بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی الگوی پراکندگی برخی از صفات مرفوفنولوژیک لاینهای F6 بزرک حاصل از تلاقی ژنوتیپهای KO37 و CAN1066 پژوهشی در سال زراعی 94-1393 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه ولیعصر انجام گردید در این آزمایش 823 لاینF6 حاصل از روش تک بوته در قالب طرح آگمنت به همراه چند شاهد - شاهدها در قالب طرح بلوک کامل تصادفی - کشت گردیدند و در طی آزمایش صفات طول دوره گلدهی، ارتفاع بوته در زمان گلدهی، میزان رشد رویشی پس از گلدهی و عملکرد بیولوژیک اندازه گیری شد. دو والد KO37 و CAN1066 از لحاظ کلیه صفات مورد بررسی به جز طول دوره گلدهی تفاوت زیادی با یکدیگر داشتند و در لاین های حاصل از تلاقی آنها برای کلیه صفات مورد مطالعه دامنه پراگندگی و تنوع بالایی به دست آمد بطوریکه در کلیه صفات نسبت به والدین تفکیک متجاوز مشاهده شد و برای صفاتیکه والدین اختلاف قابل توجهی نداشتند نیز تنوع بالایی در نتاج به دست آمد که بیانگر ترکیبات آللی مناسب در والدین از نظر ژنهای کنترل کننده این صفات می باشد.
کلمات کلیدی: بزرک، تنوع ژنتیکی، جمعیتهای F6، صفات مرفوفنولوژیک
-1 مقدمه
بزرک یا کتان با نام علمی Linum usitatissimun L. گیاهی است که به صورت بوتهای رشد میکند. ارتفاع بوته این گیاه 50 تا 100 سانتیمتر و طول دوره رشد محصول 2/5 تا 4/5 ماه میباشد. بزرک و کتان از نظر گیاهشناسی یک گونه گیاهی محسوب میشوند ولی از نظر رشد، متفاوت هستند .[3] بزرک گیاهی روز بلند، دارای ارتفاع زیاد و ساقه بدون انشعاب است که درشرایط روز کوتاهی انشعابات آن بیشتر میشود .[1] کشورهای تولید کننده بزرک شامل: هندوستان، ایالات متحده آمریکا، کانادا و آرژانتین میباشند که سطح زیر کشت بزرک در ایران در سال 1363 نزدیک 3000 هکتار و تولید محصول آن حدود 3000 تن بوده است و در اکثر کشورها بزرک برای روغنکشی از دانه کشت میشود.[6 - ]
دانه بزرک دارای 40-45 درصد روغن، 23-34 درصد پروتئین میباشد روغن بزرک در صنایع رنگسازی، نقاشی، تولید جوهر چاپگر و ساخت کفپوش استفاده میشود و الیاف بزرک جایگزین خوبی برای الیاف گیاه ژوت بوده که جهت تولید کفپوش به کار میروند .[7] کاه وکلش بزرک برای تغذیه دام، برای تولید کاغذ با دوام، و ارزش دانهی بزرک روغنی در پزشکی به علت مواد لزجی - پنتوزان - که در درمان زخم معده و روده و هضم غذا نقش دارند و داری اهمیت دارویی بالایی میباشد .[1] با توجه به کاربردهای دارویی و صنعتی فراوان کتان، انجام مطالعات ژنتیکی و طرحریزی برنامههای بهنژادی به منظور تولید واریتههای مطلوب از لحاظ عملکرد، کیفیت روغن و همچنین گسترش سطح زیر کشت این محصول از اهمیت بسزایی برخوردار است. ارزیابی تنوع ژنتیکی و تعیین مقدار آن یکی از مهمترین عوامل پیشبرد برنامههای اصلاحی میباشد. در تهیهی جمعیتهای اصلاحی اولیه و در تهیهی هیبریدها، انتخاب والدین مناسبی که به اندازه کافی از نظر ژنتیکی با هم فاصله داشته باشند از اهمیت بالایی برخوردار است .[5]
با توجه به کاهش تنوع ژنتیکی در مواد اصلاح شده، انجام تلاقی بین ژنوتیپهایی با خصوصیات مکمل از روشهای متدوال برای تولید جمعیتهای در حال تفرق و ایجاد نوترکیبی جدید برای رسیدن به صفات مطلوب و عملکرد بالا است .[9] تجزیه رگرسیون مجموعهای از روشها و تکنیکها است که برای کمک به درک رابطه بین گروهی از تجزیه مورد استفاده قرار میگیرد که جهت گزینش متغیرهای با ارزش از میان تعداد زیادی صفت اندازهگیری شده و حصول مدلی که بیشترین تغییرات تابع را توجیه کند استفاده میشود 2]، [8 مطالعات زیادی به منظور بررسی راوابط صفات با استفاده از رگرسیون مرحلهای انجام گرفته است. در مطالعهای [4] با استفاده از تجزیه رگرسیون دریافتند که صفات تعداد کپسول در بوته، تعداد دانه در کپسول مهم ترین اجزای عملکرد دانه در بوته بودند.
-2 مواد و روشها
این پژوهش در سال زراعی 1393-94 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی، دانشگاه ولیعصر رفسنجان اجرا شد. در این پژوهش 823 لاین اصلاحی F6 حاصل از تلاقی لاین KO37 که یک لاین حاصل از توده بومی کردستان و با پتاسیل تولید دانه بالا و لاین CAN1066 که یک لاین حاصل خارجی عملکرد پایین ولی کیفیت روغن خوراکی با استفاده از طرح آگمنت - بدون تکرار - ارزیابی گردیدند. هر پلات آزمایشی به طول 1 متر با فاصله ردیف 25 سانتی متر بود. کاشت بذور به صورت دستی با فاصله 2-1 درعمق2 سانتیمتری انجام شد.
و آبیاری با توجه با نیاز آبی گیاه بین 5-7 روز متغیر بود. در طول فصل رشدی و انتهای آن صفات مختلف، طول دوره گلدهی، ارتفاع در زمان گلدهی، رشد رویشی پس از گلدهی و عملکرد بیولوژیک اندازهگیری شد به منظور تعیین وضعیت یک نواختی زمین آزمایشی و مشخص کردن نیاز احتمالی به تعدیل دادههای کرتها، دادهای حاصل از صفات زراعی در ارقام شاهد به عنوان تیمار آزمایشی در هر کدام از 5 بلوک و در چارچوب طرح بلوک کامل تصادفی تجزیه و تحلیل گردید و تصحیح داده های آزمایشی با تجزیه و تحلیل داده های شاهد های تکرار دار انجام شد و سپس آنالیز دادههای تصحیح شده با استفاده نرم افزار SAS انجام گرفت.
-3 نتایج و بحث
شکل -1 توزیع فراوانی صفات مورد مطالعه را نشان میدهد .میانگین طول دوره گلدهی 19 روز و دامنه تغییرات آن بین 4 تا 32 روز در بین لاینها متغیر بود در حالیکه طول دوره گلدهی والد KO37 برابر با 18روز و در والد CAN1066 نیز برابر با 20 روز بود که از لحاظ این صفت بین دو والد تنوع و تفاوت بالایی وجود نداشت اما بین لاینهای مورد مطالعه حاصل از تلاقی دامنه تغییرات 28 روز مشاهده شد. از نظر ارتفاع بوته در مرحله گلدهی، تغییرات لاینها در دامنه 13/5تا 52 و با میانگین 25/5 سانتیمتر بود که بیانگر تنوع بالایی بین لاینها از نظر این صفت میباشد. دو والد KO37 و CAN1066 به ترتیب ارتفاع برابر با 13/80 و 31/5 سانتیمتر را دارا بودند. میانگین رشد رویشی پس از گلدهی لاین ها بین2/0 تا 25 با متوسط
6 سانتیمتر در کلیه لاینها متغیر بود و میزان این صفت در والد KO37 برابر با 3 و والد CAN1066 نیز برابر 13/5 سانتیمتر بود. از نظر عملکرد بیولوژیک نیز تنوع بالایی بین لاینهای حاصل از تلاقی وجود داشت، بهطوریکه میانگین این صفت 1/2 گرم و دامنه تغییرات آن2 تا 6 گرم متغیر بود در صورتی که دو والد KO37 و CAN1066 عملکرد بیولوژیک آنها به ترتیب برابر1/97 و1/06 گرم بود. از آنجایی که نتاج حاصل از تلاقی لاینهای KO37 و CAN1066 میباشد لذا لاینها برخی خصوصیات در دامنه دو والد را دارا میباشند و به علاوه برخی لاینها نیز تفکیک متجاوز را نشان دادند. بروز تفکیک متجاوز در بین لاینهای حاصل نسبت به دو والد نشان دهنده ترکیبات آللی مناسب والدین در لاینهای حاصل بود که میتوانند در تولید و گزینش لاینهای پر محصول استفاده شوند.
