بخشی از مقاله
چکیده
نقش هر مسلمان در تعیین سرنوشت جامعه و تعهدی که باید در پذیرش مسؤولیت های اجتماعی داشته باشد، ایجاب می کند که او ناظر و مراقب همه اموری باشد که پیرامون وی اتفاق می افتد. این مطلب در فقه اسلامی تحت عنوان امر به معروف و نهی از منکر مطرح شده و از مهم ترین مبانی تفکر سیاسی یک مسلمان به شمار می رود؛ چنان که از مهم ترین فرایضی است که وجوب کفایی آن ضروری دین شناخته شده و ضامن بقای اسلام است. در مقاله حاضرمحققین درصددآن می باشند باروش توصیفی تحلیلی به بررسی امر به معروف و نهی از منکردرقرآن واحادیث ومراتب ودرنتبجه به ضرورت آن بپردازند.
واژه های کلیدی: امر به معروف و نهی از منکر – قرآن
مقدمه
با توجه به فلسفه خلقت انسان که طبق بیان قرآن کریم عبودیت و بندگی است و از طرفی وجه تمایز انسان با سایر موجودات به ناطق و عاقل بودن انسان و حرکت او به سوی کمال می باشد، اهمیت و جایگاه این دو فریضه الهی، یعنی امر به معروف و نهی از منکر بیشتر تبیین و روشن می گردد. از آنجاییکه انسان غافل است و به دلیل عارض شدن نسیان بسیاری از مواردی که مفید برای اوست فراموش میکند بنابراین امر به معروف و نهی از منکر جزء ضروریاتی است که در جهت نیل به کمال برای هر انسانی ضرورت پیدا می کند. به این جهت است که حضرت امام محمد باقر - ع - می فرماید: »ان الامر بالمعروف و النهی عن المنکر فریضه عظیم بها تقام الفرائض «... یعنی امر به معروف و نهی از منکر واجب عظیم و بزرگی است که پابرجایی سایر واجبات به آن بستگی دارد. از تعبیر "بها تقام الفرائض" چنین استفاده می شود که امر به معروف و نهی از منکر از لوازم حکومت اسلامی به شمار می رود.هدف ازنگارش مقاله حاضر بررسی جایگاه امر به معروف و نهی از منکردرقرآن ومراتب وضرورت آن می یاشد.
پیشینهی تاریخی
ارزش و اهمیتی که در مکتب مقدس اسلام به امر به معروف و نهی از منکر داده شده است و انسانها را مسؤول یکدیگر و نیز مسؤول دین خویش دانسته است در دیگر ادیان و مکاتب یا وجود ندارد یا چنان اهمیتی برایش قائل نشده است. در بین اصول اسلامی از جایگاه رفیع و بلندمرتبهای برخوردار بوده و مورد توجه و عنایت ویژهی حق تعالی و پیشوایان دینی - ع - میباشد به طوریکه در جامعهی اسلامی از صدر اسلام، پیامبر گرامی اسلام - ص - و یاران و اصحاب ایشان و نیز پیشوایان معصوم - ع - از امر به معروف و نهی از منکر در جهت پاسداری از اصول مکتب به مثابه مؤثرترین ابزار و نیز یک تکلیف الهی بهره گرفتهاند. مسلمانان آن را وظیفهی الهی خود دانسته و به اجرای این فریضهی بزرگ پایبند بوده و اهمیت خاصی برای آن قائل بودهاند.این کار به صورت یک جریان عمومی و بدون تشکیلات و ضوابط تشکیلاتی انجام میگرفت تا اینکه در قرن سوم و چهارم هجری تشکیلات ویژهای که عهدهدار امر به معروف و نهی از منکر بود تأسیس گردید که دایرهی »حسبه« نامیده میشد. تاریخ دقیقی از این تشکیلات در دست نیست. محتسبین و آنان که در رأس دایرهی حسبه بودند همگی عالم و آگاه و همچنین با ورع و تقوی و امانتدار بوده و یک نوع احترام دینی در میان مردم داشتهاند.
مفهوم امر به معروف و نهی از منکر
واژه »معروف« از ریشه »عرف« به معنای کار خوب و پسندیده است، و خداپرستان از آن »پسندیده نزد خدا« را اراده میکنند. »منکر« نیز از ماده »نکر«، و معنای آن برخلاف معنای معروف بوده، در عرف دین داران، به معنای کاری است که خداوند از آن راضی نباشد. بدین ترتیب، امر به معروف، یعنی دستور دادن به کارهای خیر، و نهی از منکر یعنی باز داشتن از کارهای زشت و ناپسند. در مسیر تحول واژهها، معنای آنها گاه توسعه و گاه تضییق مییابد. در برخی نمونه ها، استعمال یک واژه سبب میشود مفهوم آن از مقتضای اصلی خود، وسعت بیشتری یابد. درباره مفهوم امر به معروف و نهی از منکر نیز چنین است. فقها و بزرگان وقتی درباره موضوع امر به معروف و نهی از منکر بحث میکنند، میگویند در کلمه امر، مفهوم »علو« یا »استعلا« نهفته است؛ یعنی کسی که امر میکند، یا باید بر مامور برتری داشته باشد، یا خود را در چنین مقامی قرار دهد و از موضع بالاتر امر کند. خواهش و استدعا کردن »امر« نیست.
اینکه کسی بگوید »خواهش میکنم این کار را بکنید« امر نیست. مقتضای کلمه امر این است که باید به صورت استعلاباشد. حتی برخی فقها احتیاط کرده، میگویند تکلیف امر به معروف و نهی از منکر زمانی تحقق مییابد که امرکننده به معروف، با لحاظ »استعلا« امر کند. مقام معظم رهبری نیز مراد از استعلارا این چنین مشخص کردهاند: طرف امر به معروف و نهی از منکر فقط طبقه عامه مردم نیستند. حتی اگر در سطوح بالاهم هستند شما باید به او امر کنید نه اینکه از او خواهش کنید. باید بگویید آقا! نکن؛ این کار یا این حرف درست نیست. امر و نهی باید با حالت استعلاباشد. البته این استعلامعنایش این نیست که آمران حتما باید بالاتر از ماموران و ناهیان بالاتر از منهیان باشند؛ نه، روح و مدل امر به معروف، مدل امر و نهی است؛ مدل خواهش و تقاضا و تضرع نیست. نمی شود گفت که خواهش میکنم شما این اشتباه را نکنید؛ نه، باید گفت: آقا! این اشتباه را نکن؛ چرا اشتباه میکنی؟ طرف هر کسی است؛ بنده که طلبه حقیری هستم؛ از بنده مهم تر هم باشد، او هم مخاطب امر به معروف و نهی از منکر قرار میگیرد - پژوهشکده باقرالعلوم - .
اهمیت و جایگاه امر به معروف و نهی ازمنکر
اسلام ملاک وحدت در جامعه اسلامی را ایمان به خدا میداند و ازاینروی بر افرادی که با این ملاک وحدت در جامعه حضور دارند، به گونه خاصی حساس است. این حساسیت بهقدری است که هر فردی را در برابر فرد دیگر مسئول قرار داده است تا همگان به نقشی که در تشکیل جامعه دارند توجه کنند و به این وحدت خدشه وارد نشود. امر به معروف و نهی از منکر در اسلام چنین ماهیتی دارد و ازاینروی برای فرد مسلمان، این مفهوم بامعناست؛ اما در جامعه و فرهنگ غربی اصلاً چنین مفهومی مورد توجه نیست. در آن جوامع، حداکثر، دولت، آن هم بهحد ضرورت که نیازهای جامعه را تأمین کند، مسئولیت دارد، و دیگر به هیچ مسئولیتی برای افراد در برابر یکدیگر معتقد نیستند. بالاتر از این، آنان بر این اعتقادند که حتی فرد حق ندارد در زندگی فردی دیگران یعنی هر آنچه ضرر محسوسی برای دیگران ندارد دخالت کند؛ بنابراین در ذهنیت فرهنگ غربی، نهتنها امر به معروف و نهی از منکر، ارزش مثبت ندارد بلکه امری منفی قلمداد میشود؛ یعنی آنچه در فرهنگ اسلامی ما
