بخشی از مقاله
چکیده
دستیابی به توسعه پایدار روستایی مهمترین هدف برنامه ریزان روستایی به شمار می رود . در این بین آب از دیرباز مهمترین عامل توسعه روستایی در ایران بوده است . آب به عنوان مهمترین و محدودکننده ترین نهاده تولیدی کشاورزی ایران شناخته شده است. با توجه به اینکه آب در کشاورزی منطقه نهاده ای مهم و بسیار محدود به شمار می آید و نیز به دلیل تنگناهای اقلیمی - خشکسالیهای پی در پی - و عدم مدیریت آب استفاده پایدار از آب به یک امر الزامی تبدیل شده است . مسائلی از قبیل فرسایش شدید آبی و خاکی، افت آبهای سطحی و زیرزمینی، مصرف بیش از اندازه آب در بخش کشاورزی، فقدان زیر ساختهای مناسب تهدید کننده توسعه پایدار کشاورزی منطقه مورد مطالعه هستند . این در حالی است که اقتصاد منطقه و روستاییان این منطقه به شدت به منابع آبی موجود در منطقه وابسته است . در این مقاله با مطالعه ادبیات موضوع به شناخت شاخص های پایداری منابع آبی پرداخته و بر اساس این شاخص ها به تهیه و تکمیل پرسش نامه و تجزیه و تحلیل اطلاعات؛ و سپس به بررسی و ارزیابی وضعیت پایدار منابع آبی دهستان کوهین پرداخته شده است . بنابراین برای حفظ آینده کشاورزی منطقه، وضعیت آن مورد ارزیابی قرار می گیرد و محدودیت ها، عوامل ناپایداری منابع آب شناسایی و در جهت رفع این موانع ضوابط، مقررات، مدیریت صحیح مورد بررسی و در پایان پیشنهادات ارائه می گردد.
واژههای کلیدی: توسعه پایدار روستایی، شاخص های پایداری منابع آب، دهستان کوهین
مقدمه
همگام با رشد جمعیت جوامع روستایی و تنگناههای مربوط به منابع آب در این مناطق، لزوم استفاده پایدار از این منبع حیاتی بیشتر احساس می گردد . کمبود آب همراه با تغییر الگوهای مصرف، فرسایش منابع موجود، افت آبهای سطحی و زیرزمینی، فقدان زیرساختهای مناسب، عدم مدیریت صحیح منابع آب، توسعه اراضی آبی، شیب بالا و تخلیه منابع آب از منطقه و غیره، تداوم زندگی روستاییان و فعالیت های بخش کشاورزی دهستان کوهین را به طور جدی تهدی می کند . نظر به اینکه آب در کشاورزی منطقه نهاده ای مهم و بسیار محدود به شمار می آید و نیز به دلیل تنگناهای اقلیمی و ویژگیهای جغرافیایی - خشکسالیهای پی در پی و شیب منطقه - و عدم مدیریت صحیح آب، استفاده پایدار از منابع آبی منطقه از اهمیت بالایی برخوردار می باشد . در این راستا بررسی پایداری آب روستایی در بخش کشاورزی، شناخت عوامل مؤثر در پایداری آنها و ارائه راهکارهای لازم برای پایداری منابع آب نواحی روستایی بسیار ضروری بوده و دارای ارزش و اهمیت بسیار زیادی است . در این مقاله در راستای موارد فوق سعی بر آن است به فرضیه پاسخ داده شود به نظر می رسد بین مدیریت منابع آب در منطقه و ناپایداری کشاورزی رابطه معناداری وجود دارد .
ادبیات تحقیق مدیریت صحیح منابع آب
اساسا توانمندی هر جامعه به میزان دسترسی افراد آن جامعه به منابع بستگی دارد . از این رو سیاستگذاری در جهت بهبود منابع عمده روستا یکی از ضروری ترین زمینه های مداخله در امر توانمندی جوامع روستایی محسوب می شود. از آنجا که آب حساس ترین منبع حیاتی روستایی - به ویژه در منطقه مورد مطالعه - است.
توسعه پایدار روستایی با تاکید بر منابع آب
عوامل بازدارنده توسعه پایدار کشاورزی با تا کید بر منابع آب را می توان در ابعاد چهارگانه طبیعی، اجتماعی، اقتصادی و کالبدی جستجو کرد. که با برطرف نمودن آن می توان به آینده کشاورزی در منطقه امیدوار بود
ناحیه مورد مطالعه
دهستان کوهین از بخش مرکزی شهرستان کبودرهنگ دارای 11108 نفر جمعیت است که در وسعتی حدود 235 کیلومتر مربع سکونت دارند . این دهستان دارای 14 آبادی دارای سکنه است که 4 روستای - آق داش، اوریاد، قزلجه، و وصله - جمعیتی بین 100 تا 500 نفر؛ 7 روستای - جزوان، زین آباد، قورجینه، کندتپه، گاوزبان، واشور و ولی محمد - در طبقات جمعیتی بین 500 تا 1000 نفر قرار دارند و 3 روستای کوهین - مرکز دهستان - ، داس قلعه و طاهرلو جمعیتی بین 1000 تا 2000 نفر جمعیت دارند - سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان همدان،. - 1384
روش تحقیق
در روش مطالعه و متدلوژی این مقاله بیشترین تمرکز در مراحل ابتدایی بر روی مطالعات کتابخانه ای معطوف شده است. در این بخش با استفاده از منابع موجود از جمله کتب، مقالات، اسناد و اطلاعات و مدارک لازم گردآوری وطبقهبندی شده است.بعد از مطالعات کتابخانه ای با تمرکز بر روی محدوده مورد مطالعه، روستاهایی را به عنوان نمونه مشخص گردید. از 14 روستای دهستان کوهین 3 روستا جلگه ای، 3 روستا کوهستانی و 8 روستا جلگه ای-کوهستانی می باشد که 4 روستا با استفاده از نمونه گیری تصادفی انتخاب و 85 پرسش نامه روستا و خانوار از روستاییان و اعضای شورای روستا و همچنین دهیار تهیه و تکمیل گردید . بعد از تکمیل، پرسشنامه ها با توجه به فرضیات تحقیق تنظیم و سوالات پرسشنامه به صورت طبقه بندی شده آورده شد و داده ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت .
یافته های تحقیق:
از زمان طرح رویکرد توسعه پایدار، همواره تعیین شاخص هایی برای اندازه گیری پایداری و ناپایداری محیط مورد بحث بوده است . با توجه به ارتباط مولفه توسعه پایدار با مباحث محیط طبیعی، اقتصادی و اجتماعی- فرهنگی، متخصصان، متغیرهای مختلف و متنوعی را برای سنجش توسعه پایدار اکولوژیکی مطرح کرده اند و علیرغم کیفی بودن برخی از این متغیرها، روش های مختلفی برای اندازه گیری آن در سطح بین المللی، ملی و منطقه ای ابداع و بکار گرفته شده اند - مسلمی،1385، - 139با ملاحظه جدول شماره 2 مشخص می گردد که به دلیل ویژگیهای طبیعی منطقه - کوهستانی بودن - بیشتر کشاورزان منطقه مورد مطالعه از قنات و چشمه جهت آبیاری مزارع خود استفاده می کنند . این امر ا ز یک بعد با توجه به پایداری قنات و چشمه و نیز غیراقتصادی بودن و اثرات نامطلوب زیست محیطی چاه؛ می تواند به پایداری منطقه کمک کند.
اما از بعد دیگر استفاده از منابع آبی - چشمه قنات - از یک طرف و کیفیت پایین خاکهای منطقه از طرف دیگر منجر به بازدهی پایین و عدم گسترش کشاورزی مکانیزه در منطقه شده است.بیش از 90 درصد از آبیاری متداول در منطقه به صورت سنتی و غیرمکانیزه صورت می گیرد که این امر عمدتا ناشی از عدم امکان احداث چاه، شیب بالا و خروج منابع آب از منطقه و عدم سرمایه گذاری و تشویق دولت به استفاده از شیوه های نوگرا در امر آبیاری می باشد. شیوه آبیاری در منطقه مورد مطالعه عمدتا به صورت غرقابی بوده است که این شیوه آبیاری به اتلاف آب، افزایش تبخیر و ضایعات بیشتر محصول منجر می گردد.
