بخشی از مقاله
چکیده
دانش آموز باید به توانایی قضاوت صحیح دست یابد و بتواند عقاید را از حقاایق، سفسطه را ازاستدلال منطق و سره را از ناسره تشخیص دهد و در نهایت بیاموزد که چگونه فکر کند از این رو در تربیت کودکان خلاق و بدیع و ماهر در حل مسئله مسئولیت بزرگی است که به آموزش و پرورش و مدرسه سپرده شده است. غایت اصلی انجام این پژوهش این است که متن کتاب علوم پایه ششم ابتدایی از نظر توجه به فرایند حل مسئله واکاوی شود.
پژوهش حاضر از نوع پژوهش های کمی و کیفی و با استفاده از روش تحلیل محتوا می باشد، جامعه آماری پژوهش حاضر کتاب درسی علوم ششم ابتدایی سال 1395 می باشد که با استفاده از نمونه گیری تصادفی ساده و ازمیان فصول آن 8 فصل بعنوان نمونه انتخاب شدند. دراین پژوهش ازپنج عنصر اصلی فرایند حل مسئله که توسط جان دیویی مشخص شد به عنوان مقوله های پژوهش استفاده شده است که شامل:
مشخص کردن مسئله، حدس زدن یا مشخص کردن علل مسئله، در نظر گرفتن راه حل های ممکن، انتخاب بهترین راه حل، اجرای راه حل انتخابی و نتیجه گیری هستند استفاده گردید.
واحد های تحلیل این پژوهش شامل متن و پرسش های کتاب درسی می باشد، که براساس توجه یا عدم توجه به مهارت های حل مسئله با نرم افزار MAXQDA 12 رمز گذاری گردید و سپس به تجزیه و تحلیل یافته ها اقدام شد. که نتایج حاکی از این است که در کتاب علوم پایه ششم ابتدایی بیشترین توجه به مرحله پنجم از فرایند حل مسئله - اجرای راه حل انتخابی و نتیجه گیری - و مرحله اول - مشخص کردن مسئله - معطوف شده است و کمترین توجه مربوط به مراحل - انتخاب بهترین راه حل - ، - مشخص کردن علل مسئله - و - در نظر گرفتن راه حل های ممکن - بوده است و در آخر پیشنهاد شد که به تهیه ی کتاب کار اقدام شود که محتوای آن در راستای پرورش توانایی حل مساله باشد.
مقدمه
کتاب درسی در نظام آموزشی یکی از عناصر مهم و اساسی است. ازاین رو اگر محتوای کتاب های درسی هماهنگ و هم سو با اهداف کلی و جزئی نظام آموزشی نباشد ، نمی توان انتظار داشت که دست یابی به اهداف مورد نظر امکان پذیر باشد. باتوجه به نقش محتوا در تحقق اهداف برنامه درسی ، این عنصر برنامه درسی حوزه وسیعی از کوشش های علمی و بررسی ها را به خود اختصاص داده و پژوهشگران را برآن داشته که مناسبت آن را با سایر عناصر برنامه درسی بررسی کنند ملاک ها و معیارهای مناسبی برای تعیین میزان اثر بخشی و کارآیی آن تدویین کنند.
امروزه نظام آموزشی به عنوان ابزاری مهم در رشد و توسعه همه جانبه کشور شناخته میشود و دوره ابتدایی مهمترین دوره ای است که در آن زمینه شکل گیری رشد همه جانبه افراد فراهم گردیده است از طرفی برنامه درسی مهمترین ابزارتحقّق رسالت های آموزش است به طوری که مکدونالد، آن راجان مایه، هملتن تاروپود، کلاین جوهر و لوننبرگ و اورنشتاین قلب آموزش دانسته اند
ازطرفی در نظام آموزشی ما انواع متفاوتی ازارزشیابی های تحصیلی ، گزینش مبتنی بر محتوای کتب درسی و آزمون های مختلف دیگر رواج دارد و هدایت فراگیران به جهت نیل به آموزش عالی یا بازار کار براساس آموخته های آنان صورت می گیرد. به همین دلیل ، بررسی ، اصلاح و تجدید نظر و بازنگری در محتوای کتاب های درسی با استناد به یافته های پژوهشی معتبر و علمی نتایج مثبتی را به دنبال خواهد داشت.
در تحقیق حاضر که بااستفاده ازروش تجزیه و تحلیل محتوا صورت پذیرفته است. تلاش براین است که محتوای ارائه شده در کتاب علوم پایه ششم ابتدایی سال 1395 از نظر میزان توجه به فرایند حل مسئله بررسی و براساس یافته های بدست آمده از تحلیل نقاط ضعف و قوت آن و راهبرد های عملی در جهت اصلاح ساخت محتوا مطرح شود.
بیان مسئله
امروزه توسعه و رشد ، یکی از مهم ترین مباحثی است که توجه کشورهای در حال توسعه را به خود معطوف داشته است . محدودیت منابع ، انرژی و نیروی انسانی کارآمد ، رقابت فشرده ای میان این کشورها در زمینه دست یابی به راه هایی که بتواند آنان را هرچه سریع تر به سرمنزل مقصود برساند ، ایجاد کرده است . برای نیل به هدف مقدس توسعه - - فرهنگ پژوهش در مدارس - - به نظر می رسد که ابتدا باید در نگرش آموزش و پرورش تغییراتی حاصل گردد .بدیهی است که پایه و اساس هر اندیشه ای در آموزش و پرورش بستگی به حمایت دست اندرکاران تعلیم و تربیت آن کشور دارد.
تربیت علمی پژوهشی در دانشآموزان نیز به عنوان یک ضرورت اساسی در نظام آموزشی مطرح است که باید از همان سالهای ابتدای تحصیل مورد توجه قرار گیرد.و این تربیت ساخت سایر ابعاد تربیتی را در برمیگیرد و به تقویت ابعاد مختلف رشد یک انسان کمک میکند. خمیرمایه روحیه علمی پژوهشی دانشآموزان از دوران کودکی و نوجوانیعمدتاً در محیطهای آموزشی شکل میگیرد و در دورههای دیگر به شکوفایی و باروری میرسد. مدارس به عنوان محیطهای آموزشی فرهنگی مهمترین نقش را در تربیت علمی پژوهشی دانش آموزان برعهده گرفتهاند. مدارس رسالت دارند تا با هدایت و مدیریت روحیه کنجکاوی و جستوجوگری در دانشآموزان، در مسیر دستیابی به انسان توسعه یافته و برای ساختن جامعه توسعه یافته قدم بردارند
نظام تعلیم و تربیت در رایج ترین کاربرد خود، بر تفکر و عقلانیت دلالت دارد، ارتقای سطح فکری و بهبود شیوه های اندیشیدن وپرورش مهارت حل مساله از مهم ترین وظایف آموزش و پرورش و یکی از اهداف برنامه ی درسی علوم در مدارس ابتدایی در آینده است مدرسه باید قوه ی استدلال و تفکر دانش آموز را تقویت کند، به نحوی که به توانایی قضاوت صحیح دست یابد و بتواند عقاید را از حقاایق، سفسطه را ازاستدلال منطقی و سره را از ناسره تشخیص دهد و در نهایت بیاموزد که چگونه فکرکند
از این رو تربیت کودکان خلاق و بدیع و ماهر در حل مسئله مسئولیت بزرگی است که به آموزش و پرورش و مدرسه سپرده شده است .غایت اصلی انجام این پژوهش این است که بررسی کند متن کتاب علوم پایه ششم ابتدایی - سال - 1395 چه میزان به مهارت حل مسئله پرداخته است به عبارت دیگرچه میزان به تقویت مهارت حل مسئله در کودکان توجه کرده است .
تعریف مفاهیم
مفهوم محتوا: عبارت است از حقایق خاص، عقاید، اصول ، مسائل و غیره که در یک درس خاص گنجانده می شود
تحلیل محتوا : عبارت است از شکستن مطالب به اجزای تشکیل دهنده آن و یافتن روابط بین اجزا و نحوه سازمان یافتن آنها . به عبارت عبارت دیگر توانایی تجزیه کردن یک موضوع به اجزای تشکیل دهنده آن و مشخص کردن ارتباط اجزا با یکدیگر و نیز درک نحوه سازمان یافتن عناصر یک کل و دریافت مبنا و فرض به کار رفته در آن موضوع را تحلیل می گویند
خلاقیت و نوآوری : عبارت است از نشان دادن عمل یا رفتار یا توانایی خلاق به طور کلی ،عمل خلاقه : یعنی ارائه یک راه حل مناسب برای مسائل ومشکلات
دانش آموز :درواقع مدرسه و معلم باید به گونه ای دانش آموزان را تربیت نمایند که نه تنها اعتماد به نفس کودکان ارتقا پیدا کند بلکه در برخورد با مشکلات و مسائل روزانه و زندگی توانایی تفکر مفید را داشته ودر جهت رفع مسائل و مشکلات قدم بردارند. تفکر به معنای دقیق و صحیح کلمه، ویژگی اساسی انسان را تشکیل می دهد." تفکر و تعقل" به معنای؛ » بهکار گرفتن نیروی عقل و اندیشه، برای استنتاج امور مثمر ثمر است «؛ چنانکه » تفکر علمی «، یک» نظر علمی « را نتیجه میدهد. تنها از طریق عقل می توان بر زمانه پیروز شد.حل مسائل شخصی، اجتماعی، بین المللی و تحکیم مناسبات انسانی و... در سایه تفکر میسر است. در پاسخ به این سؤال که ماهیت تفکر چیست؟ می گویند: ماهیت تفکر را باید از طریق ماهیت حل مسئله روشن ساخت بنابراین حل مسئله و تفکر علمی دو مقوله مرتبط و مکمل هم هستند.
حل مسئله: فرایندی است برای کشف توالی وترتیب صحیح راه هایی که به یک راه حل منتهی می شود
روش دیویی دارای پنج مرحله به شرح زیر است :
- 1 برخورد با موقعیت نامعین - مواجه ی فراگیر با پدیده تازه ای که نتواند از تجربیات گذشته خود برای توضیح و تشریح این موقعیت استفاده کند. -
- 2 تغییر موقعیت - فراگیر دراین مرحله ، سعی در تصور این موقعیت در موارد مشابه دارد - .
- 3 بیرون کشیدن مساله - فراگیر از آنچه برایش نامفهوم ، مبهم و تردید آمیز است ، مسائلی را بیرون می کشد - .
- 4 ارائه راه حل ها - تجربیات شخصی ، اجرای آزمایش های معین و به طور کلی استفاده ازامورخارجی و مفاهیم ذهنی ، فراگیر را به یک یاچند راه حل متوجه می سازد - .
- 5 ارزیابی راه حل ها : پس ازمشخص شدن راه حل ها ، فراگیر آنها را در معرض ارزیابی از طریق آزمایش و مشاهده قرار می دهد - .
- 6 انتخاب و تعمیم راه حل - بالاخره فراگیر راه حلی که موقعیت نامعین را کاملا و به طور مشخص و واضح تبیین می کند ، برمی گزیند و در موارد مشابه آن را تعمیم می دهد.
مراحل روش حل مسئله جان دیویی را به شرح زیر هم می توان طبقه بندی کرد :
-1 مشخص کردن مسئله
-2 حدس زدن یا مشخص کردن علل مسئله
-3 در نظر گرفتن راه حل های ممکن
-4 انتخاب بهترین راه حل
-5 اجرای راه حل انتخابی و نتیجه گیری
