بخشی از مقاله
چکیده:
امربهمعروف و نهیاز منکر یک واجب مهم اسلامی است که متأسفانه هم شناخت کافی در مورد آن وجود ندارد و هم به طور شایسته مورد توجه قرار نگرفته است. اهمیت و ضرورت اتخاذ شیوههای صحیح و مناسب برای انجام فریضه امربهمعروف و نهیازمنکر کاملاً امری بدیهی است. ناآگاهی از روشهای اجرای این فریضه چه بسا عکسالعمل منفی در فرد مخاطب ایجاد کند. تبعات سوء و پیامدهای منفی ناشی از به کار بستن روشهای نامناسب در جامعه ما، مصادیق بسیاری دارد لذا، در این نوشتار به شیوههای مفید و کاربردی آن اشاره میکنیم، امید است که اشاره به این شیوهها ما را در هر چه بهتر عمل کردن به این فریضه الهی رهنمون گرداند .
مقدمه:
انسان به دلیل اجتماعی بودنش، نیاز به جمعی دارد که انیس او باشند، تا از غمها و سختیها رهایی یابد و استعدادهای نهفتهاش را به فعلیت برساند، وگرنه انسانیت انسان، بیمعنا خواهد بود. به همین دلیل زندگی انسان، شکل گروهی به خود گرفته و اجتماعات متفاوت در عین حال، شبیه به هم را به وجود آورده است و رشد و تعالی انسانها تنها در محیط و اجتماع سالم و پاک، امکانپذیر است .
چون افراد یک اجتماع سالم، همانند اعضای یک بدن، در طریق حیات اجتماعی و سازمان دادن به زندگی صحیح انسانی سهیم و شریکند و هیچ یک از آنان نمیتواند خود را در قبال سودها و زیانهای اجتماعی بیتفاوت دانسته و عکسالعملی از خود نشان ندهد، اینجاست که مسئله امربهمعروف و نهیازمنکر - نظارت همگانی - ضرورت پیدا میکند و موقعیت اساسی و بنیادی آن چون خون در تمام اعضاء و جوارح انسان جریان دارد، در صحنه حیاتی انسانی جلوه میکند. موضوع امربهمعروف و نهیازمنکر، بحث گستردهای دارد و این نوشتار مختصر در صدد تبیین همه آن مباحث نیست. - - 2
مفهومشناسی:
معنای لغوی عبارت »امربهمعروف و نهیازمنکر« از چهار واژه تشکیل شده که به شرح هر یک میپردازیم:
-1امر: برای واژهی امر در کتابهای عربی دو معنا ذکر نمودهاند: یکی کار و دیگری دستور و فرمان، گاهی امر از مقولهی گفتار و سخن است که در این صورت به معنای فرمان و دستور به کار میرود و گاهی امر فعل و عمل است که در این صورت به معنای کار است. در بحث امربهمعروف و نهیازمنکر، امر قولی مراد است که همان دستور و فرمان باشد .
2.نهی: ترک کاری را کردن، منع نمودن و جلوگیری به عمل آوردن از کاری، معنی شده است. - - 3
3.معروف: در لغتنامههای فارسی به معنی شناخته شده و کار نیک و پسندیده آمده است. - - 4 ولی در لغتنامههای عربی گفتهاند: معروف هر آن چیزی است که عقل و شرع آن را نیک و خوب بداند و معروف اسم جامعی است که هر چیزی که موجب اطاعت خداوند و نزدیک شدن به او و احسان به مردم میشود را در بر میگیرد .
4.منکر: در لغت فارسی به معنای کار زشت، نامشروع، ناپسند و ناشایست آمده است. - - 5 در لغت عربی منکر »عبارت است از سخن یا کاری که مورد رضایت پروردگار نباشد و معروف نقطه مقابل آن است. - 6 - « و هر آن چیزی که عقل و شرع آن را زشت و ناپسند شمرده و ان را تحریم نمایند.
معنای اصطلاحی: با در نظر گرفتن تمامی تعاریف به عمل آمده از دو واژهی معروف و منکر در شرع، میتوان گفت که معروف، یعنی هنجارها و ارزشها و فرائض و احکام و عقاید و صحیح دینی که از سرچشمهی زلال وحی نشأت گرفته و مورد تأیید عقل سلیم نیز هست و منکر هر نوع عقیدهی باطل و یا کار زشت و ناپسندی که عنوان گناه، جرم، جنایت کجروی و انحراف را نیز میتوان بر آن اطلاق نمود و در شریعت از آن نهی شده است و برای آن مجازات و عقاب دنیوی و اخروی در نظر گرفته و حکم به تحریم آن شده و عقل سلیم نیز با آن مخالفتی ندارد هر چند که حکمت و فلسفهی آن را نیز نداند .
اهمیت امربهمعروف و نهیازمنکر:
امربهمعروف و نهیازمنکر در فرهنگ اسلامی، مانند جریان خون در رگهای یک پیکر است و سهلانگاری در این باره، بیرنگ شدن دین و مرگ تدریجی امت اسلامی را پی خواهد داشت. توجه به این ویژگی، بعضی از فرق مسلمان را بر آن داشت تا آن را جزئی از اصول مذهب خویش بدانند. آفریدگار جهان نخستین کسی است که »امربهمعروف و نهیازمنکر« کرده است. قرآن کریم میفرماید: همانا خداوند به عدل و احسان و بخشش به خویشاوندان امر میکند و از کارهای زشت و ناپسند و تجاوز به حقوق دیگران نهی مینماید؛ و شما را موعظه میکند باشد که پند گیرید.
یکی از یاوران بزرگ اسلام به نام »عثمان بن مظعون« میگوید: وقتی این آیه شریفه بر پیامبراسلام - صلیااللهعلیهوآله - نازل شد، من حقانیت اسلام را درست باور کردم و اعتقاد به این آیین در دلم جای گرفت. راستی شما نیز فکر کنید، آیا کسانی که به سعادت و خوشبختی و تکامل انسان میاندیشند، میتوانند برای سعادت و بهروزی انسان سخنی بهتر و ارزندهتر از این کلام ارائه دهند؟ خداوند در قرآن کریم، بهترین ویژگی امت اسلامی را انجام امربهمعروف و نهیازمنکر دانسته است، چنان که میفرماید: شما بهترین امت هستید که به سود انسانها آفریده شدید - چرا این که - امربهمعروف و نهیازمنکر میکنید و آن او را بر فریضههای دیگری چون، اقامه نماز و پرداختن زکات، مقدم داشته فرموده است: مردان و زنان مؤمن، اولیای یکدیگرند که امربهمعروف و نهیازمنکر میکنند و نماز را برپا میدارند و زکات میپردازند. در نتیجه، امت اسلامی را ملزم به انجام آن دو فریضه بزرگ نموده و میفرماید: باید شما امتی باشید که به اسلام میخوانید و امربهمعروف و نهیازمنکر میکنید.
هر بررسیکننده آگاه و تیزبین، در بررسی تاریخ زندگی پیشوایان معصوم - علیهمالسلام - این نکته را به درستی مشاهده میکند که امربهمعروف و نهیازمنکر از کودکی تا پایان عمر، ارتباط ناگسستنی با تمام مقاطع زندگی آنان داشته است و آنان، در تمامی مقاطع سنی از کودکی تا پایان عمر، پیوسته بر پا دارند این فریضه بزرگ بودهاند و برپایی آن توصیه فراوانی نمودهاند. ائمه معصومان - علیهمالسلام - در ادای این رسالت الهی از هیچ تلاشی فروگذار نکردند و حتی فراتر از محدوده رسالت خویش بر این کار اصرار ورزیدند. تلاش و اصرار آنان به سبب اهمیت این فریضه الهی بود.
آنها، به دلیل قلب سرشار از رأفت و رحمت، حاضر نبودند هیچ کس به منکرات آلوده شده، به خشم خدا گرفتار آید. تا آنجا که خداوند آنان را از این همه تلاش و دلسوزی بازمیداشت: گویا میخواهی به خاطر اعمال آنان، خود را از غم و اندوه هلاک کنی، اگر به این گفتار ایمان نیاورند> پیامبراکرم - صلیااللهعلیهوآله - فرمود: کسی که امربهمعروف و نهیازمنکر میکند، جانشین خداوند در زمین و جانشین پیامبر و کتاب او است .
این روایت بیانگر این است که این فریضه بزرگ قبل از هر چیز یک برنامه الهی است و فلسفه ارسال رسل و نزول کتب آسمانی، همه جزء این برنامه است . مردی محضر پیامبر - صلیااللهعلیهوآله - شرفیاب شد در حالی که حضرت بر فراز منبر نشسته بود و پرسید: »من خیر الناس« بهترین مردم کیست؟ پیامبر - صلیااللهعلیهوآله - فرمود: آن کسی که از همه بیشتر امربهمعروف و نهیازمنکر کند و آن کس که از همه پرهیزگارتر باشد و در راه خشنودی خداوند از همه بیشتر گام بردارد. همچنین آن حضرت در روایتی دیگر در اهمیت این واجب الهی فرمود: پیروان من تا زمانی که امربهمعروف و نهیازمنکر میکنند و در راه خیر یکدیگر را کمک مینمایند، طریقه خیر و سعادت را میپیمایند؛ ولی آنگاه که این واجب الهی را ترک کنند، برکات از آنان گرفته میشود؛ دستهای از آنها بر عده دیگری چیره میگردند و یار و یاوری برای آنها در زمین و آسمان پیدا نخواهد شد.
امام علی - علیهالسلام - فرمود: »عدهای از مردم با دست و زبان و قلب، با منکرات مبارزه میکنند و اینها جامع تمام خوبیهایند و کسانی که از هیچ راه نهی از بدیها نمیکنند، مردگانی زندهنما بیش نیستند. - - 7آن حضرت درباره اهمیت این دو فریضه فرمود: همه کارهای نیک و جهاد، در برابر امربهمعروف و نهیازمنکر، مانند قطرهای در بابر دریاست - - 8 با توجه به اهمیت این مسئله، دانشمندان اسلامی، آن دو را اساس و قطب دین خواندهاند: »
امربهمعروف و نهیازمنکر، از نظر عقل و شرع مقدس، از مهمترین واجبها، بلکه اساس شریعت حیاتبخش اسلام و از برترین عبادتهاست« به عبارت دیگر، »آن دو قطبی است از اقطاب دین که همه انبیاء را برای آن فرستادهاند؛ همگانی که این فریضه الهی مندرس شود و از میان خلق برخیزد، همه شعائر شرع مقدس، باطل میشود.«
