بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله در باره سلامتی و ایمنی کارکنان در یک شرکت یا سازمان بحث و بررسی می شود. همچنین در باره ایمنی و سلامتی محیط کار، نقش مهندسان صنایع گرایش ایمنی در کمک به ارتقای ایمنی و سلامتی، نقش آموزش در ایمنی و سلامتی، زیر ساختهای مورد نیاز فرهنگ سلامتی و ایمنی، بحث و بررسی می شود. آنگاه در باره روش های متداول بررسی و اقدام در زمینه ایمنی و سلامتی محیط کار، مقابله با فشارهای روانی، علت های اساسی ایجاد حوادث، عوامل اساسی ایجاد حوادث در جوامع توسعه بافته و صنعتی، مهمترین عوامل اساسی ایجاد حوادث در ایران، عوامل پیشگیری از بروز حادثه، یر روش های پیش گیری از بروز حادثه مورد بررسی قرار می گیرد. سپس در باره ضرورت ایجاد کمیته های ایمنی و سلامتی برای برنامه های آموزشی و انگیزشی، اندازه گیری میزان شدت حوادث؛ استفاده از سیستم های خودکار و اتوماسیون برای ارتقای ایمنی، محدودیت های سیستم های خودکار بحث و بررسی می شود. در خاتمه توصیه های ایمنی ارائه می شود.
لغات کلیدی: ایمنی، سلامتی، اخلاق مهندسی، سوانح، حوادث
-1مقدمه
یکی از مسئولیت های اساسی مدیریت منابع انسانی، سلامتی و ایمنی و نگهداری کارکنان توانمند است. از آنجا که اقدامات سلامتی و ایمنی و نگهداری، مکملی بر سایر اقدامات و فرایند های مدیریت منابع انسانی است، حتی اگر عملیات کارمندیابی، انتخاب، انتصاب و سایر اقدامات پرسنلی به نحو بایسته انجام شود بدون توجه کافی به امر سلامتی و ایمنی و نگهداری نتایج حاصل از اعمال مدیریت چندان چشمگیر نخواهد بود. از منظر قرآنی زیباترین و کاملترین زندگی، زندگی بهشتی است و شیرین ترین و اساسیترین کمال بهشت، ایمنی آن است: قرآن کریم در سوره حجر، آیه 46 می فرماید: ادخلوها بسلام آمنین[1] داخل شوید به بهشت با سلامتی و ایمنی. و در سوره دخان،آیه 55 می فرمایدیدعون: فیها بکلّ فاکهه آمنین[2] و میخواهند در آنجا هر میوه ای را در حالی که ایمن هستند. و در سوره سوره دخان، آیه 51 می فرمایدانّ: المتقین فی مقام امین[3] پرهیزگاران در سکونتگاه ایمن، هستند. بهشتیان از آسیب، آفت، بیم و هراس ایمن هستند: قرآن کریم در سوره بقره، آیه 277 می فرماید:
لاخوف علیهم و لاهم یحزنون[4] هراسی برای آنان نیست و نه غمگین میشوند. و در سوره زمر، آیه 61 می فرمایدلایمسّهم: السّوء و لا هم یحزنون[5] هیچ آسیب و آفت به آنان نمیرسد و نه غمگین میشوند. و در سوره اعراف، آیه 49 می فرماید: ادخلوا الجنه لاخوف علیکم و لا انتم تحزنون[6] داخل شوید به بهشت نه هراسی برای شما هست و نه غمگین میشوید. و در زندگی دنیوی بزرگترین ویژگی جامعه آرمانی اسلام از نظر سنی و شیعه پس از ظهور مهدی - ع - ، ایمنی آن جامعه است که:...ولیبدّلنهم» من بعد خوفهم امناً[7]« و تبدیل میکند جامعه شان را پس از بیم و هراسی که داشته اند به ایمنی. آیههای متعددی در زمینه ایمنی در قرآن آمده است و باید گفت اساساً اسلام یعنی ایمنی دنیا و آخرت. روایات و احادیث متعددی در زمینه ایمنی از معصومین به دست ما رسیده است. پیامبر اکرم - ص - فرمودند: نعمتان مجهولتان الصّحه والامان[8] پیامبر اکرم - ص - فرمود: دو نعمت است که قدرشان شناخته نمیشود: صحت بدن و ایمنی. امام صادق - ع - فرمودندنعمتان: مجهولتان الصّحه والفراغ[9] امام صادق - ع - می فرماید: دونعمت است که قدرشان شناخته نمیشود: صحت بدن و ایمنی. امام صادق - ع - در روایت دیگری فرمودند: نعمتان مغبون فیهما کثیر من الناس[10] الصحه و الفراغ: دو نعمت است که اکثر مردم درآن دو مغبون میشوند - زیرا قدرشان را نمی شناسند - صحت بدن و ایمنی. امام صادق - ع - در حدیث دیگری فرمودندالنعیم: فی الدّنیا الامن و صحه الجسم[11] امام صادق - ع - در روایت دیگر می فرماید: برخورداری و بهرمندی در دنیا ایمنی و صحت بدن است. پیامبر اکرم - ص - فرمودندالحسنه: فی الدّنیا الصّحه والعافیه[12] خیرو زیبائی و گوارائی دنیا صحت بدن و ایمنی است.
اکنون ضرورت هر دو ایمنی ایمنی بهداشتی و ایمنی حفاظتی را از حدیثهای دیگر درک می شود. امام صادق - ع - می فرماید: قال الصادق علیه السلام : قال رسولاالله صلی االله علیه و آله نعمتان: مکفورتان الاَمن و العافیه[13] امام صاق میگوید: رسول خدا گفت: دو نعمت است که شکرشان به جای آورده نمیشود: ایمنی و عافیت. امام صادق - ع - میفرمایدالعافیه: نعمه خفیّه اذا وجدت نُسیت و اذا فقدت ذکرت[14] ایمنی نعمت خفیه است هرگاه وجود داشته باشد فراموش میشود، و هرگاه از بین برود به یاد میآید. امام صادق - ع - میفرماید::العافیه نعمه یعجز الشّکر عنها[15] ایمنی نعمتی است که انسان از شکر آن عاجز است. علی - ع - در حدیثی می فرمایدالصّحه: بضاعه والتّوانی اضاعه[16] صحت بدن سرمایه است و تنبلی ضایع کردن آن است. علی - ع - در حدیث دیگری می فرماید : اغتنم صحّتک قبل سقمک[17] صحت بدنت را غنیمت دان قبل از آنکه دچار شود.
-2ایمنی چیست؟
در ادبیات علمی ایمنی بعنوان حفاظت انسان و کارآیی او از صدمات و پیشگیری از صدمه دیدن انسان تعریف میشود. اولین تلاش انسان در جهت بهبود ایمنی 2000 سال پیش در کتاب تاریخ طبیعی Pliny و Elder آمده است. بعنوان مثال در این کتاب گفته شده که برای جلوگیری از استنشاق مواد سمی کارگران باید از ماسکهای حفاظتی استفاده نمایند و از اولین وسایل ایمنی لامپهای ایمنی معادن را می توان نام برد.[18] هدف از اجرای مقررات ایمنی و دستورالعملهای مربوطه، امکان بوجود آمدن محیط سالم است بنحوی که کارگران بدون دغدغه خاطر و بدون ترس از خطرات صنعت بکار خود ادامه دهند. بدین ترتیب ترس از آینده نامعلوم که زائیده و معلول حوادث و سوانح در محیط کار می باشد در جامعه صنعتی ما رخت بر خواهد بست. بدون وجود مسئول ایمنی نه تنها قدمی در راه پیشرفت صنعتی برداشته نمی شود بلکه صنعت دچار هرج و مرج و از هم پاشیدگی شده و دیر یا زود به سوی زوال تدریجی سوق پیدا نموده و به قهقرا راه خواهد سپرد. یکی از مواردی که باید در هر شرکت و سازمانی به آن توجه شود، سلامتی و ایمنی کارکنان آن سازمان است. در این زمینه کتابها و مقالات متعددی نوشته شده است .[22-19]
-1-2 شرایط سلامتی و ایمنی درون سازمانی: عوامل درونی متعددی با سلامتی و ایمنی کارکنان در ارتباط است. مهمترین عوامل درون سازمانیکه مستقیماً با سلامتی و ایمنی کارکنان در ارتباط است عبارتند از : نور و روشنایی ، درجه حرارت ، رطوبت، صدا ، هوا ، آب و محدوده های ایمنی و خطر که ماشین ها و ابزارهای مختلف، در آن محدوده کار می کنند. در برنامه های سلامتی و ایمنی برای هر یک از جنبه های مشخص شده فوق باید دو نوع پیش بینی به عمل آید. اول، پیش بینی ایجاد شرایطی با حداکثر بسلامتی و حداقل خطر؛. دوم، محدوده مطلوب و ایمن و سلامت نگه داشتن هر چه بیشتر محل کار. در بعضی از واحدهای تولیدی که سر و صدا زیاد است آلودگی صدا در دراز مدت از یک سو باعث کاهش قدرت شنوایی و از سوی دیگر باعث فرسایش اعصاب و ایجاد بیماریهای عصبی می گردد. در بعضی از کشورهای صنعتی مسئله تاثیر صدا در محل کار روی شنوایی انسان مورد توجه قرار گرفته است و برای نارسائی های شنوایی ناشی از صدا طبق قوانین، غرامت در نظر گرفته اند.
--2-2شرایط سلامتی و ایمنی خارج از محیط کار : شرایط سلامتی و ایمنی خارج از محیط کار به دو دسته زیر تقسیم می شوند:الف- دسته اول مواردی که در اختیار موسسات و واحدهای تولیدی قرار دارند، از قبیل پیش بینی وسیله ایاب و ذهاب سالم و مطمئن، جلوگیری از آلودگی فضای داخلی و اطراف نارخانه، جلوگیری از آلودگی آبهای جاری اطراف کارخانه ، ایجاد فضای سبز کافی در محوطه کارخانه و اطراف آن و مواردی نظیر اینها. دسته دوم مواردیست که مستقیماً در کنترل موسسات نبوده بلکه شرایط کلی محیط زیست حاکم بر آن شهر و کشور است و معمولاً دولت در کنترل آن دخالت می نماید. مسائل عمومی سلامتی و ایمنی، آلودگی های مختلف شهری مانندترافیک و آلودگی هوای شهرها و جاده از این قبیل مسائل می باشد.
-3نقش مدیریت منابع انسانی در ایمنی و سلامتی محیط کار
عبارت است از فرآیند مدیریت کار کردن با افراد، به طوری که این افراد و سازمانشان به توانمندی کاملی دست یابند، حتی زمانی که تغییر، نیاز به کسب مهارت های جدید، تقبل مسئولیت های جدید و شکل جدیدی از روابط را ملزم باشد در واقع مدیریت منابع انسانی استفاده از نیروی انسانی در جهت اهداف سازمان است و شامل فعالیتهایی نظیر کارمندیابی و جذب، آموزش، حقوق و دستمزد و روابط سازمانی میشود. در منابع انسانی مدرن، فعالیتهایی نظیر برنامه ریزی شغلی، جبران خدمت و مزایا، جانشین پروری، مدیریت استعدادها، نگرش کارکنان، تقویت کار تیمی و استراتژی منابع انسانی نیز وارد شده اند. مدیریت منابع انسانی با علومی چون مدیریت رفتار، روانشناسی صنعتی - روانشناسی کار - ، اقتصاد نیروی انسانی، آمار و کامپیوتر ارتباطی تنگاتنگ دارد. مدیریت منابع انسانی باید برای سازمان ها ارزش آفرینی کند. این ارزش آفرینی هم برای ذی نفعان داخلی و هم ذی نفعان خارجی است. ذینفعان داخلی کارکنان و سازمان هستند در حالی که ذی نفعان خارجی مشتریان سازمان، سرمایهگذاران و همچنین جامعه است. اما متخصصین منابع انسانی با تمرکز بر سه راه حل می توانند باعث ارزش آفرینی شوند. اولین راه حل تمرکز بر مدیریت استعداد است که به سطح فردی بر می گردد.
نیروی کار متعهد، قابل و نتیجه بخش از این طریق پرورش می یابد. دومین راه حل تمرکز بر سازمان است که با ارتقا فرهنگ سازمانی و توسعه سازمانی حاصل می شود. ترکیب این دو به راه حل سوم که رهبری است میرسد. اما این راهحلها از طریق تمرکز بر مدیریت منابع انسانی باید اجرا گردد و در این زمینه پنج مقوله مهم است: الف- سازمان دهی واحد منابع انسانی؛ ب-تمرکز بر اقدامات منابع انسانی مانند مدیریت کارکنان، حقوق و دستمزد و آموزش و توسعه؛ ج-متخصصین منابع انسانی و افرادی که در این حوزه کار می کنند؛ د- شاخص های کمی؛ ه- توجه به مسائل سلامتی و ایمنی کارکنان. بنابراین مدیریت منابع انسانی نقش مهمی در آموزش و تربیت نیروهای انسانی و تدوین و اجرای مسائل ایمنی و سلامتی کارکنان دارد.
-4نقش مهندسان صنایع گرایش ایمنی در کمک به ارتقای ایمنی و سلامتی
مهندسی صنایع گرایش ایمنی یکی از گرایشهای تازه تاسیس رشته مهندسی صنایع میباشد مهندسان ایمنی با گذراندن دروس مختلفی در رشته مهندسی صنایع، با عوامل موثر در ایمنی و سلامتی کارکنان در صنایع آشنا می شوند. برای آشنایی خواننده نگاهی گذرا به دروس پایه و اصلی رشته مهندسی صنایع گرایش ایمنی انداخته می شود. یک مهندس ایمنی علاوه بر دروس پایه ریاضی، فیزیک و شیمی، دروس استاتیک، مقاومت مصالح، محاسبات عددی، مکانیک سیالات، نقشه کشی صنعتی1و2 می گذراند. سپس با گذراندن دروسی مانند جمع آوری و دفع فاضلابهای صنعتی، مهندسی احتراق، گازرسانی، اعلام و اطفاحریق، ایمنی در برق، سم شناسی با مسائل ایمنی آشنا
