بخشی از مقاله
چکیده
کمبود و کاهش تدریجی منابع آب با کیفیت مناسب از مهمترین عوامل محدود کنندهی تولیدات کشاورزی در ایران است. از این رو استفادهی بهینه از منابع آب و افزایش راندمان مصرف آن از ضروریات بخش کشاورزی محسوب می شود. در این خصوص بکارگیری سامانههای آبیاری تحت فشار به عنوان گزینهای مناسب به جای روشهای سنتی قابل توصیه است. این تحقیق با هدف شناسایی و تحلیل اقتصادی و اجتماعی سامانههای آبیاری تحت فشار در دهستان جره از بخش جره و بالاده شهرستان کازرون صورت گرفته است. از نظر هدف، پژوهش حاضر از نوع کاربردی می باشد و از نظر ماهیت و روش، از نوع توصیفی-تحلیلی و پیمایشی است. جامعهی آماری این تحقیق کشاورزان اجرا کنندهی روشهای نوین آبیاری می باشد. روش نمونه گیری در این پژوهش احتمالی طبقه بندی شده است. نمونهی مورد مطالعه شامل 150 بهره بردار می باشد. روایی پرسشنامه از طریق مشاوره با اعضای هیئت علمی دانشگاه اصفهان و کارشناسان جهاد کشاورزی بعد از چند مرحله اصلاح و بازنگری بدست آمد. پایایی ابزار پژوهش نیز با انجام آزمون مقدماتی از طریق تکمیل 30 پرسشنامه مورد تأیید قرار گرفت و ضریب آلفای کرونباخ - - برای جامعهی کشاورزان اجرا کنندهی روشهای نوین آبیاری 0/946 محاسبه شد. تحلیل یافتهها با استفاده از نرم افزار SPSS صورت گرفته است. نتایج تحقیق نشان دهندهی وجود رابطهی معنادار بین به کارگیری روشهای نوین آبیاری با افزایش بهره وری منابع آب، کاهش مهاجرت روستاییان، افزایش درآمد و کاهش هزینههای درآمد روستاییان می باشد. بین عوامل اقتصادی و اجتماعی با اجرای روشهای نوین آبیاری نیز رابطهی معناداری وجود دارد.
مقدمه
کشاورزی و بخشهای مرتبط با آن به عنوان موتور توسعهی ملی و زمینهی خروج از تنگنای وابستگی مطلق به صادرات نفت را که اساسیترین مشخصهی اقتصاد ایران است، فراهم میآورد. در این میان محوریت بخش کشاورزی در اقتصاد ایران با ویژگی درونزایی آن و با تکیه به امکانات گستردهی داخلی گزینهای منطبق با منافع و مصالح ملی به شمار میآید - آسایش و قنبری، - 65 :1385 و استفاده از تکنولوژیهای نوین در کشاورزی می تواند نتایج بهتری را عاید کشاورزان کند. از تکنولوژیهای نو می توان به موارد زیر اشاره نمود: -1 استفاده از بذر اصلاح شده -2 کود -3 ماشین آلات کشاورزی -4 آفتکشها -5 روشهای نوینآبیاری. این تکنولوژی حول و حوش سه محور اساسی به فعالیت خود ادامه می دهد : الف - بهبود در کیفیت راهبردی و هدایت آبیاری در جهت تأمین نیاز آبی گیاه بدون تلفات آب مازاد بر نیاز ب - انتخاب و استفادهی بهینه و مطلوب از تأسیسات و امکانات آبیاری در جهت کنترل و هدایت آب به سرزمین ج - انتخاب تکنیکی اقتصادی در جهت استفادهی مطلوب از تناوب و آیشهای زراعی مورد نیاز با احتساب نارساییهایی حاصل از زمین و آب قابل دسترس و موجود . - Rieul, 1990: 12 - محققین معتقدند استفاده از روشهای نوین به افزایش راندمان آبیاری - بارانی تا % 85 و قطرهای تا - % 95 کمک می کند، در سیستم آبیاری بارانی تا % 20 و در سیستم قطرهای تا % 5 آب تلف می شود . - Rieul, 1990: 10 - از آنجا که کشاورزی بخش عمدهی اقتصاد شهرستان کازرون را تشکیل می دهد و فراهم بودن توانمندیها، استعدادها و شرایط مستعد طبیعی، باعث تولید همزمان محصولات سردسیری و گرمسیری در منطقه شده است در کنار این اراضی حاصلخیز، یکی از بزرگترین سرمایهها و امکانات کشاورزی کازرون ، وجود منابع و سفرههای عظیم آبهای رو سطحی و زیر سطحی است که کشاورزی کازرون را مستعد رونق فراوان نموده است. اما به دلیل حادث شدن خشکسالیهای پی در پی در سالهای اخیر و پایین رفتن سطح سفرهی آبهای زیرزمینی و خشکیدگی و کم شدن آب چاهها ، قنوات، چشمهها و رودخانهها در این شهرستان، با توجه به اهمیت مصرف آب و ضرورت برنامه ریزی در اجرای طرحهای زیرساختی در بخش کشاورزی، انجام توصیههای فنی و بکارگیری روشهای نوین آبیاری، استفادهی صحیح از منابع آب موجود و به خدمت گرفتن تکنیکهای صحیح کشت می تواند گامی مؤثر در راستای توسعهی پایدار کشاورزی باشد.
توسعه
توسعه به معنی کاهش فقر، بیکاری، نابرابری، صنعتی شدن بیشتر، ارتباطات بهتر ایجاد نظام اجتماعی مبتنی بر عدالت و افزایش مشارکت مردم در امور سیاسی جاری می تواند باشد توسعه ی کشاورزی به دلیل ساختارهای بسیار متفاوت کشاورزی در کشورهای مختلف تعاریف بسیار متفاوتی می توان ارائه داد. به ویژه آن که فرایند توسعهی کشاورزی در جوامع مختلف با تغییر و تحول و شدت و ضعف بسیار متفاوتی روبه رو بوده است. برخی بر توسعهی کشاورزی به عنوان گذار از کشاورزی سنتی تأکید دارند و برخی دیگر آن را فرایندی می دانند که در طی آن به تدریج اوضاع اقتصادی و اجتماعی کشاورزان بهبود یافته و اصلاح می شود - زمانی پور، . - 71 :1379 بنابراین بر اساس این دو عقیده، تغییر شیوهی کشت سنتی به کشت پیشرفته و سودآور تولیدات کشاورزی امری ضروری و اساسی به حساب می آید، از این رو می توان توسعهی کشاورزی را دستاورد یک سلسله فعالیتهای برنامه ریزی شدهی مرتبط و هماهنگ به منظور اعمال تغییرات و تحولات مطلوب برای وسعت بخشیدن به زمینهها، گسترش دامنهی فعالیتها، بسط امور و افزایش عملکردها در قالب برنامهی جامع توسعهی اقتصادی دانست
توسعهی پایدار
واژهی توسعه ی پایدار اولین بار به طور رسمی توسط کمیسیون برونتلند2 - کمیسون جهانی محیط زیست و توسعه - در اواسط دههی هشتاد میلادی درگزارش آیندهی مشترک ما مطرح شد. این واژه به مفهوم گستردهی آن شامل اداره و بهره برداری صحیح و کارا از منابع پایه، طبیعی؛ مالی و نیروی انسانی برای دستیابی به الگوی مصرف بهینه همراه با به کارگیری امکانات فنی و ساختار تشکیلات مناسب برای رفع نیازهای نسل امروز و آینده به طور دائمی و قابل رضایت است
کشاورزی پایدار
تعریف انجمن علمی زراعی آمریکا در سال 1988 در مورد کشاورزی پایدار بیشترین کاربرد را دارد بر اساس این تعریف کشاورزی پایدار در درازمدت - 1 - کیفیت محیط و منابع را ارتقاء می دهد - 2 - غذا و پوشاک انسان را تأمین می کند - 3 - از نظر اقتصادی پویاست - 4 - کیفیت زندگی کشاورزی و کل جامعه را افزایش می دهد - هاتفیلد و کارلن، . - 187 :1376 این اصطلاح در برگیرندهی طیف گستردهای از روشهای نوسازی و دگرگونی اساسی در کشاورزی صنعتی پیشرفته تا روشهایی مشتمل بر تکنولوژیهای سازگار با کشاورزی متداول است
آبیاری
در یک کشور خشک و نیمه خشک مانند ایران آبیاری از عملیات بدیهی و ضروری کشاورزی به شمار می رود که ارائهی یک تعریف واحد برای آن مشکل است.اگر بخواهیم آبیاری را به لحاظ علمی تعریف کنیم می توان گفت: آبیاری کوششی است که انسان به عمل می آورد تا چرخهی هیدرولوژی را در مزرعه تغییر داده و شرایط را از نظر آب به گونهای فراهم سازد که رشد مطلوب گیاه و در نتیجه تولید بیشتر محصولات کشاورزی امکان پذیر گردد
آبیاری تحت فشار:
به طور کلی آبیاری بارانی و قطرهای در زیر مجموعهی آبیاری تحت فشار قرار میگیرند. منظور از آبیاری تحت فشار این است که جهت رساندن آب به پای ریشه گیاه باید نیرویی وجود داشته باشد که عامل ایجاد این نیرو معمولاً یک پمپ می باشد. در این روش از آبیاری بخش عمدهی توزیع آب توسط لوله صورت میگیرد، وقتی آب از لوله خارج شد به روشهای مختلفی که به نوع سیستم و محلول بستگی دارد، پخش می شود - بافکار و همکاران، . - 169 :1385 در این روش افزایش تولید محصول، کاربرد کمتر آب به خاطر کاهش تلفات نفوذ عمیقی، امکان گسترش سطح زیرکشت بیشتر با مقدار معینی آب در دسترس، جلوگیری از شوره زار شدن اراضی و دادن کود شیمیایی همراه با آب مصرفی قابل مشاهده است
آبیاری بارانی:
پاشیدن آب بر روی سطح خاک به شکل قطرات باران را آبیاری بارانی می نامند. در این روش آب آبیاری با سرعتی مساوی با کمتر از نفوذ پذیری خاک بر سطح زمین پخش می شود. مجموعهی وسایل و لولههایی که این آب را از منبع تأمین آب تا دهانهی آبپاش منتقل می کنند شبکهی آبیاری بارانی نامیده می شود. در مناطقی که میزان بارندگی بالاست آبیاری بارانی به عنوان آبیاری تکمیلی مورد استفاده قرار می گیرد
آبیاری قطرهای:
روش قطرهای به فناوریهایی اطلاق می شود که در آنها آب در یک سیستم بسته و لوله کشی شده از روزنههای کوچکی با فشار کم و با جریان آهسته خارج می شود. از این نظر شاید تمایز بین آبیاری بارانی و قطرهای بسیار مشکل باشد. زیرا هر دوی آنها جزء آبیاری با سیستم تحت فشار محسوب می شوند و بر حسب قرارداد اگر مقدار جریان خروجی از روزنههای آبپاش با قطره چکان کمتر از 200 لیتر در ساعت باشد آن سیستم قطرهای و اگر از 200 لیتر در ساعت بیشتر باشد آن را سیستم بارانی گویند - علیزاده، . - 14 :1388
مبانی نظری تحقیق
پیرامون سیستمهای نوین آبیاری تحقیقات زیادی صورت گرفته است که به برخی منابع نزدیک به موضوع پژوهش اشاره می شود: یک فناوری جدید کشاورزی ممکن است دارای بازدهی بالا، هزینهی پایین و سایر صفات مطلوب باشد، لیکن تغییر در فرایند تولید مستلزم پذیرش فناوری جدید است. اما ممکن است در اثر اطلاعات ناقص و یا احتمال ارتکاب به خطا، با پذیرش خطر همراه باشد . کاستلانو و همکاران ارزش بالقوه آب را به همراه ارزشهای اجتماعی به عنوان ارزشهای زیست محیطی آب مطرح می کنند. ارزش اجتماعی آب را با بستن مالیات به آب کشاورزی بدون تحت فشار قرار دادن اقتصاد ناحیهای محاسبه می کند. ارزش زیست محیطی را با یک مدل اقتصادی در سیستم اطلاعات جغرافیایی با بررسی ارزشهای اقتصادی در عرصههای مختلف محاسبه می کند . - Castellano et al, 2008: 331 - استیگام در تحقیق خود به این نتیجه رسیده است که تصمیم گیری در مورد سرمایه گذاری در هر موضوع به میزان سود دهی پروژه بستگی دارد. کارفرمایان اقتصادی برای تأمین مالی سرمایه گذاریهای جدید به سودهای بدست آمده از سرمایه گذاریها و اعتبارات قبلی وابسته هستند . - Stegium, 1983: 637 - بر اساس مطالعات بینسوانگر، رابطهی معنادار قوی و مثبت بین اندازهی مزرعه و پذیرش تراکتور در جنوب آسیا می باشد . - Binswanger,1978: 978 - اندازهی مزرعه عامل مهمی است که نقش آن در مطالعات مربوط به پذیرش نوآوریها مورد بررسی قرار گرفته است. این موضوع چنین توجیه می شود که کشاورزان کوچک توانایی تحمل هزینههای ثابت مربوط به پذیرش فناوریهای جدید را ندارند. چرا که با محدودیت اعتبار و عدم تمایل به پذیرش خطر مواجهند
