بخشی از مقاله
چکیده
نظارت بر مردم و امر و نهی آنها در حوزه های گوناگون فقهی و حقوقی، از پایه های اساسی امر به معروف و نهی از منکر بوده که برای از بین بردن مفاسد اجتماعی و اصلاح جامعه در اسلام لازم است و آثار متعدد اجتماعی، سیاسی و مذهبی برای جامعه در پی دارد. این وظیفه ساز و کار مهمی برای نظارت بر مردم، کارگزاران، دولت مردان و نظام حکومتی به شمار می آید؛ زیرا امر به معروف و نهی از منکر به صورت یک اقدام مردمی، از یک سو، سبب انجام واجبات و دوری از محرّمات در جامعه خواهد شد، و از سوی دیگر، وجود چنین اقدامی برای مسئولان اصلی امر به معروف و نهی از منکر در صورتی که بخواهند در اثر تنبلی ، کسالت ، راحت طلبی و ترس از ضرر غیر عقلانی یا فوت منافع ، آن را به کلی ترک کنند یا از کمیت و کیفیت آن بکاهند، جبران کننده کاستی هاست. دلیل وجوب این نظارت از جانب مردم، حق و تکلیفی است که خدواند متعال آن را بر عهده ایشان گذاشته است.
مقدمه
از جمله بحثهای پیرامون حق، شناسایی آثار و ویژگیهای حق به منظور تمایز بین آن و سایر مفاهیم و تاسیسات مشابه است. هدف از بحث تعاریف و نظریهها شناخت ماهیت حق از طریق تبیین و تحلیل عناصر ماهوی آن است؛ بدین معنا که در این تحلیل به عناصر اصلی و جوهری حق اشاره میشود و از این طریق ماهیت و حقیقت آن بیان گردیده و در نهایت تعریف قابل قبولی از آن ارائه گردد. در حالی که در بحث آثار حق هدف این است که با شناخت و برشمردن این ویژگیها حق از سایر مفاهیم مشابه متمایز گردد.
این نکته زمانی اهمیت خود را بیشتر نشان میدهد که توجه کنیم این ویژگیها داخل در ماهیت حق نبوده و لذا کسانی که سعی نمودهاند با تکیه بر این آثار و احصای آن تبیین ماهوی از حق داشته باشند بر طریق ثواب نبودهاند. بنابر نظر صحیح حق دارای عناصر ماهوی خاص خود بوده و در عین حال دارای آثار و ویژگیهایی میباشد که آن را از مفاهیم دیگر متمایز میکند. این نکتهای است که برخی نویسندگان و صاحب نظران با غفلت از آن در بحث تبیین ماهیت این ویژگیها را به عنوان عناصر اصلی و ماهوی حق ذکر نمودهاند. در واقع تفکیک بین بحث عناصر ماهوی حق از بحث آثار حق از نکات مهم و اصلی در تبیین مباحث حق میباشد.
بیان مساله:
شناخت آثار و ارائهی آن به عنوان کلیدهای شناسایی حق و حقوق فقهی از سایر مفاهیم جنبهی کاربردی داشته و این امکان را فراهم میکند که به طور مثال در موارد مشتبه بین حق و حکم، حق از حکم تمیز داده شود. این روشی است که فقیهان امامیه در بحث از حق به کار گرفته و به طور خاص فقهای متأخر در رسالههایی که در باب حق و حکم نوشتهاند بر آن تأکید نمودهاند. بنابراین با توجه به آنچه که بیان شد در این مقاله آثار و ویژگیهای حق در جامعه از جمله امر به معروف و نهی از منکر مورد بحث قرار میگیرد. بدیهی است بحث از موارد و مصادیق مشتبه بین حق و حکم و تعیین حکم صحیح آن موضوع مقاله یا مقالات دیگری است که در جای خود باید بدان پرداخته شود.
اهمیت و ضرورت مساله
توضیح آنکه نگاهی به روایات معصومین - ع - و عبارات فقیهان نشان میدهد که حق در اصطلاح فقهی آن دارای معنای وسیعی است؛ که در اینجا جای صحبت نیست و فقط نگاه کوتاهی در زمینه حق و حقوق در جامعه در قبال امر به معروف و نهی از منکر و میزان اطلاع رسانی آن در جامعه داریم قابل ذکر است که کسانی که حق را در مقابل ملک و حکم میدانند مقصودشان از حکم، حکم تکلیفی است که از آن با تعبیر حکم شرعی و حکم شارع نیز یاد میکنند. اما در صورتی که ما حکم را به معنای عام آن از اعم از تکلیفی و وضعی بدانیم روشن است که حق - به مانند ملکیت - از اقسام حکم وضعی بوده و به این اعتبار حکم اعم از حق به معنای خاص میشود.
اهداف مساله
هدف از ارائه این مقاله که مبحث ترویج و توسعه فقه و حقوق در جامعه که مهمترین موضوع آن امر به معروف و نهی از منکر را ارائه دادم این بود که تمام مشکلات جامعه ی اسلامی ما ریشه در ترک این دو فریضه دارند. ما برای حل مشکلات فردی و اجتماعی خود باید عوامل مهجور ماندن این دو فریضه را بررسی کنیم. در این مقاله سعی شده است علتها را بررسی کنیم ازجمله عدم آگاهی نسبت به روشها و مراتب امر به معروف و نهی از منکر ، ترس ، خجالت ، تنبلی ، بی تفاوتی ، و...
مستندات این قولادلّه شرعی ذیل است:
آیات قرآن
- آل عمران: - 110؛ شما بهترین امتی بوده اید که به سود انسان ها آفریده شده اند؛ امر به معروف و نهی از منکر میکنید و به خدا ایمان دارید. و اگر اهل کتاب ایمان آورند به سودشان است. برخی از آنان باایمان هستند و بیشترشان گناه کارند. این آیه ظهور در عموم دارد و همه افراد را شامل می شود. بسیاری از مفسّران هم در تفاسیر خود، به این عمومیت استناد کرده اند.
