بخشی از مقاله
چکیده:
در حیطه محصولات کشاورزی، نگاهی به نمایههای اقتصادی در کشور نشان میدهد سهم سیب درختی در کل صادرات غیرنفتی بسیار بالاست اما به همان نسبت دارای ضایعات فزایندهای است. از طرفی این محصول در داخل کشور از نظر فراوری و مواد اولیه تولیدات غذایی و غیرغذایی دارای ارزش افزوده بسیار بالایی است، بنابراین بررسی آن از لحاظ مدیریت کاهش ضایعات بسیار مهم میباشد.
این تحقیق، به شیوه مروری-تحلیلی به دنبال آن است تا ضمن تبیین شاخصهای اثرگذار بر مدیریت کاهش ضایعات سیب، به راهکارهای اجمالی برای کاهش ضایعات سیب بپردازد. مطابق بررسی، مرحله برداشت و پس از برداشت در محصول سیب، حساس ترین مراحل در ایجاد صدمه به سیب درختی و افزایش ضایعات این محصول محسوب می شود.
بنابراین آنچه به عنوان یک راهکار مهم در مورد کاهش ضایعات این محصول محسوس است جمعآوری به موقع محصول از باغات و رساندن سریع آنها به بازارهای مصرف است. همچنین مدیریت بازاریابی و بازاررسانی صنایع تبدیلی و بسته بندیهای نمایان سیبها برای محصول سیب، یک راهکار حائز اهمیت است که با رعایت آن بسیاری از ضایعات سیب درختی جلوگیری میشود و کمک عمده ای به جلب بازارهای هدف دارد و بهبود بازاریابی میتواند ضامن کاهش ضایعات سیب در مزرعه باشد.
مقدمه:
توجه به نقش محصولات کشاورزی در تأمین غذای بشر و محدود بودن زمینهای کشاورزی و ظرفیت تولید در واحد سطح، یکی از راههای رسیدن به امنیت غذایی کاهش ضایعات محصولات کشاورزی در زنجیره تولید تا مصرف میباشد. در حال حاضر ضایعات مواد غذایی یکی از نکتههای چالش برانگیز در سیاستهای اقتصادی کشورها تبدیل شده است این امر منجر به زیر سؤال رفتن امنیت غذایی، رفاه اجتماعی و اقتصادی در جهان شده است.
به اعتقاد کارشناسان صنایع غذایی کشور سالانه معادل 25 درصد درآمد نفتی، در قالب ضایعات محصولات کشاورزی از دست میرود به طوری که بی توجهی به صنایع تبدیلی و تکمیلی موجب شده است که هر سال معادل غذای 15 میلیون نفر بر اثر ضایعات کشاورزی از بین برود.
بررسی ضایعات محصولات کشاورزی حاکی از آن است که میزان ضایعات در کشور ما طبق برآورد کارشناسان امر در بخشهای مختلف کشاورزی معادل 18/85 درصد است. ضمن آنکه بخش باغبانی با 30 درصد بالاترین میزان ضایعات را به خود اختصاص داده است
از دیدگاه سازمان خواروبار و برنامه محیطزیست، هر گونه تغییری در کیفیت که منجر به غیرقابل دسترس شدن و عدم - FAO - جهانی ایمنی محصول شود و درنهایت محصول کشاورزی را برای انسان غیرقابل مصرف کند ضایعات مواد غذایی 1تلقی میشود
در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، به دلیل عدم وجود اطلاعات بازار و ارتباط لازم بین تولیدکننده و خریدار، تولیدکنندگان توانایی تولید مقدار زیادی میوه و سبزی باکیفیت خوب را دارند ولی چون امکانات موردنیاز، مناسب، سریع و مرتبط برای رساندن این محصولات به دست مصرفکننده را ندارند، ضایعات بسیار زیادی ایجاد میشود
از طرفی نگاهی به نمایههای اقتصادی نشان میدهد سهم سیب درختی در کل صادرات غیرنفتی بسیار بالاست. کیفیت بالای سیب ایران، دوره طولانی برای فسادپذیری، پایین بودن قیمت محصول تولیدی، از مهمترین دلایل مزیت کشور ما در تولید این محصول بوده است.
بر اساس آمار رسمی وزارت جهاد کشاورزی در سال 1396، تولید سیب ایران که حاصل دست رنج باغداران زحمتکش این سرزمین بوده است افزایشیافته و به حدود 3/5 میلیون تن رسیده است که مقام جهانی را تا رتبه سوم جهان ارتقاء خواهد داد - وزارت جهاد کشاورزی، . - 1396 لذا کشور ایران از مزیت نسبی قابلتوجهی در زمینه تولید سیب درختی برخوردار است. گرچه از یکسو مطالعات نشان دادهاند میانگین کارایی فنی تولید سیب حدود 74 درصد است و نشاندهنده این است که با بهبود مدیریت تولید در شرایط ثابت تکنولوژی میتوان افزایش تولیدی در حد 26 درصد داشت
همچنین مطالعه دیگر در ارومیه، کارایی تخصیصی - قیمتی - سیب کاران را حدود 45 درصد تخمین زده است - باقری زاده، . - 1388 اما باوجود روند رو به رشد تولید سیب و پتانسیلهایی که در تولید سیب در ایران وجود دارد، متأسفانه سالیانه شاهد ضایعات فروانی در این محصول در کشور هستیم - رجایی و حاجی نصیری، . - 1389 و این یکی از دلایل افزایش یکی از معضلات اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی در بخش کشاورزی ایران میباشد.
مطالعات انجام شده جهت شناسایی عوامل موثر برکاهش ضایعات در سیب
بررسی پیشینه تحقیق جهت تببین عوامل موثر:
حسن پور و همکاران - 1396 - در تحقیق به بررسی عوامل مؤثر و راهکارهای عملی در زمینه کاهش ضایعات سیب در استان کهگیلویه و بویراحمد پرداختند. بررسیها نشان داده است که ضایعات سیب در استان، معلول سه دسته عوامل ساختاری، نهادی و مدیریتی میباشد؛ که عوامل ساختاری مهمترین عامل در مدیریت کاهش ضایعات میباشد. به طور خلاصه آنان در جدول زیر نشان دادند که ضایعات و هزینه ضایعات محصول سیب در مراحل مختلف به چه میزانی است:
جدول - - - 1 ضایعات و هزینه ضایعات محصول سیب در مراحل مختلف - حسن پور و همکاران، . - 1396
پیکارپرسان و همکاران - 1392 - در تحقیقی به بررسی عوامل مؤثر بر به کارگیری عملیات مدیریت ضایعات در تولید سیب در شهرستان ابهر پرداختند. جامعه آماری این تحقیق شامل باغداران سیب کار شهرستان ابهر در دو بخش مرکزی و سلطانیه - N=12971 - است که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 100 نفر برای نمونه تعیین شدند. نمونه گیری با روش طبقه ای با انتساب متناسب صورت گرفت.
ابزار تحقیق پرسشنامه ای بود که روایی آن بر اساس نظر چندین تن از اعضای هیات علمی گروه ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه تهران و جمعی از کارشناسان آشنا به موضوع در مرکز تحقیقات و جهاد کشاورزی منطقه تأیید شد. برای تعیین میزان پایایی بخشهای مختلف از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که مقدار آن برای مقیاسهای اصلی پرسشنامه بالاتر از 0,75 بود. دادهها با استفاده از نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل شدند.
