بخشی از مقاله
چکیده
بهبود کیفیت مساکن روستایی از مهم ترین ابعاد ارتقای کیفیت زندگی روستایی و از اهداف مهم توسعه روستایی به شمار آید. تسهیلات مسکن روستایی که تحت عنوان وام طرح ویژه بهسازی مساکن روستایی در اختیار روستاییان قرار می گیرد. در این پژوهش روستاهای بخش مرکزی شهرستان قاینات با داشتن بیشترین سهم در گرفتن وام های مسکن روستایی در جهت مقاوم سازی و بهسازی خانه های مسکونی، مورد مطالعه قرار گرفته اند. هدف پژوهش تحلیل اثرات وام های مسکن بر بهبود ابعاد کالبدی - فیزیکی مساکن در این نواحی روستایی می باشد. این تحقیق بر مبنای ماهیت و روش توصیفی - تحلیلی و بر مبنای هدف از نوع تحقیقات کاربردی می باشد.
جامعه آماری این تحقیق را دریافت کنندگان وام مسکن روستایی در جهت بهسازی مسکن روستاهای بخش مرکزی شهرستان قاینات تشکیل داده اند. آزمون های آماری و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار spssبه عمل آمده است. اثرات اعتبارات مسکن بر بخش کالبدی مثبت ارزیابی شده است که با نظارت و الگودهی مناسب برای بهسازی مسکن و با در نظر گرفتن فرهنگ حاکم بر زندگی روستایی زمینه مناسب تری را جهت توسعه متوازن روستایی در بخش مسکن فراهم نمود.
واژگان کلیدی: مساکن روستایی ،وام مسکن ، بخش مرکزی شهرستان قاینات
مقدمه
مسکن در برآوردن هر یک از نیازهای اساسی انسان همچون نیازهای زیستی، نیازهای اقتصادی ، نیازهای اجتماعی و حتی نیازهای فرهنگی و روانی نقش ویژه ای دارد .یکی از عناصر مهم در فضای روستاها مقوله مسکن می باشد که به عنوان نمادی از چگونگی تعامل و ارتباط انسان با محیط پیرامون خویش است که طی سالیان متمادی برحسب شرایط زمانی - مکانی در هر منطقه شکل گرفته و به نوعی نشان دهنده نوع فعالیت ها در ابعاد اقتصادی ، نگرش اجتماعی - فرهنگی روستاییان ، چگونگی تحول و استفاده از تکنولوژی ونهایتاً سطح درآمد و معشیت ساکنان آن می باشد - شمس الدینی، - 51-40 :1387 درک و فهم اجتماعی انسان ها از مسکن به عنوان یک نیاز زیستی و اجتماعی در طول تاریخ دستخوش تحول و دگرگونی بوده است.
مسکن نیازی است که در محیط های متفاوت طبیعی و اجتماعی معانی متفاوتی یافته است و هر جامعه به فراخور نیازها و استعداد و امکانات و محدودیت های اقتصادی -اجتماعی و فرهنگی خویش بدان شکلی خاص بخشیده است. از روزگاران کهن تا به امروز مسکن مکانی بوده است که با تأمین آن انسان به بودن دست یافته است و در این بودن، هستی و زندگی را تجربه کرده است و چون هستی در حال شدن است و از آن راه انسان نیز، نحوه نگرش به هستی نوعی بودن و شکل سکونت را رقم می زند - حبیبی،1381، - 25 در روستا مسکن نقش با اهمیتی در ثبات خانواده، رشد اجتماعی و اقتصادی و افزایش ضریب ایمنی افراد و به خصوص ارتقای فرهنگی و آرامش روحی اعضای خانواده دارد. - آسایش، - 22 :1380
طرح بهسازی مسکن روستایی از سال 1374 توسط بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، با هدف بهبود کیفیت مسکن و بافت روستایی و ارتقاء سطح ایمنی، بهداشتی، رفاه و آسایش مسکن روستایی آغاز گردید در همین راستا طرح ویژه بهسازی مسکن روستایی در سال 1384 با دادن وام به مردم روستایی در شهرستان قاینات آغاز گردید. در وهله اول به هر خانوار 125000000 ریال با کارمزد سه ماهه داده شد که در شش ماه اخیر طی بخش نامه ی به هر خانوار 150000000 هزار ریال با کارمزد 5 درصد طی10 تا 12 سال تعلق می گیرد .بخش مرکزی با جمعیت 70633 نفر شامل دهستان حومه ،دهستان مهیار است.
دهستان حومه شامل 64 روستاست که 45 روستا وام مسکن روستایی دریافت و 19 روستا دریافت نکرده اند. در بین روستاهای دریافت کننده وام 12 روستا بالای 40 خانوار وام گرفتند. تاثیر وام مسکن منحصر با ساخت وساز و مقاوم سازی نیست بلکه این امر زندگی روستاییان را در ابعاد مختلف اقتصادی ،اجتماعی ،فرهنگی و کالبدی تحت تاثیر قرار داده و موجب دگرگونی در شیوه زندگی و معشیت این روستاییان شده است .در مرحله تغییر مساکن از سنتی به مدرن ، تحولات کالبدی و کارکردی در مسکن در حال رخ دادن است و بسیاری از این تحولات با نیازهای ساکنین مساکن روستایی انطباق ندارد.
مطالعه این تحولات که بخش عمده ای از آن متأثر از اثر وام های بهسازی و نوسازی در مناطق روستایی است می تواند راهنمایی در جهت بهینه سازی الگوی مساکن برای برنامه ریزان مساکن روستایی باشد و ضرورت پژوهش را در این زمینه اجتناب ناپذیر می نماید. هدف اساسی برنامه ریزیعمومآً بهبود رفاه جامعه است. هدف از برنامه ریزی روستایی، شناخت و آگاهی کافی از وضع موجود روستاها از نظر داده های طبیعی، بافت فیزیکی روستا، وضعیت اقتصادی و اجتماعی و ارائه راه حل هایی جهت ارتقاء سطح کیفی زندگی در روستاها می باشد - حکمتی نیا، 1382، - 5
از آنجا که عوامل موثر بر بهسازی مساکن روستایی می تواند مسئولان را جهت برنامه ریزی بهتر در راستای بارگیری اعتبارات در نوسازی و بهسازی مساکن روستایی یاری دهد، تحقیق با هدف زیر به انجام رسیده است :بررسی تاثیر وام مسکن روستایی برکیفیت زندگی با تأکید بر ساختار کالبدی خانه های روستایی. در راراستای هدف مورد نظر فرضیه تحقیق به شرح ذیل بیان می شود: وام های مسکن روستایی باعث بهبود ابعاد فیزیکی - کالبدی مسکن خانوارهای روستایی شده است.
مبانی نظری
مساکن روستایی
مساکن روستایی از اجزاء عمده بافت کالبدی به شمار می روند که در شکل آنها ناهمواری ها دخالت زیادی دارند. اهمیت مساکن روستایی به واسطه نقش و کارکرد اصلی آنها در زندگی انسان است، زیرا از نیازهای اولیه و ضروری به شمار می رود. به بیان دیگر مساکن روستایی، تجلی گاه شیوه های زیستی ،معشیتی ونهایتاً نیروها و عوامل موثر محیطی و روندهای اجتماعی- اقتصادی تاثیرگذار در شکل بخشی به آنها است. - سعیدی، - 511 :1373 زیرا اگر چه نیاز اولیه انسان ،تامین مواد غذایی است، اما نیاز به محافظت از خودو یافتن سرپناه نیز نیازی بنیادی و همه گیر است. محافظت در برابر عناصر خشن و نامساعد محیط پیرامونی، گرما و سرمای شدید ،باران و برف، محافظت در برابر جانوران وحشی، از سوی دیگر، نحوه ساختمان خانه ها و نوع معشیت ،ارتباط و دامنه روابط ، نقش عامل دفاع و فضاهای تعبیه شده در مسکن، همچنین وسعت و مصالح به کار رفته به مساکن چهره خاصی می بخشد. - بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، - 125 :1382
با توجه به کارکردهای متفاوت مسکن باید عوامل خاص مد نظر قرار گیرد که به وسیله آنها بتوان مسکن روستایی را در حوزه های مختلف مورد بررسی تطبیقی قرار داد. زیرا عناصر فضایی مسکن و ارتباط فضایی اجزاء آن، متمایز کننده مساکن مختلف است که بر اساس روندهای متفاوت محیطی و اجتماعی - اقتصادی شکل گرفته اند. معیارها و شاخص های بررسی مساکن روستایی را عوامل ذیل ذکر کرده اند : وسعت شکل و فضای آزاد، نحوه ساختمان و انواع مصالح ساختمانی و ارتباط آن با محیط پیرامونی، نحوه قرارگیری ساختمان و وضعیت آن نسبت به عرصه های عمومی مانند شبکه معابر، آبادی و میدان گاه؛ سطح زیربناو سطح مفید و تخصیص آن بر ساس فضاهای مسکونی ،شیوه ساخت و ساز. - سعیدی، - 125 :1377مساکن روستایی از مهم ترین عناصر ظاهری روستا می باشد که در این پژوهش مساکن روستایی که تحت تاثیر وام مسکن بهسازی و نوسازی شده اند مورد مطالعه می باشد.
وام مسکن روستایی
به منظور رفع فقر از جامعه روستایی و نیز توانمندسازی روستاییان، اعتبارات روستایی در بخش های کشاورزی، دامی، مسکن، بهداشت و جز این ها به روستاییان داده می شود، که در اکثر موارد ضمن ایجاد رضایت و توانمندی موجب تمایل جمعیت برای ماندگاری در روستا می گردد .اعتبارات مسکن در کشور ما طی برنامه های چهارم و پنجم توسعه آغاز شده است و دنبال می شود . بسیاری از روستاییان در نقاط مختلف کشور طی سه مرحله که از اجرای طرح می گذرد، تحت حمایت این طرح قرار گرفته و
