بخشی از مقاله
چکیده
بخشی از دست بافته های زنان و دختران روستاهای بارنجگان، معصوم آباد، چاه زرد، کبوده و یزدان در دهستان پترگان و همچنین رو ستاهای فندخت، ا ستند، نوده، کریزان و آبیزو در ده ستان شا سکوه واقع در شهر ستان زیرکوه ا ستان خرا سان جنوبی، در قالب قالیچه های دست بافت با تنوع فراوان در رنگ و نقش متجلی شده است. این هنر سنتی، مرجع مناسبی برای پژوهش در هنر قالی بافی ا ست. در این تحقیق که بر حوزه جغرافیایی شهر ستان زیرکوه، شامل تعدادی از رو ستاهای واقع در ده ستان پترگان و ده ستان شا سکوه متمرکز شده، گردآوری یافته ها و داده ها به صورت میدانی صورت گرفته ا ست. شیوه بررسی و تجزیه و تحلیل اطلاعات به صورت کیفی و روش تحقیق به صورت توصیفی تحلیلی است.
بررسی و نماد شناسی انواع نقوش به کار رفته بر قالیچههای رو ستاهای ذکر شده ن شان می دهد که تاثیر پذیری از باورها و اعتقادات، شرایط اقلیمی منطقه و تعاملات مختلف فرهنگی مردم این خطه، بر نقش آفرینی و ایجاد نقش در قالیچههای شهرستان زیرکوه موثر است. همچنین، نتایج پژوهش پیش رو ن شان داد بخش عظیمی از نقوش قالیچه های این منطقه در گذر تاریخ هویت وا صالت خود را حفظ کرده ا ست. در این میان، فرهنگ بومی و دا ستان سرایی های محلی، بخش مهمی از شکل گیری نقو شی چون: پادراز، مرغی، نقش مجمه و گل غلط را به خود اختصاص داده است. همچنین همجواری این منطقه با سایر مناطق تولید کننده دست بافته های داری، تعاملات و ارتباطات فرهنگی متقابل را به دنبال دا شته که خود زمینه گ سترش و ن شر این هنر را فراهم کرده است.
مقدمه
انواع نقش ها بر قالی و قالیچه در هر منطقه از سرزمین پهناور ایران، دارای ویژگی های خاصی است که تاثیرپذیرفته از نوع معیشت فرهنگ، آداب و رسوم، داستان ها و افسانه های موجود در منطقه و شرایط جغرافیایی مردم آن سرزمین است. خراسان بزرگ نیز در گذشته و حال از مراکز مهم تولیدات دست بافتهای داری از قبیل انواع قالیچه، گلیم، جاجیم بوده است. درحال حا ضر شهر ستان زیرکوه به عنوان یکی از مناطق پر رونق تولیدات و د ست بافته های داری خرا سان جنوبی شناخته می شود. هدف این پژوهش، نماد شنا سی نقوش به کارفته بر روی قالیچه رو ستاهای بارنجگان، مع صوم آباد، چاه زرد، یزدان و کبوده در ده ستان پترگان و همچنین رو ستاهای فندخت، ا ستند، نوده، کریزان و آبیزو در ده ستان شا سکوه، واقع در شهر ستان زیرکوه ا ستان خرا سان جنوبی ا ست.
در همین را ستا، مطالعه اقلیم و تعاملات فرهنگی مردم منطقه زیرکوه و تاثیر آن بر نقوش به کار رفته بر روی قالیچه این منطقه انجام گرفته ا ست. از آنجا که کمتر پژوه شی در این زمینه در رو ستاهای مذکور صورت گرفته، جهت معرفی بخشی از فرهنگ و هنر این منطقه از خراسان، پژوهش پیشرو تدوین شده است. در این پژوهش نخست با طرح فرضیه دلایل تاثیرگذاری فرهنگ و باورها و تعاملات اجتماعی و اقلیم منطقه و حکایت های موجود در این منطقه بر نقوش قالیچه ای آن به جمع آوری اطلاعات مرتبط به صورت میدانی پرداخته شده است.
وجود طوایف مختلف با فرهنگ و رسوم و عقاید گوناگون باعث پیدایش نقشهای مختلف برروی قالیچه ها گردیده و در کنار آن، شرایط جغرافیایی و تنوع اقلیمی روستاهای مذکور، جهت تعیین انواع نقش و انتخاب آن از طرف بافندگان سنتی قالیچه های این منطقه، سبب ایجاد نقوش مختلفی شده است. تعاملات فرهنگی با مناطق همجوار در منطقه زیرکوه مانند شهر ستان خواف و مجاورت با شهر هرات از طریق مرز م شترک با افغانستان همچنین وجود عشایر وعشایرکوچ رو و طوایف مختلف دیگر از قبیل حسینی و علی گرگی و ... باعث شده است تا گاه نقشی از منطقه ای دیگر به عنوان نقوش غیربومی انتخاب و در گذر زمان به واسطه تداوم کاربرد رایج گردد. در پژوهش پیش رو سعی شده است تا دلایل استفاده از نقش های مختلف بر روی قالیچه های روستاها و طایفه های مختلف از منظر ریشه یابی و نمادشناسی مورد مطالعه قرار گیرد.
پیشینه تحقیق در مورد نماد شنا سی نقوش قالیچه های زیرکوه به صورت اخت صا صی تحقیقی صورت نگرفته ا ست. فقط در برخی از منابع مکتوب و منابع مرتبط با فرش خراسان به صورت کلی اشاراتی مختصر بدان شده استاَشنبرنر. - 1374 - در مجموعه سه جلدی »قالیها و قالیچه های ایران« نکات و تصاویری در مورد قالی خراسان ذکر کرده است. ژوله - 1375 - در تالیفی با نام »برگی از قالی خراسان« به فرش بافی در 10 منطقه خراسان بزرگ اشاره کرده است.
وجدانی - 1379 - در مقاله ای با عنوان » نقش و نگاره های قالی بیرجند« درمورد فرش خراسان اشاراتی داشته است. نظری - 1394 - در مقاله ای تحت عنوان »تاثیر باورها، اعتقادات و تعاملات مردم مناطق شهرستان زیرکوه خراسان جنوبی بر انواع نقوش قالیچه های دست بافت آنان« نکات و تصاویر خوبی درباره اکثر نقاط شهرستان زیرکوه و بخش شاسکوه انجام داده است که قابل تامل می باشد.
با ارج نهادن به تلاش پژوهشگران، تحقیق پیش رو که به صورت میدانی - مصاحبه و مستندنگاری - و کتابخانهای صورت پذیرفته، در جهت نمادشناسی نقوش به کار رفته بر روی قالیچه دهستان پترگان و دهستان شاسکوه شهرستان زیرکوه، تدوین گردیده است. روش تحقیق بخش اعظم داده های این پژوهش بنیادی، از طریق میدانی - م شاهده، م صاحبه و م ستندنگاری - د ست بافته های مردم مناطق مختلف شهرستان زیرکوه به دست آمده است. در تحلیل آثار، دسته بندی کیفی نمونه ها مد نظر بوده است.
