مقاله تهدید زیست محیطی نشت نفت و آلودگی میکروبی در دریاچه خزر

بخشی از مقاله

خلاصه

دریاچه خزر روز های سختی را می گذراند. بعد از کشف منابع عظیم نفتی جدید در سال های اخیر در منطقه ، خطرات زیست محیطی بیشتر از قبل اکوسیستم شکننده این دریاچه را تهدید می کند. با وجود تمامی اقدامات احتیاطی، و دارا بودن حتی آخرین تکنولوژی باز نمی توان از نشت و آلودگی نفتی طی حوادث مختلف از جمله غرق شدن کشتی های حامل نفت، مواد رادیو اکتیو سایت های هسته ای حاشیه دریاچه خزر جلوگیری کرد.

بسیاری از میدان های نفتی قدیمی در حال حاضر با ، تجهیزات منسوخ شده و از رده خارج شده کار می کنند. نهایتا مقادیر زیادی از باقی مانده های نفت در خاک، آبهای زیرزمینی و یا مستقیما به درون دریاچه ریخته می شود. با افزایش سطح آب در سالهای گذشته بسیاری از حوضه های نفتی به زیر آب فرو رفته و نهایتا مواد نفتی بر روی سطح آب و در امتداد سواحل شناور شده و یا در بستر ته نشین می شود.

مقدمه

دریاچه خزر از اکوسیستم ویژه ای برخوردار است. این اکوسیستم اینک با تهدیدات جدی مواجه می باشد، آلودگی محیط زیست در دریاچه خزر طی ده های اخیر روندی خطرناک پیدا کرده است . - 1 - آلودگی محیط زیست تنها به تاثیرات منفی در این دریاچه محدود نیست بلکه جمعیت تمامی کشور های ساحلی را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. امنیت خزر ارتباط مستقیمی با امنیت و ثبات ملی کشور های حوضه منطقه دارد و این حوضه آبی بی نظیر به تنهایی منافع کشورهای ساحلی را پاسخگو می باشد . - 2 -

نقص ثبات اکولوژیکی خزر از دهه 1940 آغاز شد. در همین زمان توسعه صنعتی در 120 شهر بزرگ شروع شد. ضایعات این صنایع بدون هیج گونه تصفیه ای به خزر ریخته می شد. شاید همه ندانند که در سالهای 1960 تا 1970 خزر یک منطقه مرموز برای تحقیقات در مورد زلزله و آزمایشهای اتمی برای توسعه مهارت در ضربه مستقیم بود. حاصل این آزمایش ها از بین رفتن بسیاری از انواع با ارزش ماهی بود.

علت عمده آلودگی آب خزر از نفت و محصولات نفتی است. لکه های نفتی بزرگ بر سطح دریا و هزاران هکتار خاک الوده شده از طریق نشت نفت از چاه های متروکه تنها بخشی از آلودگی هایی است که مردم حاشیه خزر باید تحمل کنند. طبق اطلاعات در سالهای 1962 تا 1968 دریاچه خزر با بیش از 600000 تن نفت آلوده شد. اثرات منفی کشتیرانی ، استخراج نفت و گاز و همچنین ورود سموم کشاورزی را نیز نباید فراموش کرد. در حال حاضر نشانه هایی از یک وضعیت جدی است که به احتمال زیاد با استخراج بیشتر نفت بدتر می شود.

بیشترین آلودگی دریای خزر مربوط به آلودگی نفتی است که از فعالیت های نفتی 4 کشور دیگر حاصل میشود و بعد از آن سهم سموم کشاورزی دومین رتبه را در تولید آلودگی دارد. سهم ایران نسبت به کشورهای همسایه دریای خزر در ایجاد آلودگی میکروبی به خاطر جمعیت ساحلنشین ایرانی به مراتب بیش از سایر کشورهای حوزه خزر است. ایران که مصرفکننده بزرگ سموم و کودهای شیمیایی است، سموم مختلف وارد دریا میکند. آب، سموم و کودهای شیمایی و نفت را با هم مخلوط و ترکیبی سمی ایجاد میکند که حیات دریایی را مورد تهدید قرار میدهد.

ایران، آذربایجان، قزاقستان، روسیه و ترکمنستان کشورهای ساحلی خزر هستند که مناقشانی درباره منابع نفت و گاز، حدود آبی و سهم ماهیگیری دارند و در سالهای گذشته ورود بیرویه پسابهای آلاینده به آن به معضل اساسی تبدیل شده است. سالانه 122 هزار و 350 تن مشتقات نفتی و 304 تن کادمیوم، 34 تن سرب و هزاران تن پساب و فاضلاب انسانی و کشاورزی وارد دریای خزر میشوند. بیشترین استخراج نفت و گاز در دریای خزر عمدتا توسط آذربایجان، ترکمنستان و روسیه صورت میگیرد و آذربایجان بیشترین آلودگی نفتی را وارد دریای خزر میکند. ایران دریای خزر را میکروبی آلوده می کند، کشورهای دیگر نفتی. رشد فعالیت های وابسته به مواد هیدرو کربنی در حوزه خزر تعادل زیست محیطی سراسر منطقه را به هم زده است.

صنایع هیدروکربنی به همراه تولیدات خود ، مواد سمی نیز تولید می کنند که در بسیاری از مکان ها بصورت غیر بهداشتی دفع یا انبار شده اند. به عنوان مثال می توان از دفع و انبار نامناسب این مواد در بخش هایی از شبه جزیره آبشرون در آذربایجان و اطراف شهر اکتائو در قزاقستان نام برد. ترکیب سطح بالای آلودگی و وخامت سیستم بهداشت عمومی، باعث نگرانی هایی در مورد سلامت بسیاری از ساکنین حاشیه خزر می شود. این فشار منفی تاثیر بر وضعیت محیط زیست به طور عام و در ذخایر ماهیان بطور خاص خواهد گذاشت . - 3 -

فعالیت های اکتشاف نفت و گاز نه تنها باعث آلودگی محلی هوا ، خاک و دریا می شود ، بلکه به انتشار گاز های گلخانه ای از جمله متان و دی اکسید کربن که در افزایش گاز های جهانی موثر هستند، می افزاید. تخمین زده می شود تولید سوخت های ، فسیلی در دریاچه و ساحل خزر سالانه معادل 15 - 20 میلیون تن دی اکسید کربن منتشر می کند - . - 4 نفت خام و بخار گازی میدان نفتی خزر شمالی محتوی سولفور بسیار زیادی است.

فرایند پالایش به خصوص برای تولید گاز مایع ، توده بزرگی از رسوبات سولفور را در مناطق باز به جای می گذارد که باعث آلودگی محیط زیست مناطق اطراف می شود. در صورت رسوخ نفت به دریاچه که غیر قابل اجتناب است و از طرفی اب خزر برعکس اقیانوس ها که نفت را پراکنده می کند ، در این قسمت اب قدرت پراکنده کردن نفت و خروج آن را از دریاچه ندارد و در نتیجه زندگی بسیاری از جانوران بشدت تهدید می شود - . - 5 ضایعات نفتی در سطح آب خزر پخش می شود و در کنار کاهش میزان تبخیر سطح آب ، سبب کاهش مبادله اکسیژن اتمسفر با دریاچه می شود.

بسیاری از تاسیسات منابع نفتی در اطراف باکو و مناطق دیگر خزر کهنه و فرسوده می باشند و نهایتا رسوخ نفت به داخل زمین ، ابهای زیر زمینی و دریاچه امری عادی می باشد. البته نباید میزان وسیع ضایعات شیمیایی را از نظر دور داشت. خزر تنها به دلیل این ویژگی ها بجا مانده است اما اگر روند مصرف اکسیژن اینگونه ادامه یابد، عمق خزر با سولفید هیدروژن - H2S - اشباع می شود، همانگونه که در دریای سیاه نیز اتفاق افتاد. آینده خزر وحشتناک به نظر می آید اما می توان آن را نجات داد. مسئله مهم این است که تاخیر نکنیم . - 6 -

آلودگی نفتی

آلودگی نفتی بزرگترین تهدید زیست محیطی دریای خزر است.وضعیت ایران چگونه است؟ سواحل شنی و آبهای روان خزر میلیون ها گردشگر را بسوی خود میکشد. نصف کل جمعیت ساحلنشینان دریای خزر، یعنی حدود 6 میلیون نفر، در طول 700 کیلومتری سواحل ایران زندگی میکنند. ایران با تالابها و رودخانههای آلوده به زباله، پساب و فاضلابهای صنعتی و خانگی در آلودگی این دریا نقشی دوچندان دارد، بهطوری که مقامات محلی حفاظت از محیط زیست مجبور شدند برخی از شناگاهها را به دلیلی آلودگی های میکروبی تعطیل کنند . - 11 -

آلودگی میکروبی در خزر

برخی از شناگاههای دریای خزر به دلیل آلودگی میکروبی بسته شدند. آلودهترین استان ساحلی مازندران است؛ گیلان و گلستان از این حیث رتبه دوم و سوم را دارند. روسیه به عنوان منشاء بسیاری از آلودگیهای شیمیایی و رادیواکتیوی دریای خزر شهرت دارد. تاکنون نام جمهوری آذربایجان به دلیل آلودگی نفتی، قزاقستان بخاطر مرگ دسته جمعی فکها و ترکمنستان نیز به دلیل فعالیت های اکتشافی نفت و گاز در رابطه با آلودگی دریای خزر مطرح شده است . - 12 -

استان مازندران رتبهی اول را در آلودگی دریا دارد

در استان مازندران در مجموع 163 شناگاه وجود دارد. محیط زیست این استان فقط 30 شناگاه را که به لحاظ جمعیت و گردشگری حساسیت بالاتری دارند به صورت آنلاین کنترل می کند. میزان آلودگی میکروبی در سواحل این استان به بالاترین درجه خود رسیده و مسئولان حفاظت از محیط زیست در این استان تهدید کردهاند که در صورت رعایت نکردن ضوابط و استانداردهای زیستمحیطی شناگاههای این استان تعطیل خواهند شد. سال پیش دو شناگاه در بابلسر و چالوس بسته شدند. آلودگیها در این منطقه در نتیجه سرازیر شدن فاضلابهای صنعتی، خانگی و آلودگی رودخانه هایی که به دریا میریزند اتفاق افتاده است. مسئولان محیط زیست استان مازندران خبر دادند که شناگاه چالوس، یکی از پرطرفدارترین شناگاههای کشور، به دلیل آلودگی میکروبی تعطیل شده است.

نیمی از شناگاههای گیلان در معرض خطر آلودگی

در استان گیلان نیز از مجموع 22 شناگاه، تنها 10 شناگاه که گردشگران بیشتری به آنها مراجعه میکنند به صورت ماهانه کنترل میشوند. در سال گذشته میزان آلایندههای میکروبی در 2 شناگاه این استان بالاتراز استانداردهای تعیین شده برای سلامت گردشگران اعلام شده بود. شناگاههای آلوده در این استان عمدتا در فاصله ای نزدیک به مصب رودخانه ها قرار دارند. مسئولین زیست محیطی این استان به شناگران توصیه میکنند که »چون جریان آب خزر از غرب به شرق است، بهتر است شناگران از شناگاه هایی استفاده کنند که در غرب مصب رودخانهها قرار دارند . - 12 -

استان گلستان، کمترین شناگاه و کمترین آلودگی

در استان گلستان 6 شناگاه موجود است. امسال هیچ شناگاهی در این استان به دلیل آلودگی بسته نشده است. اما در این استان نیز میزان آلودگی زیاد است. در سال گذشته در این استان برای نخستین بار به دلیل آلودگیهای میکروبی یکی از شناگاهها تعطیل شد. کارشناسان محیط زیست این استان تائید میکنند که فاضلاب سرویسهای بهداشتی مستقردر شناگاهها تصفیه نمیشوند و با حذف مواد جامد بخش مایع به دریا سرازیر میشود . - 12 -

کارشناسان محیط زیست هشدار میدهند که وضعیت در استان های شمالی واقع در سواحل دریای خزر بدتر از پیش شده و معاونت دریایی سازمان محیط زیست کشور نیز به منظور چاره جویی دستورالعملی 16 مادهای را ابلاغ کرده است. به قول کارشناسان، اجرای دقیق این دستورالعمل میتواند به بسته شدن بسیاری از شناگاه های دریای خزر بیانجامد .بر اساس این دستورالعمل، از ایجاد شناگاه در نواحی اطراف تخلیه فاضلابها، تخلیه زباله و پسابهای شهری به دریا بایستی جلوگیری شود. همچنین این شناگاهها بایست از محل ورود آب رودخانهها به دریا فاصله داشته باشند، و بطور کلی تمامی پروژههایی که قرار است در جهت جذب بیشتر گردشگران اجرا شوند، باید از منابع آلودگی دریا دور باشند. از جمله بر این تاکید شده است که مراکز تفریحی و قایقسواری دور از شناگاهها ساخته شوند . - 12 -

آلودگی ناشی از مواد رادیواکتیو در خزر

مواد رادیواکتیو به علت دوام طولانی از خطرناک ترین مواد شیمیایی برای محیط زیست به حساب می آیند. چون این مواد می تواند سالها در محیط طبیعی باقی مانده و منابع و موجودات زنده را در کوتاه مدت و بلند مدت تحت تأثیر اثرات سوء خود قرار دهد. استفاده مردم از منابع خوراکی دریایی باعث ایجاد و تشدید اثرات سوء در بدن آنها می شود و می تواند باعث بیماری های بسیار خطرناکی باشد . - 7 -

میراث خطرناک معدن اورانیوم در کنار دریای خزر

شهر اکتائو در 3 کیلومتری و دریاچه کوشکار - اتا در 8 کیلومتری دریاچه خزر واقع شده که دفع مواد سمی و پسمانده های رادیواکتیو این منطقه را به زباله دانی بزرگ تبدیل کرده و یک خطر زیست محیطی و بهداشتی بسیار جدی به حساب می آید. آلاینده ها ممکن است از طریق آب های زیر زمینی منتقل شده و خزر را در فاصله 8 کیلومتری آلوده کند. بر اساس داده ها و اطلاعات حاصل از پایش اخیر، سطوح بالای آلاینده ها در آب های زیرزمینی و خاک، هم اکنون به نواری 2 تا 4 کیلومتری در اطراف این دریاچه محدود می شود. این آلودگی شامل تراکم بالای فلزات سمی - مولیبدن،