بخشی از مقاله
چکیده
محصول سیب یکی از مهمترین محصولات از نظر صادرات و ارز آوری است و از طرفی این محصول در داخل کشور از نظر فراوری دارای ارزش افزوده بسیار بالایی است بنابراین بررسی آن از لحاظ ضایعات بسیار مهم میباشد. در این راستا هدف اصلی این مطالعه تحلیل اثربخشی عوامل مؤثر بر روی میزان درصد ضایعات سیب میان باغداران شهرستان مشگین شهر در استان اردبیل بود. در این مطالعه با در نظر گرفتن میزان جامعه آماری باغداران مشگین شهر - N=1500 - حجم نمونه توسط جدول بارتلت و همکاران - n 306 - تعیین گردید.
ابزار اصلی این تحقیق پرسشنامه بود که با تکمیل آن از طریق مصاحبه مستقیم، اطلاعات لازم گردآوری گردید. یافته ها حاکی از آن بود که میران ضایعات سیب بر اساس پاسخ افراد در چهار مرحله کاشت، داشت ، برداشت و مرحله پس از برداشت در مجموع 37/01 درصد بود. مطابق تحلیل رگرسیونی، متغیرهای دانش - Beta=-0/395 - ، عملیات مدیریت ضایعات سیب - Beta= -0/061 - ، تعداد نیرو در باغ - Beta= -1/010 - ، سن باغ - Beta= -0/030 - و استفاده از وام کشاورزی - Beta= -0/170 - در مجموع توانستند 91/6 درصد عوامل اثرگذار بر متغیر میزان درصد ضایعات ایجاد شده برای محصول سیب را تبیین کنند.
- 1 مقدمه
با توجه به نقش محصولات کشاورزی در تأمین غذای بشر و محدود بودن زمینهای کشاورزی و ظرفیت تولید در واحد سطح، یکی از راههای رسیدن به امنیت غذایی کاهش ضایعات محصولات کشاورزی در زنجیره تولید تا مصرف میباشد . در حال حاضر ضایعات مواد غذایی یکی از نکتههای چالش برانگیز در سیاستهای اقتصادی کشورها تبدیل شده است این امر منجر به زیر سؤال رفتن امنیت غذایی، رفاه اجتماعی و اقتصادی در جهان شده است.
به اعتقاد کارشناسان صنایع غذایی کشور سالانه معادل 25 درصد درآمد نفتی، در قالب ضایعات محصولات کشاورزی از دست میرود به طوری که بی توجهی به صنایع تبدیلی و تکمیلی موجب شده است که هر سال معادل غذای 15 میلیون نفر بر اثر ضایعات کشاورزی از بین برود. بررسی ضایعات محصولات کشاورزی حاکی از آن است که میزان ضایعات در کشور ما طبق برآورد کارشناسان امر در بخشهای مختلف کشاورزی معادل 18/85 درصد است. ضمن آنکه بخش باغبانی با 30 درصد بالاترین میزان ضایعات را به خود اختصاص داده است.
دلیل افزایش ضایعات میوه مربوط به 3 مرحله قبل از تولید، برداشت محصول و بعد از برداشت میباشد. کاشت ارقام نامناسب، مراقبتهای زراعی ناکافی و اشتباه، برداشت بی موقع محصول، رعایت نکردن اصول صحیح در برداشت محصول، حمل و نقل غیر صحیح و در جعبههای غیر استاندارد، عدم درجه بندی و بسته بندی استاندارد و عرضه نامناسب محصولات علل ضایعات میوه میباشد.
از طرفی با افزایش جمعیت جهان، به ویژه در نیم قرن اخیر، اهمیت تولید بیشتر مواد غذایی و نگهداری و فراوری، آن بشر را به تحقیق در خصوص راههای افزایش عملکرد محصولات کشاورزی در سطح وادار کرد. سازمان جهانی غذا و کشاورزی اعلام کرد هاست که جمعیت جهان تا سال 2020 به بیش از 8 میلیارد نفر خواهد رسید و به تبع آن تأمین مواد غذایی این جمعیت به تلاش و پیگیری در زمینه کشاورزی و علوم وابسته نیاز دارد. از طرفی، شاید افزایش عملکرد به تنهایی پاسخگوی نیاز غذایی کشورها نباشد؛ به ویژه زمانی که سطح زیر کشت به علل مختلف کاهش و قیمت محصولات کشاورزی و باغی در واحد سطح به دلیل بالا رفتن نرخ نهادهها افزایش مییابد
لذا کشور ایران از مزیت نسبی قابلتوجهی در زمینه تولید سیب درختی برخوردار است. گرچه از یکسو مطالعات نشان دادهاند میانگین کارایی فنی تولید سیب حدود 74 درصد است و نشاندهنده این است که با بهبود مدیریت تولید در شرایط ثابت تکنولوژی میتوان افزایش تولیدی در حد 26 درصد داشت . همچنین مطالعه دیگر در ارومیه، کارایی تخصیصی - قیمتی - سیب کاران را حدود 45 درصد تخمین زده است .
از سوی دیگر باوجود روند رو به رشد تولید سیب و پتانسیل هایی که در تولید سیب در ایران وجود دارد، متأسفانه وضعیت بازاریابی داخلی و خارجی ما بهگونهای است که نهتنها در عرصه بینالمللی حتی قادر به صادر کردن ده درصد از تولید داخلی این محصول به کشورهای دیگر نیز نمی باشیم
یکی از معضلات اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی در بخش کشاورزی ایران، ضایعات محصولات کشاورزی می باشد. بررسی های کارشناسی نشان داده است که حدود 40-30 درصد محصولات کشاورزی بهویژه محصولات باغی به دلایل مختلف در ایران در مراحل مختلف بازار رسانی ضایع و تلف می گردد و از ضایعات آنهم هیچگونه استفاده ای صورت نمی گیرد این امر باعث می گردد تبعات مختلف اقتصادی، هم برای تولیدکنندگان و هم برای مصرفکنندگان بجا گذارد .
از سوی دیگر، افزایش تولید محصولات کشاورزی با توجه به شرایط آب و هوایی، محدودیت منابع آبی و نیز محدودیت زمینهای دارای پتانسیل تولید در بسیاری از نقاط جهان امکان پذیر نیست و با وجود پیشرفتهای شایان توجه در دهههای اخیر تولید مواد غذایی تنها در حدود 20 درصد افزایش یافته است؛ بنابراین برای تأمین مواد غذایی باید بهره وری عوامل تولید به ویژه آب و خاک افزایش و ضایعات مواد غذایی تا حد امکان کاهش یابد
بنابراین با توجه به اهمیت کاهش ضایعات در محصولات کشاورزی تحقیق حاضر به بررسی عوامل مؤثر بر میزان ضایعات ایجاد شده در مراحل تولید محصول سیب، میان باغداران شهرستان مشگین شهر میپردازد.
- 2 روش تحقیق
از نظر شیوه دریافت اطلاعات، این تحقیق درحوزه مطالعات میدانی قرار دارد که به صورت پیمایشی به روش مقطعی برای سال 1397 انجام شده است. از نظر پارادیم تحقیق، این تحقیق در گروه پژوهشهای کمی قرار دارد. از نظر میزان کنترل متغیرها، یک تحقیق توصیفی غیرآزمایشی است. به دلیل بررسی توزیع ویژگیهای جامعه آماری تحقیق پیمایشی و به روش مقطعی میباشد. به دلیل بررسی روابط بین متغیرها یک تحقیق همبستگی است، اما طرح تحقیق از نوع تحقیق پس رویدادی میباشد زیرا تحقیق در موقعیت طبیعی انجام می گیرد و محقق بدون اینکه قصد تغییر در هیچ یک از متغیرها را داشته باشد ارتباط بین متغیرها را با یکدیگر بررسی میکند . از نظر هدف، این تحقیق از نوع کاربردی است. در این مطالعه از نرم افزارهای، SPSS جهت تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شده است.
جامعه آماری این تحقیق، کلیه باغداران سیب شهرستان مشگین شهر در سال 1397 بودهاند که بر اساس آمار موجود 1500 نفر میباشند. در این مطالعه با در نظر گرفتن میزان جامعه آماری - N=1500 - و خطاهای احتمالی، حجم نمونه - n - با کمک جدول بارتلت و همکاران [8] - 2001 - به تعداد 306 نفر تعیین گردید. همچنین در این پژوهش برای نمونهگیری از روش نمونهگیری چندمرحلهای با انتساب متناسب - با توجه به حجم جامعه آماری در مراحل مختلف - استفاده شد. به این صورت که هر دهستان به عنوان یک طبقه در نظر گرفته شده، در مرحله ی دوم تعدادی روستا 6 - روستا - و در مرحلهی بعد تعداد باغداران بصورت انتساب متناسب تعیین شدند. روستاها و تعداد باغداران در روستاها بر اساس بیشترین سطح زیرکشت انتخاب شدند.
-1-2 ابزار اندازه گیری تحقیق
ابزار اصلی این تحقیق پرسشنامه بود که با تکمیل آن از طریق مصاحبه مستقیم، اطلاعات لازم گردآوری گردید. پرسشنامه کشاورزان دارای دو قسمت بود: بخش اول پرسشنامه مربوط به ویژگیهای فردی، اقتصادی و اجتماعی باغداران در 27 گویه و بخش دوم پرسشنامه که اجزای اصلی راهکارهای کاهش ضایعات سیب را مورد مطالعه قرار میداد، شامل سوالات مربوط به عملیات مدیریت ضایعات سیب با 35 گویه ، عوامل ایجاد کننده ضایعات سیب با 28 گویه ،روشهای بازاریابی با 9 گویه، دیدگاه افراد در مورد مدیریت ضایعات سیب شامل 14 گویه، میزان اعتماد به منابع کسب اطلاعات شامل 9 گویه، میزان دانش و مهارت نسبت به روش های مدیریت ضایعات سیب با 11 گویه و متوسط میزان ضایعات سیب در چهار مرحله کاشت، داشت، برداشت و پس از برداشت بود. روایی پرسشنامه با استفاده از روایی صوری و بر اساس نظر جمعی از اعضای هیأت علمی و صاحبنظران مربوطه تأیید گردید. همچنین جهت تعیین پایایی پرسشنامه تعداد 30 پرسشنامه در خارج از نمونه مورد مطالعه و داخل جامعه آماری بین دانشجویان توزیع شد. برای به دست آوردن پایایی پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ استفاده شد. مطابق جدول - 1 - ، میزان آلفای کرونباخ پس از اصلاحات لازم، برای متغیرهای تحقیق بالاتر از 0/7 بدست آمد.
جدول -1 پایایی و اعتبار مولفه های تحقیق
-2-2 یافته های تحقیق:
-1-2-2 ویژگیهای دموگرافیک باغداران
مطابق یافتههای تحقیق - جدول - 2، میانگین متغیرهای سن - 44 /07 سال - ، تعداد خانوار 2/21 - نفر - ، تعداد نیرو در باغ 2/05 - نفر - ، میزان تحصیلات 8/76 - سال - ، سابقه باغ داری 21/99 - سال - ، وسعت باغ 2/18 - هکتار - ، عملکرد محصول 30/41 - تن در هکتار - ، درآمد سالیانه باغ 632/97 - میلیون ریال - ، درآمد ماهیانه خارج از باغ 10/444 - میلیون ریال - ، هزینه سالیانه باغ 109/59 - میلیون ریال - و تعداد ماشین آلات - 0/29 دستگاه - بود.
جدول-2 خلاصه برخی ویژگیهای دموگرافیک کشاورزان
