بخشی از مقاله
چکیده
این مقاله با هدف بررسی میزان توجه به فریضه امر به معروف و نهی از منکر در برنامه درسی دوره راهنمایی و با روش توصیفی و تحلیل محتوا صورت گرفت. جامعه آماری برنامه درسی دوره راهنمایی بود که با روش نمونهگیری هدفمند برنامه درسی پیامهای آسمانی پایه دوم راهنمایی مورد مطالعه قرار گرفت. ابزار مورد استفاده سیاهه تحلیل محتوا بوده که با مطالعه مبانی نظری تنظیم و روایی و پایایی آن بررسی گردید. نتایج حاصله مبین آن است که %40/38 از جملات اهداف و %21/92 از جملات محتوای کتاب مرتبط با امر به معروف و نهی از منکر میباشد، همچنین بیشترین توجه در اهداف به بعد عملکردی و بیشترین توجه در محتوا به بعد شناختی بوده است.
واژههای کلیدی: امر به معروف، نهی از منکر، برنامه درسی، تحلیل محتوا.
مقدمه:
امر به معروف و نهی از منکر یکی از بزرگترین فرائض الهی است که در کامل ترین دین آسمانی یعنی اسلام به عنوان واجب مطرح شده است و دارای آثار و ثمرات و برکات بسیاری است، به طوری که بدون توجه به آن اشرار بر جامعه تسلط می یابند و دعاها مستجاب نمی شود، عذاب الهی بر همگان فرود می آید ،معروفات ترک می شوند و منکرات ظاهر می شوند - مشکینی به نقل از جنتی،. - 1372 این فریضه بعد از اصول اساسی توحید و نبوت مورد توجه همه ادیان آسمانی به ویژه ادیان ابراهیمی بوده است - فتح اللهی،. - 1387بررسی های تاریخی نشان می دهد این امر حتی در جوامع اولیه و منهای مذهب نیز به صورت های مشابهی وجود داشته و دارد - قائمی،. - 1382
امر بهمعروف یعنی یک چیز شناخته شده که فطرت پاک انسانی کاملاً با آن آشناست .دعوت به کارهای نیک و پسندیده و به همین ترتیب منکر - که از انکار می آید - یعنی ناشناس ،چیز بدی که فطرت پاک و لطیف انسانی با آن نا آشناست و نهی از منکر یعنی بازداشتن از کارهای زشت و ناپسند و نکوهیده.اما سیمای امر به معروف در قرآن با کارها و اعمالی مثل؛ ایمان به خدا، تلاوت قرآن، عدالت، صبر و شکیبایی، ذکر و یاد خدا، اخلاص در کارها و اعمال و… ، و سیمای نهی از منکر با کارها و اعمالی مثل؛ ظلم و ستم، عصیان و گناه، خیانت، ایجاد تفرقه، قتل پیامبران و مخالفت با راهنمایان دین، کتمان حقیقت و …معرفی شده است. - نوری، - 1375 قرآن کریم اولین وظیفه همه انبیا را امر به معرف و نهی از منکر می داند و می فرماید:
"ما در میان هر امتی پیامبری را مبعوث کردیم که مهم ترین وظیفه آنان دو چیز بود: یکی امر به یکتا پرستی که بزرگ ترین معروف هاست و دوم نهی از اطاعت طاغوت ها که بزرگ ترین منکرهاست" - نحل،آیه - 36و یا در سوره آل عمران آیه110 می فرماید:"شما مسلمانان به جهت این که به وظیفه امر به معروف و نهی از منکر قیام می کنید و ایمان به خداوند دارید بهترین امت های جهان می باشید."در سوره والعصر که اوائل بعثت در مکه نازل شده است خداوند از مؤمنان می خواهد تا یکدیگر را به کارهای حق و پایداری در راه خدا سفارش کنند - قرائتی،. - 1387در سوره لقمان نیز آمده است : فرزند من تو خود نماز به پا دار و دیگران را به معروف و نیکی وادار کن و از کار زشت برکنار نما و در این راه با هر آزاری صبر کن چرا که این کار از کارهای مهم است. - سوره لقمان آیه - 17
قرآن خطابکُنْتُمبهمسلمانانخَیرَمیاُمﱠهٍفرماید :اُخرِجَت - - لِلنّاسِ تَأمُرُونَ بِالْمَعروفِ و تَنْهَوْن عن الْمُنکَرِ تُؤمِنُونَ بِاللّه - - شما بهترین امتی هستید که بر مردم ظاهر شدهاید؛ به شرط آن که امر به معروف و نهی از منکر کنید. امر به معروف یک وظیفه عمومی است. قرآن میفرماید: تمام مردان و زنان با ایمان نسبت به یکدیگر حق ولایت دارند تا یکدیگر را به معروف سفارش کنند و از منکر باز دارند. - قرائتی، - 1387 در راستای اهمیت و ضرورت این مهم همین بس که در جامعه اسلامی امر به معروف و نهی ازمنکر به عنوان ابزار مهمی جهت پاسداری و حفاظت ارزش های اخلاقی برای از بین بردن فساد ورذیلت ها شناخته شده - خراسانی،1387 - .
از دیگر نشانه های اهمیت آن تلاشی است که دشمنان در حذف و کم رنگ کردن آن دارند - نوذری و جوشن، - 1388در جامعه ما نیز امر به معروف و نهی از منکر در قالب یکی از اصول قانون اساسی آورده شده و امام راحل این اصل را برای اصلاح جامعه ضروری دانسته است. - قائمی، - 1382 در جهان پیچیده امروزی که بر اثر تبلیغات ضد مذهبی و ضد ارزشی و تهاجمات برنامه ریزی شدهفرهنگی روز به روز دامنه منکرات گسترده تر گشته و ارزش های انسانی، مذهبی و بومی مورد تهدید جدی قرار می گیرد ضرورت توجه به این فریضه بیش از پیش نمایان می گردد و از آنجا که از طریق برنامه درسی می توان معروف ها و منکرات را به دانش آموزان آموزش داد، بهتر است بستر لازم برای شناساندن معروف ها و منکرات از طریق برنامه درسی فراهم گردد. - ایزدی، - 1390
برنامه درسی به محتوای رسمی و غیر رسمی ،روش و آموزش های آشکار و پنهان اطلاق می گردد که به وسیله آنها شاگردان تحت هدایت مدرسه دانش لازم را به دست می آورند و یا مهارت هایی را کسب می کنند و گرایش و ارزش هایی را در خود تغییر می دهند. - ملکی، - 1379 بررسی وضعیت موجود برنامه های درسی از این جهت مهم است که تصویر دقیقی از کم و کیف توجه به مضامین اسلامی به دست می دهد و در حکم بررسی وضعیت موجود بینش های لازم را برای برنامه ریزان و دست اندر کاران طراحی برنامه های درسی جهت تدوین برنامه های درسی و پوشش دادن حیطه های مغفول فراهم می آورد - حکیم زاده، - 1386
اهداف آموزش و پرورش دوره راهنمایی بیانگر این مطلب است که تربیت اجتماعی و خلق و خوی کودک از وظایف مهم مدرسه است. نظم و تربیت امور در مدرسه و مقررات حاکم بر فعالیت های آن باید طوری باشد که تربیت اجتماعی کودک را به همراه داشته باشد. زندگی در محیط مدرسه باید ساده و منظم و در عین حال طبیعی و غیرساختگی باشد و مخصوصاً روح تعاون و ابتکار و حس همبستگی و احساس مسئولیت را در دانش آموزان بپرورد و کودکان را تا اندازه ای با طرز کار سازمان های اجتماعی آشنا کند. پرورش این مهارت ها می تواند در تربیت کودک نقش مهمی را ایفا نماید. - رابرت بیلر، ترجمه کدیور، . - 1376
از آنجا که محتوای کتب درسی مهم ترین و اصلی ترین منبع تعامل فکری دانش آموزان و مؤثرترین عامل تربیتی از نظر ساخت ذهنی آنها به شمار می آید، ضرورت تهیه و تدوین محتوای مناسب و جذاب برای دوره های مختلف سنی دانش آموزان به شیوه ای که مفاهیم امر به معروف و نهی از منکر برای آنها دریافتی بوده باشد و اجرای آن را امری ارزشی به شمار آورند، بسیار حیاتی قلمداد می گردد. تدوین محتوای در خور و شایسته برای دوره های مختلف تحصیلی با در نظر گرفتن رویکرد روان شناختی رسالتی است بر عهده مربیان،اندیشمندان و سیاستگذاران آموزشی و فرهنگی - مزیدی، شیخ الاسلامی و احمدی، . - 1388
