بخشی از مقاله
چکیده:
امر به معروف و نهی از منکر بنا به نص آیات قرآن و روایات متعدد از فرایض دینی و عامل استحکام حکومت و گسترش هنجارهای صحیح به لحاظ مسئولیت پذیر نمودن جامعه است. با ظهور فناوری های نوین ارتباطاتی مانند شبکه های اجتماعی و آسیب ها و تهدیدهای حاصل از آن، احیا و گسترش این امر علاوه بر محیط واقعی، در فضای مجازی نیز ضرورت می یابد. عرصه فضای مجازی متفاوت با فضای حقیقی و دارای پیچیدگی های خاص خود است.
سازمان ها و نهادهای مختلفی که در جمهوری اسلامی ایران مسئولیت فعالیت در حوزه امر به معروف و نهی از منکر را دارند بایستی با راهبرد مشخص قدم گذاشته و علاوه بر آن اولویت های راهبردی را نیز با توجه به ظرفیت های محدود برای برنامه ریزی و اقدام بدانند. این پژوهش کیفی با روش swot و با دریافت نظرات 32 نفر از نخبگان حوزه دینی و فضای مجازی سعی نمود تا اهم نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدات را برشمارد و متناسب با آن ضمن احصاء وضعیت فعلی، راهبرد متناسب را پیشنهاد نماید. راهبردها در دو حوزه کمی و کیفی ارائه و دو راهبرد اصلی شامل شناخت و تبیین معروف و منکر در فضای مجازی و آموزش و تبلیغ معروف و منکر در فضای مجازی می شود.
.1 مقدمه
امر به معروف و نهی از منکر از فرایض بزرگ اسلامی است که اجرای آن آثار و برکات فراوانی را به دنبال دارد و یکی از فروع دین اسلام است که با اجرای آن، واجبات برپاشده، منکرات از بین میرود و امنیت و آسایش در جامعه برقرار میگردد، چون از نظر اسلام جامعه انسانی یک واحد به هم پیوسته است که اگر جلوی میکروبهای موجود در یک عضو گرفته نشود، ناراحتی و مرض از یک عضو به سایر اعضا سرایت خواهد کرد و امر به معروف و نهی از منکر به منزله واکسیناسیون جامعه و جلوگیری از ابتلا به بیماریهای روحی و روانی است؛ بر این اساس امر به معروف و نهی از منکر برای تمام جوامع ضرورت تام دارد.
البته کسانی که به اجرای این فریضه الهی اقدام میکنند، باید خود نیز دارای ویژگیهای ارزندهای باشند تا کلام و سخن آنها در دیگران اثر بخشد و با به کارگیری روشها و شیوههای صحیح تربیتی که موافق روح و طبع افراد است، زمینه هدایت آنها را فراهم نمایند. هشت آیه از آیات قرآن کریم به شکل مستقیم و صریح بر امربه معروف ونهی از منکر دلالت دارد که با در نظرگرفتن برخی دیگر از آیات مرتبط در این زمینه، تعداد آیات به چهارده آیه میرسد و بیش از هزار حدیث و روایات هم در زمینه امر به معروف و نهی از منکر وجود دارد که مجموع این آیات و احادیث، نشانه اهمیت و جایگاه این فریضه در دین مبین اسلام است.
در آیه 110 سوره آل عمران خداوند متعال میفرماید: »شما بهترین امتی هستید که برای مردم پدیدار شدهاید؛ به معروف امر میکنید و از منکر باز میدارید.« این آیه بیانگر این مهم است که اگر امتی فاقد ویژگی امربه معروف و نهی از منکر باشد، بهترین امت نخواهد بود و این حقیقت در مورد افراد نیز صادق است، لذا ابعاد امر به معروف و نهی از منکر بسیار فراتر از حیطه شخصی و حتی صیانت از یک جامعه است. - مطهری، :1382 - 49 بنا به نص قرآن کریم فریضه امر به معروف ونهی از منکر موجب استحکام ساخت درونی قدرت اسلام و تمدن سازی میگردد، اما آنچه بیش از پیریزی تمدنها ضرورت دارد، پایداری و پیشگیری از فروپاشی آنهاست.
آیین رهایی بخش اسلام با توجه به این واقعیت، از آغاز پیروانش را با عوامل نابودی تمدنهای پیشین آشنا ساخته و طرحی نوین برای جلوگیری از این سرنوشت شوم ارائه داده است. مطابق روایات متعدد، بیتفاوتی آگاهان و ترک امر به معروف و نهی از منکر دلیل اصلی انحطاط دولتهای گذشته است و برای جلوگیری از سقوط جامعه اسلامی، مردم بایستی این وظیفه که رمز پایندگی و بالندگی تمدن اسلام است را انجام دهند.
شما نمیرسد، بترسید و بدانید که خدا سخت کیفر است.« بدین ترتیب مبارزه با فساد و انحراف و سپس دعوت و راهنمایی به کارهای نیک ضرورتی انکارناپذیر است و بر خلاف گمان برخی افراد ناآگاه، دخالت در زندگی دیگران نیست و با آزادی شخصی آنان منافات ندارد؛ چون آزادی حقیقی از دیگران سلب آزادی نمیکند و منافع دیگران را به خطر نمیاندازد. بنابراین کسی که امر به معروف و نهی از منکر میکند، از حقوق خود و جامعه که با افراط و انحراف مفسدان به خطر میافتد دفاع میکند و این مسأله در واقع امری عقلایی است.
در جامعه کنونی با پیشرفت امکانات ارتباطی از قبیل اینترنت، رسانههای صوتی و تصویری و... هر روز فرهنگ اسلامی بیشتر در معرض تهاجم فرهنگی قرار گرفته است و عدم آمادگی کافی در جوانان برای مقابله با این هجمههای فرهنگی، آسیبپذیری ایشان را بالا برده است - توکلی،1380؛ مرتجی،. - 1393 بدین منظور با ورود جوانان به عرصههای جدید میبایستی به امر به معروف و نهی از منکر نیز نگرشی کاربردیتر صورت گیرد.
لذا بسیار حائز اهمیت است که مسئولان جامعه اسلامی به بررسی علتهای عدم موفقیت در برنامههای مربوط به ترویج امربه معروف ونهی از منکر بپردازند و اقدام به تدوین برنامههای تأثیرگذارتر نمایند. این پژوهش نیز به نوبه خود سعی می کند با بیان راهبردها و راهکارهای موثر در جهت امر به معروف و نهی از منکر در فضای مجازی یاری دهنده نهادهای سیاستگذار و دستگاه های اجرایی در این خصوص باشد.
1,1. بیان مسئله
امر به معروف و نهی از منکر یکی از واجبات محوری در دین مبین اسلام است که در آیات نورانی قرآن کریم، روایات معصومین و سخن و سیرهی علما و بزرگان، به عنوان دو مورد از فروع دین بر آن تأکید فراوانی شده است. پرداختن به مسئلهی واجب امر به معروف و نهی از منکر به لحاظ یک نظام صیانتی از پیام، فضای مجازی از جهت شیوهها و ابزارهای ارتباط جمعی به عنوان قالب انتقال پیام و سبک زندگی و هویت دینی و اسلامی از نظر محتوا و غایت انتقال پیام در یک نگاه روشمند، امری دشوار و به لحاظ ارتباطی پیچیده است که هر کدام از این حیطهها یک زاویه از بحث را مشخص میکنند و ترکیب هر کدام میتواند راهگشای ترسیم اهداف مورد نظر طرح باشد.
با این اوصاف، امر به معروف و نهی از منکر در عین اینکه یک واجب عبادی است، یک روش و راهکار عملی در یک گروه و جامعه محسوب میشود که در مصونسازی جامعه از انحرافات و رسیدن به معیارهای جامعهی مطلوب از طریق تغییر شیوههای ارتباطی جامعه مؤثر است. امروزه قلمرو ارتباطاتیِ مبتنی بر فضای مجازی تحول چشمگیری یافته است؛ اینترنت از همان آغاز پیدایش اواخر دههی 1960 ابزاری مفید برای دسترسی به دنیای اطلاعات بوده است، اما در سالیان اخیر کارکرد اینترنت به عنوان ابزاری برای استخراج اطلاعات و دانش جدید به حاشیه رفته و کارکردهای جدیدی نظیر سرگرمی، ارتباط با افراد، خرید و فروش و... پیدا کرده است.
