بخشی از مقاله
چکیده
عوامل مختلفی در کاهش ضایعات محصول سیب نقش دارند که شناسایی و بررسی هر کدام از آنها می تواند در جهت رفع مشکلات موجود به کشاورزان و باغداران کمک نماید. بنابراین بررسی مسئله ضایعات سیب و توصیف روشهای کاهش ضایعات آن دارای اهمیت ویژه ای خواهد بود. لذا تحقیق حاضر، با هدف توصیف عوامل موثر بر کاهش ضایعات سیب در استان آذربایجان غربی با روش توصیفی - پیمایشی انجام شده است. جامعه آماری تحقیق کلیه باغداران سیب در سطح استان آذربایجان غربی بودند - . - N= 35000 حجم نمونهی این تحقیق طبق فرمول کوکران برآورد شده است . - n=149 - روش نمونهگیری بصورت طبقهای و تصادفی ساده بوده است. اطلاعات میدانی در این تحقیق با استفاده از پرسش نامه جمع آوری شده است.
روایی سوالات پرسشنامه توسط اساتید راهنما، مشاور و کارشناسان مرتبط کسب شد. با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ، پایایی پرسشنامه تأیید شد - . - %83 از روشهای توصیفی - درصد، میانگین، انحراف معیار و ضریب تغییرات - جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات پژوهش توسط نرم افزار آماری spss استفاده شده است.نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که در اولویت بندی عوامل آموزشی، فنی، حمل و نقل، حمایتی-دولتی، بازاریابی و تولیدی موثر بر کاهش ضایعات سیب، بترتیب گویه های آموزش نحوه حمل و نقل محصول به کشاورزان، بسته بندی مناسب محصول، استفاده از تکنولوژی مناسب حمل و نقل توسط باغداران، کاهش هزینه مبادله کالا در بخش کشاورزی، تثبیت و تقویت زنجیره تولید و عرضه مواد غذائی و مبارزه با آفات و حشرات به عنوان مهمترین متغیرهای عوامل موثر بر کاهش ضایعات سیب از دیدگاه کشاورزان و باغداران شناخته شدند.
کلمات کلیدی: کاهش ضایعات، عوامل، محصول سیب، باغداران، کشاورزان، آذربایجان غربی
.1 مقدمه
در جریان توسعه بخش کشاورزی به دلیل افزایش روز افزون جمعیت و محدودیت منابع، لزوم استفاده بهینه از منابع و ارتقای بهرهوری عوامل تولید از اهمیت فراوانی برخوردار است تا بدینوسیله بخش کشاورزی علاوه بر پاسخگویی به نیازهای روزافزون محصولات غذایی، بتواند سایر وظایف خود را در جریان توسعه پایدار به خوبی انجام دهد.[1] میوهها و سبزیها از جمله مهمترین محصولات باغی هستند که نقش مهمی در تأمین نیاز غذایی و سلامت انسان بازی میکنند. این گروه از محصولات کشاورزی بدلیل داشتن رطوبت زیاد فسادپذیر هستند و در دوره پس از برداشت بخش عمدهای از آنها - بین 5 تا 50 درصد - از بین میروند.
میزان این ضایعات حتی در برخی موارد تا 80 درصد نیز میرسد.[2] نگاهی به نمایههای اقتصادی نشان میدهد سهم سیب درختی در کل صادرات غیرنفتی بسیار بالاست. کیفیت بالای سیب ایران، دوره طولانی برای فسادپذیری، پایین بودن قیمت محصول تولیدی، از مهمترین دلایل مزیت کشور ما در تولید این محصول بوده است. در میان نواحی تولیدکننده سیب درختی، استان آذربایجان غربی در طی 20 سال گذشته، مقام نخست را در تولید سیب درختی به خود اختصاص داده است. مطالعات نشان میدهد این منطقه، به دلایل گوناگونی استعداد بالقوهای را در تولید این محصول دارا است.
کیفیت مناسب خاک، شرایط کوهستانی منطقه، نیروی کار ارزان، این استان را بعنوان مرکز اصلی تولید سیبدرختی کشور معرفی کرده است.[3] از دیدگاه سازمان خواروبار جهانی - - FAO و برنامه محیط زیست، هر گونه تغییری در کیفیت که منجر به غیر قابل دسترس شدن و عدم ایمنی محصول شود و در نهایت محصول کشاورزی را برای انسان غیر قابل مصرف کند ضایعات مواد غذایی تلقی میشود. در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، به دلیل عدم وجود اطلاعات بازار و ارتباط لازم بین تولید کننده و خریدار، تولید کنندگان توانایی تولید مقدار زیادی میوه و سبزی با کیفیت خوب را دارند ولی چون امکانات مورد نیاز، مناسب، سریع و مرتبط برای رساندن این محصولات به دست مصرف کننده را ندارند، ضایعات بسیار زیادی ایجاد می شود.[4]
اولین بار در کنفرانس جهانی غذا در رم در سال 1974 به اهمیت کاهش ضایعات پس از برداشت مواد غذایی توجه شد. گفته شده است که عدم توجه به بخش پس از برداشت نقش مهمی در شکست پروژه های کشاورزی در جهان در 50 سال اخیر داشته است.عوامل مختلفی از جمله عوامل فنی، عوامل اقتصادی و عوامل اجتماعی در ضایعات محصولات کشاورزی دخیل هستند. عزیزی - - 1388 تأکید دارد که عوامل مختلفی نظیر عوامل فنی فرآیند تولید - قدرت ماندگاری محصول و مکانیزاسیون - ، عوامل فنی بازار - نوع وسیله حمل و نقل، نوع انبار و شیوه بسته بندی - ، عوامل اقتصادی - ریسک قیمتی بازار و ضریب حمایتی دولت - ، عوامل اجتماعی - نوع عرضه محصولات کشاورزی و عدم بسته بندی و سورتینگ - سبب ایجاد ضایعات در محصولات میگردند.[5]
در همین زمینه رضایی - - 1390 نیز عواملی چون شدت نور، نحوه آبیاری، مدیریت تغذیه، زمان برداشت، تیمارهای پیش سرمادهی، کنترل عوارض پاتولوژیکی، تکنولوژی انبارداری، تکنولوژی بسته بندی وجابجایی محصول را در افزایش ضایعات محصولات کشاورزی مؤثر دانسته است.[2] گولئتیت 2003 - ، - Golettit نیز معتقد است که توجه بیشتر به تمام اجزاء زنجیره تولید کننده تا مصرف کننده به کشورهای در حال توسعه کمک می کند تا از تولیدات باغی خود سود بیشتری ببرند.[6] در همین زمینه بیات - - 1383 بهبود مدیریت نگهداری باغات شامل تغذیه بهینه، مبارزه با آفات و بیماری-های گیاهی و استفاده بهینه از کود و سمهای شیمیایی را در کاهش ضایعات و بهره وری در تولیدات کشاورزی موثر می داند.[7]
بستهبندی و درجه بندی میوه با توجه به نیاز مصرف کننده در محل تولید یا قبل از ارسال به بازار مصرف نیز در این زمینه موثر می باشد.[8] رضایی - - 1390 نیز تأکید دارد که به منظور افزایش تولید و رفع هر چه بیشتر مایحتاج بشر راهکارهای مختلفی چون افزایش سطح زیر کشت، افزایش عملکرد در واحد سطح، دستیابی به ارقام برتر، مدیریت عملیات زراعی شامل دفع آفات و بیماریها، آبیاری، تغذیه، هرس و غیره وجود دارد. در واقع حفظ و پایداری در زمینه تولید محصولات کشاورزی متناسب با بازار مصرف، نیازمند مدیریت جدی در الگوی کشت مناسب، توسعه سردخانه ها و صنایع تبدیلی و بازاریابی است تا به عنوان یک فرصت استثنایی در تولید، بهره وری، سرمایه گذاری، ایجاد اشتغال و افزایش ارزش افزوده و صادرات مطرح شود.
ضمن اینکه برنامه ریزی برای آموزش تولید کنندگان و توزیع کنندگان نیز موضوعی است که باید در کشور در اولویت قرار گیرد. نظارت بر سلامت میوه ها و سبزی ها بسیار ضروری است و اگر در این زمینه نیز سرمایه گذاری شود، اثرات آن بر سلامت انسان ها و جامعه بسیار حائز اهمیت بوده و به دلیل فراهم شدن زمینه بهتر صادرات ارزش زیادی برای کشور خواهد داشت.با توجه به اینکه ضایعات محصولات کشاورزیخصوصاً سیب در استان آذربایجان غربی درصد بالایی از تولید را شامل می گردد و نیز بر روی تولید ناخالص داخلی و میزان خودکفایی محصولات کشاورزی تاثیر می گذارد. بنابراین لازم است به دنبال راهکارهای موثر و اساسی در جهت کاهش آن باشیم. لذا شناسایی عوامل مختلف و تأثیرگذار در کاهش ضایعات سیب ضروری به نظر می رسد به همین جهت در این پژوهش تلاش بر این است که عوامل مختلف شناسایی و بررسی شوند و راهکارهای مناسب جهت کاهش ضایعات سیب ارائه گردد.
.2 مواد و روشها
این تحقیق برحسب هدف کاربردی بوده و روش تحقیق از نوع توصیفی بود. جامعه آماری این پژوهش کلیه 35000 نفر از باغداران سیب در سطح استان آذربایجان غربی بودند. حجم نمونهی این تحقیق طبق فرمول کوکران برابر 149 نفر برآورد شده است. جهت جمعآوری اطلاعات میدانی در این تحقیق از پرسشنامه استفاده شده است. پرسش نامهی این تحقیق محقق ساخته است و برای تنظیم و تکمیل ساختار و گویههای بکار رفته در آن از اساتید راهنما، مشاور و کارشناسان مرتبط استفاده شده است. و سوالات بر حسب مقیاس5 درجه ای لیکرت =1 - خیلی کم، =2 کم، =3 متوسط، =4 زیاد و =5 خیلی زیاد - تنظیم شده است. روایی سوالات توسط استاد راهنما کسب شد. پایایی و اعتماد سوالات با استفاده از روش آلفای کرونباخ مورد بررسی قرار گرفته و میانگین پایایی سوالات %83 برآورد شد. از دو روش مرسوم یعنی روش کتابخانه ای و میدانی جهت گردآوری دادههای مورد نیاز در این تحقیق استفاده شده است. با استفاده از آمارهای توصیفی مانند درصد، میانگین، انحراف معیار و ضریب تغییرات جهت بررسی و توصیف یافته ها استفاده شده است.
.3 یافته های تحقیق
ویژگی های شخصی پاسخگویان براساس نتایج حاصل از تحقیق طبق جدول شماره - 1 - ، میانگین سنی پاسخگویان حدود44 سال بوده است. از نظر سطح تحصیلات به ترتیب 33 /1 درصد ابتدایی ،30/4 درصد زیر دیپلم و 36/5 درصد دیپلم و بالاتر بودند. میانگین سابقه کار پاسخگویان در بخش کشاورزی حدود 16/51 سال بود. میانگین سابقه کار باغداری حدود 10/20 سال بود. میانگین درآمد ماهانه باغداران حدود هفتصد هزار تومان بود. میانگین تعداد دفعات شرکت کنندگان در کلاسهای آموزشی-ترویجی 2/61 سال بوده است. میانگین تعداد ادوات کشاورزی پاسخگویان 2/80 عدد بود. میانگین مساحت باغ باغداران حدود 4 هکتار بوده است. میانگین میزان تولید در هکتار پاسخگویان حدود 58/6 تن بود. میانگین ضایعات سیب در هر هکتار 3/31 تن بوده است. براساس نتایج حاصل از تحقیق بیشتر باغداران، اصلی ترین عامل ضایعات را عوامل دیگری نظیر وجود حشرات و عدم سمپاشی بموقع دانسته اند. بعد از آن نبود انبار مناسب و سردخانه را نیز در ضایعات سیب موثر دانسته اند. سایر نتایج در جدول - - 1 ذکر شده است.
