بخشی از مقاله
چکیده
پژوهشگران حوزهی سیاستگذاری کارآفرینی به این اجماع رسیدهاند که کشورها نیازمند تعداد زیاد کارآفرین - به معنای کسبوکار جدید یا خوداشتغالی - نیستند؛ بلکه نیازمند اکوسیستم کارآفرینی خوب و کیفی ه ستند تا به ر شد و تو سعهی اقت صادی د ست یابند. یکی از پارادایمهاییکه اخیراً تو سط پژوه شگران برای توسعهیکارآفرینی به آن توجّه شده است، پارادایم اکوسیستم کارآفرینی آیزنبرگ - - 2011 است. این راهبرد دارای شش بعد اصلی شامل سیاست، حمایت، بازار محلّی و جهانی، فرهنگ، سرمایهی مالی و سرمایهی انسانی بوده و میتواند در توسعهی کارآفرینی روستایی نیز کاربرد داشته باشد. ازآنجاکه کارآفرینی بهشدّت وابسته به زمینهایست که کارآفرین در آن فعّالیّت میکند - شامل اجتماع، محیط نهادی و محیط فیزیکی - ، ا ستفاده از اصطلاح اکوسیستم کارآفرینی در ادبیّات سیاستگذاری کارآفرینی گسترش یافته و به نظر میرسد که سیا ستگذاران و سیا ست سازان حوزهی کارآفرینی در ک شور ما نیز برای رشد و تو سعهی اقت صادی بهویژه در مناطق رو ستایی نباید از راهبرد اکو سی ستم کارآفرینی اجتناب نمایند. تحقیق حا ضر ازلحاظ هدف، کاربردی و ازلحاظ روش، توصیفی- تحلیلی است و برای جمعآوری دادههای موردنیاز و پاسخگویی به هدف مطرح شده در این تحقیق به جمعآوری دادههای ثانویه - اسنادی - از طریق مبانی نظری موضوع و سوابق تحقیقات پیشین پرداخته شده است و دادههای موردنیاز با استفاده از روش مطالعهی کتابخانهای، جستجوی اینترنتی در سایتها و سایر منابع علمی و پژوهشی در رابطه با موضوع تحقیق در حیطههای توسعهی روستایی، کارآفرینی، کارآفرینی روستایی و اکوسیستم کارآفرینی گردآوری شده است.
واژگان کلیدی: روستا، کارآفرینی، کارآفرینی روستایی، اکوسیستم کارآفرینی.
- 1 مقدمه
یکی از زمینههای مهاجرت مردم از مناطق روستایی به شهرها، عدم رشد و توسعهی روستاها در ارتباط با مسائل زیربنایی است. علیرغم اینکه روستاها جزء مکانهایی است که بر محور تولید قرار دارد و به عبارت بهتر تولیدمحور بوده، هنوز هم در اکثر کشورهای درحالتوسعه از توسعهیافتگی لازم برخوردار نمیباشند. روستاها در روند پرشتاب تغییرات فناوری و ورود به عصر داناییمحور بیشازپیش نیازمند توجه میباشند؛ بنابراین غفلت از روند رشد و پیشرفت اقتصادی روستا خسارات جبرانناپذیری را برای هر دولتی به ارمغان میآورد؛ لذا دولتها برای اینکه بتوانند به این روند تغییرات ثانیهای فناوری در بهبود وضعیت روستاها پاسخ بدهند، میبایست در کنار رشد و توسعهی مناطق شهری به رشد و توسعهی اقتصادی مناطق روستایی از طریق کارآفرینی 1 توجه داشته باشند.
دریگا و همکاران بیان میکنند که کارآفرینی در مناطق روستایی میتواند وضعیت اشتغال را بهبود دهد، خدمات محلی را تنوع بخشد و از مردم روستا به یک طریق پایدار و جامع حمایت نماید - دریگا و همکاران، - 81 :2009؛ بنابراین کارآفرینی روستایی راهکاری جدید در نظریههای توسعه برای توانمندسازی و ظرفیتسازی مناطق روستایی کشورهای درحالتوسعه و همینطور راهکاری برای دستیابی به توسعهی پایدار به شمار میرود؛ لذا برای تحقق این امر لازم است موانع پیش روی کارآفرینان روستایی - مانند موانع مربوط به سرمایهی مالی و انسانی - با همت دولت و نهادهای مسئول برطرف شده و با توسعهی بستری مناسب در مناطق روستایی و تشویق کارآفرینان روستایی، به افرایش اشتغال، درآمد و بهبود کیفی زندگی مردم روستایی، کمک شود - کریمی، . - 102-103 :1393
امروزه توسعهی روستاها در مقایسه با گذشته پیوند گستردهتری با مفهوم کارآفرینی یافته است. در حال حاضر مؤسسات و اشخاص صاحبنظر در توسعهی روستایی، ایجاد کارآفرینی را بهعنوان شیوهای مداخلهجویانه در توسعه میدانند که قادر است روند توسعهی روستاها را تسریع کند. وجود یک محیط فراهمکنندهی کارآفرینی در مناطق روستایی از مهمترین پیشنیازهای توسعهی کارآفرینی در مناطق روستایی است - پوررجب، :1389 . - 31 -32 تجربه نشان داده که وجود روحیه و انگیزهی کارآفرینی در افراد کافی نیست، بلکه بروز کارآفرینی نیازمند محیطی مساعد است. یکی از راهبردهایی که اخیراً دولتها برای توسعهی کارآفرینی استفاده مینمایند، اکوسیستم کارآفرینی 1 است.
ازآنجاکه کارآفرینی بهشدت وابسته به زمینهای است که کارآفرین در آن فعالیت میکند - شامل اجتماع، محیط نهادی و محیط فیزیکی - ، استفاده از اصطلاح اکوسیستم کارآفرینی در ادبیات سیاستگذاری کارآفرینی 2 گسترشیافته و در حال حاضر، پژوهشگران حوزهی سیاستگذاری کارآفرینی به این اجماع رسیدهاند که کشورها نیازمند تعداد زیاد کارآفرین - به معنای کسبوکار جدید یا خوداشتغالی - 3 نیستند، بلکه نیازمند اکوسیستم کارآفرینی خوب و کیفی هستند تا به رشد و توسعهی اقتصادی دست یابند - وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، - 9 :1395 ؛ بنابراین به نظر میرسد که سیاستگذاران و سیاستسازان حوزهی کارآفرینی در کشور ما نیز برای رشد و توسعهی اقتصادی بهویژه در مناطق روستایی نباید از راهبرد اکوسیستم کارآفرینی اجتناب نمایند. در این مقاله ما سعی نمودهایم توسعهی کارآفرینی روستایی را مطابق با ابعاد راهبرد اکوسیستم کارآفرینی آیزنبرگ - 2011 - که شامل - سیاست، حمایت، بازار محلی و جهانی، فرهنگ، سرمایهی مالی و سرمایهی انسانی - است؛ بررسی نماییم.
-2 مبانی نظری و پیشینه پژوهش
- 1 - 2 کارآفرینی
با توجه به سکونت بیش از سه میلیارد نفر از جمعیت جهان در مناطق روستایی و مواجه بودن بیش از 1/2 میلیارد نفر با فقر مطلق که ادامهی حیات آنها را تهدید میکند، توجه ویژه به فقرزدایی از نواحی روستایی و اشتغالزایی درروستاها ضرورتی اجتنابناپذیر مینماید - آذرپناه، - 2 :1391 باوجود تلاشهای بسیاری که برای توانمندسازی روستاها صورت گرفته، این سیاستها در بهبود عملکرد اقتصادی مناطق روستایی تا حد زیادی بیاثر بودهاند تا جاییکه فاصلهی میان عملکرد اقتصادی مناطق شهری و روستایی حتی در کشورهای پیشرفته جهان دائماً رو به افزایش است - پورتر و همکاران، . - 52 :2004 مطالعات مختلف در جهان نشان میدهد که یکی از مهمترین اهداف رشد و توسعهی روستایی برای دستیابی به درآمد، ایجاد اشتغال بوده و مهمترین سازوکار و ابزار آن، کارآفرینی است.
کارآفرینی باعث کاهش بیکاری، افزایش بهرهوری و ایجاد فرصتهای شغلی برای سایر افراد و درنتیجه افزایش درآمد روستاییان میشود. البته قابل ذکر است که کارآفرینی تنها راهکار اشتغالزایی و افزایش درآمد روستائیان نیست، اما میتواند در کنار سایر راهکارهای مناسب، بهترین آنها باشد. کارآفرینی یک رشتهی پژوهشی در حال ظهور است که در مهرومومهای اخیر اهمیت یافته است - دیویدسون، . - 2 :2005 صاحبنظران رشتههای علوم مدیریت، اقتصاد، روانشناسی و علوم اجتماعی با توجه به داشتن ماهیت میانرشتهای کارآفرینی تعاریف متعددی ارائه کردهاند. بیشک تعاریف همواره گمراهکنندهاند، اما این مسئله در مورد رشتهی جدید همانند کارآفرینی شدت مییابد. به همین سبب جای شگفتی نیست که در حال حاضر، از کارآفرینی، بهعنوان رشتهای تحصیلی در حوزهی کسبوکار یا فعالیتی که افراد بدان میپردازند، هیچ تعریف جامعی در دست نیست. با این همه شایان ذکر است که تعریف اخیر شین و ونکتارامان در مورد این مفهوم، پذیرشی روزافزون یافته است.
بر مبنای این تعریف، کارآفرینی فرآیند پیدایش فرصتهای - گوناگون - در زمینهی خلق مفهومی جدید - مانند محصولات و خدمات جدید، بازارهای نو، مواد اولیه، یا فرآیندهای جدید تولید و شیوههای نوین سازماندهی در مورد فناوری فعلی - و نیز روشهای کشف یا توسعهی این فرصتها توسط افراد خاص است که با استفاده از شیوههای مختلف، برای بهرهبرداری یا توسعهی این قبیل فرصتها به نتایج، مختلفی دست مییابند. اصولاً تاکنون دو نوع تعریف از کارآفرینی ارائه شده است: - 1 تعریف عام از کارآفرینی که عبارت است از ایجاد کسبوکار جدید و - 2 تعریف خاص که عبارت است از فرآیند کشف، ارزیابی و بهرهبرداری از فرصتها بهمنظور حداکثر سازی ارزش ناشی از آنها. در دیدهبان جهانی کارآفرینی - GEM - 1، تعریف عام کارآفرینی پذیرفته شده است و تعریف شین و ونکتارامان 2 تعریف خاص از کارآفرینی است - زالی و ولایتی، . - 7 :1393
- 2 - 2 کارآفرینی روستایی
کارآفرینی روستایی همانند کارآفرینی به دلیل اینکه از مفاهیم علوم انسانی است از زوایا و منظرهای مختلف قابل استنباط بوده و هر صاحبنظری بر اساس دیدگاه و موقعیت خود آن را تعریف نموده است. در نگاه ساده، کارآفرینی روستایی بهصورت اجرایی نمودن فرآیند کارآفرینی در مناطق روستایی قابلتعریف استاما، تعریف مدوّن و علمی از کارآفرینی روستایی عبارت است از: تلاش برای خلق ارزش از طریق شناسایی فرصت کسبوکار، مدیریت خطرپذیری متناسب با آن فرصت و بسیج کردن منابع انسانی، مادی و مالی لازم برای ایجاد کسبوکار در نواحی روستایی - ساکسنا، . - 24 :2012 مطابق با تعریف ورتمن کارآفرینی روستایی عبارت است از: "ایجاد سازمانی جدید که تولیدات جدیدی ارائه کند یا بازار جدیدی به وجود آورد، یا یک فناوری نوینی را در محیط روستایی به کار گیرد - ورتمن، . - 330 : 1990 دابسون و همکاران در مطالعهی خود برای طراحی فعالیتهای کارآفرینی و جمعآوری اطلاعات دربارهی سازمانها، برنامهها و فعالیتهای حمایتکننده از کارآفرینی در مناطق روستایی، به این نتیجه رسیدند که چهار عامل اصلی لازم برای حیاتبخشی به روح کارآفرینی در مناطق روستایی عبارتاند از:
➢ ایجاد فعالیت متناسب با نیازهای شناساییشده جامعهی محلی؛
