بخشی از مقاله
مقدمه:
انگور یکی از میوههای مهم و قدیمی دنیاست که مورد استفاده بشر قرار گرفته و کشور ایران یکی از سرزمینهای اولیه کشت انگور در جهان است. بیشتر گیاهشناسان معتقدند که مبدا کشت انگور، در آسیای صغیر، حد فاصل دریای سیاه و دریای خزر میباشد و از این منطقه به تمام نقاط دنیا گسترش یافته است - . - 1 یکی از راههای اساسی برای توسعه کشاورزی استفاده بهینه از اراضی متناسب با شرایط اقلیمی است و اصولاً لازمه آن شناخت عوامل مختلف تحت عنوان عوامل پایدار - ارتفاع، خاک، شیب - و عوامل ناپایدار - بارندگی، دما، رطوبت و تابش - میباشد. در نتیجه، شناسایی آگروکلیماتیک اراضی، یکی از روشهای برنامهریزی کشاورزی بوده و در صورتی میسر و دقیق خواهد بود که دادههای اقلیمی و زمین در یک مجموعه واحد مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند - . - 5
مطالعات زیادی در مورد نیازهای خاکی و اقلیمی برخی از نباتات زراعی و باغی انجام گرفته و جداولمربوطه تهیه گردیده است که در آن جداول برای هر محصول حالات زیر تعریف شده اند :کاملا مناسب : - S1 - بهترین شرایط زمین برای آن نبات که بدون افت عملکرد محصول برداشت می گردد. نسبتا مناسب - : - S2 شرایطی که مطلوبیت کمتر دارند ولی کشت و زرع در آنها مقرون بصرفه می باشد .تناسب بحرانی - : - S3 عملکرد بحدی است که نزدیک است سود با هزینه برابری کند ولی هنوز قابل قبول هستند. نامناسب : - N - شرایطی که رضایت بخش نمی باشند و عملکرد محصول جبران هزینه ها را نمی نماید و کشت و زرع در آن مقرون بصرفه نیست - . - 10هدف از این تحقیق تعیین خصوصیات مناسب ترین اراضی برای احداث تاکستانها است که لازمه آن تهیه جداولی است که درآن حد مطلوب ، حد نسبتا مطلوب ، حد بحرانی و حدود نا مناسب خصوصیات اقلیمی و خاکی برای این گیاه مشخص شود تا احداث باغات جدید بر اساس ضوابط علمی انجام گیرد . - 7 -
مواد و روشها
تاکستانها در استان آذربایجانشرقیعمدتاً در شهرستان های بناب ، ملکان و جلفا واقعندکه دارای زمستانهای معتدلی نسبت به سایر مناطق استان هستند. البته در شهرستانهای دیگری نیز ممکن است به صورت پراکنده تاکستانهای وجود داشته باشد اما به دلیل وجود محدودیت اقلیم چندان توسعه نیافته اند. در مرحله بعد در هر شهرستان تعداد 20 باغ انگور انتخاب و از نظر میزان تولید و هزینه به باغات خیلی خوب، خوب، متوسط و ضعیف طبقه بندی و تعداد5 باغ در هر شهرستان در کلاسهای مختلف انتخاب و برای تعیین خصوصیاتفیزیکی و شیمیائی خاک و اراضی، نسبت به حفر و مطالعه پروفیل خاک اقدام شد و از طبقات و لایه های مختلف خاک تا عمق 1/5 متری یا تا رسیدن به طبقه محدودکننده نمونه خاک تهیه و بمنظور انجام آزمایشات کامل به آزمایشگاه منتقل شدند برای هریک از پروفیل ها کارت های تشریح تکمیل و مشخصه های اراضی از قبیل شیب، وضعیت زهکشی، سنگریزه و ... در آن ها درج شد با تلفیق نتایج آزمایشگاهی و مطالعات صحرائیخاک ها با استفاده از روش طبقه بندی جامع خاک ها وکلیدهای مربوطه Soil Taxonomy 1999 - U.S.D.A. - - Keys to soil taxonomy 2006 طبقه بندی گردید - . - 9
سپس فرم اطلاعات باغدار - فرم توصیف کاربری اراضی - تکمیل شد. با توجه به میزان عملکرد محصول و سطح در آمد و هزینه های اعمال شده برای هر هکتار باغات موجود از نظر تناسب اراضی به کلاس های مناسب نسبتاًمناسب، ، تناسب بحرانی و نامناسب سطح بندی گردیدند - . - 10 اطلاعات هواشناسی مورد نیاز شامل حداقل و حداکثر درجه حرارت، بارندگی و .... از ایستگاه های سینوپتیک و یا کلیماتولوژیک موجود در مناطق جمع آوری و مورد بررسی و پردازش قرار گرفت و با شناسائی مراحل مختلف فیزیولوژیکی و فنولوژیکی مو و تطبیق خصوصیات اقلیمی منطقه با مراحل فوق در سطح بندی و درجه بندی نیازهای اقلیمی در کلاس های مختلف تناسب اقلیمی مورد استفاده قرار گرفت.
در مرحله بعد نتایج مطالعات باغات و اطلاعات اقلیمی و نیز نیازهای اقلیمی و خاکی محصول مو در مراحل مختلف رشد با همدیگر تلفیق گردیده و نهایتا سطوح مختلف تناسب اراضی برای تولید انگور مشخص و حدود مطلوب، نسبتا مطلوب، تناسب بحرانی و حد نامطلوب هر یک از خصوصیات خاکی و اقلیمی و به عبارت دیگر جداول نیازهای اقلیمی و خاکی گیاه انگور تهیه شدند - . - 2 بر اساس توصیه سایس برای مرز بندی بین کلاس های ایجاد شده در جداول پایه مرز بین درآمد و هزینه ها - نقطه سر به سر - به عنوان مرز بین کلاس نامناسب - - N و تناسب بحرانی - - S3 انتخاب گردیده است - . - 10 یعنی نقطه ای که تولید کمتر از آن نامناسب و تولید بیشتر از این نقطه به طرف کلاس های دارای تناسب سوق پیدا می کند.
از طرفی تولید حداکثر - رکورد اعلام شده توسط مدیریت ترویج و مشارکت های مردمی - که توسط باغداران نمونه تولید گردیده است به عنوان نقطه با ارزش 100 یا بالاترین نقطه تولید - حد بالائی کلاس - S1 انتخاب گردیده است و مشخصات این نوع باغات به عنوان شاخص برای تهیه جدول انتخاب گردید و از طرفی مرز بین تولید سر به سر و تولید حداکثر با توجه به نوع تقسیم بندی فائو در تهیه این جداول مورد استفاده قرار گرفته و میزان تولید برای کلاس ها مشخص شده است بدین صورت که تولید حداکثر به عنوان صد در صد انتخاب شده و تولید حداقل یا سر به سر به عنوان صفر در صد در نظر گرفته شده است و کلاس S1 با تولید بین %100 تا % 85 و کلاس S2 با تولید بین 85 تا % 60 درجه بندی گردیده است یعنی تولید 30 تن در هکتار به عنوان نقطه حداکثر، تولید 27 تن با %10 افت عملکرد به عنوان مرز کلاس S0 - بدون محدودیت - با S1 - با سطح محدودیت کم - ، 22/5 تن تولید با افت %25 نسبت به حد اکثر به عنوان مرز بین کلاس های مناسب - S1 - و نسبتا مناسب - - S2 ، تولید 10/5 تن با افت %65 به عنوان مرز بین کلاس های نسبتا مناسب - S2 - و اراضی با تناسب بحرانی و حاشیه ای - S3 - منظور گردید در نهایت عملکرد کمتر از 6 تن جزو اراضی نامناسب به شرح جدول زیر برای تولید این محصول طبقه بندی گردیده است .
نتیجه گیری و بحث :
انگور بومی مناطق معتدل گرم و بیشتر در عرض جغرافیائی 34 تا 49 درجه کاشته میشود. در مناطق بالاتر از عرض جغرافیایی 51 درجه گیاه قادر به رسانیدن میوههای خود نیست - . - 4 انگورهای وینیفرا 157 تا 170 روز با میانگین دمایی معادل 18 درجه سانتیگراد برای رشد نیاز دارند. برای ارضای نیاز سرمایی دمایی بین +7 تا -15 درجه سانتیگراد بمدت 2 تا 3 ماه لازم است. 1600 تا 3600 درجه روز برای رسیدن میوه انگور گرما لازم است، دمای صفر رشد انگور 10 تا 13 درجه است. دما و شدت نور رابطه مستقیمی با باروری جوانهها دارد بدین ترتیب که هر چه شدت نور زیادتر شود - تا 3600 فوت کندل - و دما بالاتر رود - تا حدود حداکثر 35 درجهسانتیگراد - به تعداد جوانههای بارور افزوده میشود - . - 3 انگور دیم در نواحی که بارندگی در طول سال به میزان 400 تا 1250 میلیمتر باشد به خوبی رشد کرده و محصول خوبی میدهد.
پراکندگی بارش در زمانهای مختلف بیشتر از مقدار کل بارندگی برای انگور مهم است. انگورهای وینیفرا به روزهای گرم و طولانی و خشک تابستان و زمستان سرد نیاز دارند. تحت شرایط تابستان مرطوب انگورها به خوبی رشد نمیکنند. بارندگی یا هوای سرد در مرحله تمام گل باعث کاهش تشکیل میوه میشود. همچنین بارندگی در موقع رسیدن میوه باعث میشود که میوهها ترک برداشته و پوسیده گردند. انگور در دمای پایین رطوبتهای بالا را بهتر تحمل میکند. پائینتر از -18 درجه سانتیگراد باعث سرمازدگی شاخههای انگور میشود . بهترین محصول انگور در ارتفاع 200 تا 1000 متر از سطح آبهای آزاد تولید میشود. البته کشت انگور در مناطق گرمسیری تا ارتفاع 3000 متری امکانپذیر است - 1 و . - 2نتایج بدست آمده نشان داد که از نظر خصوصیات اراضی و خاک زمینی جهت کشت انگور کاملا مناسب است که صاف و هموار باشد بافت خاک متوسط لوم تا لوم رسی که بیش از 1/5 متر عمق داشته و میزان آهک در آن کمتر از 20 درصد و واکنش خاک حدود خنثی باشد.
میزان مواد آلی بیش از 1/5 درصد و فاقد شوری و قلیائیت باشد. چنانچه میزان سدیم قابل تبادل درخاک بیش از 25 درصد و قابلیت هدایت الکتریکی عصاره اشباع خاک بیش از 7 دسی زیمنس برمتر و واکنش خاک بیش از 8/5 و میزان آهک در آن بیش از 40 درصد و عمق خاک کمتر از 50 سانتیمتر باشد و مقدار سنگ و سنگریزه در خاک بیش از 70 درصد بوده و بافت خاک خیلی سبک - شنی - و یا خیلی سنگین - رسی با بیش از 60 درصد رس - باشد و محدودیت های سیلگیری و سطح ایستابی آب زیرزمینی بالا وجود داشته باشد منطقه برای کشت انگور نامناسب خواهد بود . مقادیر بینابین حدود مناسب و نامناسب مذکور در فوق، منطقه را از نظر خصوصیات اراضی به کلاس های نسبتا مناسب و یا با تناسب بحرانی خواهد برد . با تلفیق اطلاعات جمع آوری شده از منطقه از قبیل اطلاعات اقلیمی منطقه و نیز اطلاعات مربوط به خصوصیات فیزیکی، شیمیائی و مرفولوژیکی خاک ها و نیز میزان تولید و هزینه های آن با نظر خواهی از
