بخشی از مقاله
چکیده
محصول سیب یکی از با اهمیتترین محصولات از نظر صادرات و ارزآوری است و از طرف دیگر نیز این محصول در داخل کشور از نظر فراوری دارای ارزش افزوده بسیار بالایی است بنابراین بررسی مسئله ضایعات سیب و تحلیل روشهای کاهش ضایعات آن دارای اهمیت ویژه ای خواهد بود. لذا تحقیق حاضر، با هدف مطالعه عوامل موثر بر کاهش ضایعات سیب در استان آذربایجان غربی با روش توصیفی - پیمایشی انجام شده است. جامعه آماری تحقیق کلیه باغداران سیب در سطح استان آذربایجان غربی بودند - . - N = 35000 حجم نمونهی این تحقیق طبق فرمول کوکران برآورد شده است . - n = 149 - روش نمونهگیری بصورت طبقه ای و تصادفی ساده بوده است. اطلاعات میدانی در این تحقیق با استفاده از پرسشنامه جمع آوری شده است. روایی سوالات پرسشنامه توسط اساتید راهنما، مشاور و کارشناسان مرتبط کسب شد. با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ، پایایی پرسشنامه تأیید شد - . - %83 از روشهای توصیفی و استنباطی - درصد، میانگین، ضریب همبستگی و تحلیل رگرسیون - جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات پژوهش توسط نرم افزار آماری spss استفاده شده است.
یافتهها نشان داد که بین کاهش میزان ضایعات محصول سیب و متغیرهای عوامل آموزشی، فنی، حمل و نقل، حمایتی-دولتی، بازاریابی و عوامل تولیدی در سطح خطای یک درصد ارتباط معنی داری وجود داشت. نتایج تحلیل رگرسیون نیز نشان داد که مجموع متغیرهای عوامل آموزشی، فنی، حمل و نقل، حمایتی-دولتی، بازاریابی و عوامل تولیدی حدود 46 درصد متغیر وابسته تحقیق یعنی کاهش میزان ضایعات محصول سیب را پیش بینی نمودهاند.
مقدمه
بخش کشاورزی بطور کلی نقش عمدهای در اقتصاد بدون نفت دارد بنابراین با بکار بردن روشهای مناسب جهت بهرهوری بالا در این بخش میتوان بسیاری از محدودیتهای اقتصادی، اجتماعی جامعه را برطرف نمود. در حال حاضر ضایعات موادغذایی یکی از نکتههای چالش برانگیز در سیاستهای اقتصادی کشورها تبدیل شده است این امر منجر به زیر سؤال رفتن امنیت غذایی، رفاه اجتماعی و اقتصادی در جهان شده است از طرف دیگر منابع زیادی بدلیل افزایش ضایعات اتلاف شده و زیانهای عظیمی به اقتصاد کشورها وارد شده است - شادان، . - 1389 در جریان توسعه بخش کشاورزی به دلیل افزایش روز افزون جمعیت و محدودیت منابع، لزوم استفاده بهینه از منابع و ارتقای بهرهوری عوامل تولید از اهمیت فراوانی برخوردار است تا بدینوسیله بخش کشاورزی علاوه بر پاسخگویی به نیازهای روزافزون محصولات غذایی، بتواند سایر وظایف خود را در جریان توسعه پایدار به خوبی انجام دهد - خوشنودی فر و اسدی، . - 1389
میوهها و سبزیها از جمله مهمترین محصولات باغی هستند که نقش مهمی در تأمین نیاز غذایی و سلامت انسان بازی میکنند. این گروه از محصولات کشاورزی بدلیل داشتن رطوبت زیاد فسادپذیر هستند و در دوره پس از برداشت بخش عمدهای از آنها - بین 5 تا 50 درصد - از بین میروند. میزان این ضایعات حتی در برخی موارد تا 80 درصد نیز میرسد - رضایی، . - 1390 نگاهی به نمایههای اقتصادی نشان میدهد سهم سیب درختی در کل صادرات غیرنفتی بسیار بالاست. کیفیت بالای سیب ایران، دوره طولانی برای فسادپذیری، پایین بودن قیمت محصول تولیدی، از مهمترین دلایل مزیت کشور ما در تولید این محصول بوده است. در میان نواحی تولیدکننده سیب درختی، استان آذربایجان غربی در طی 20 سال گذشته، مقام نخست را در تولید سیب درختی به خود اختصاص داده است. مطالعات نشان میدهد این منطقه، به دلایل گوناگونی استعداد بالقوهای را در تولید این محصول دارا است.
کیفیت مناسب خاک، شرایط کوهستانی منطقه، نیروی کار ارزان، این استان را بعنوان مرکز اصلی تولید سیب درختی کشور معرفی کرده است - باقرزاده، . - 1384 از دیدگاه سازمان خواروبار جهانی - - FAO و برنامه محیط زیست، هر گونه تغییری در کیفیت که منجر به غیر قابل دسترس شدن و عدم ایمنی محصول شود و در نهایت محصول کشاورزی را برای انسان غیر قابل مصرف کند ضایعات مواد غذایی تلقی می شود. در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، به دلیل عدم وجود اطلاعات بازار و ارتباط لازم بین تولید کننده و خریدار، تولید کنندگان توانایی تولید مقدار زیادی میوه و سبزی با کیفیت خوب را دارند ولی چون امکانات مورد نیاز، مناسب، سریع و مرتبط برای رساندن این محصولات به دست مصرف کننده را ندارند، ضایعات بسیار زیادی ایجاد می شود - شواخی و بهمدی، . - 1385 اولین بار در کنفرانس جهانی غذا در رم در سال 1974 به اهمیت کاهش ضایعات پس از برداشت مواد غذایی توجه شد. گفته شده است که عدم توجه به بخش پس از برداشت نقش مهمی در شکست پروژه های کشاورزی در جهان در 50 سال اخیر داشته است.
عوامل مختلفی از جمله عوامل فنی، عوامل اقتصادی و عوامل اجتماعی در ضایعات محصولات کشاورزی دخیل هستند. عزیزی - - 1388 تأکید دارد که عوامل مختلفی نظیر عوامل فنی فرآیند تولید - قدرت ماندگاری محصول و مکانیزاسیون - ، عوامل فنی بازار - نوع وسیله حمل و نقل، نوع انبار و شیوه بسته بندی - ، عوامل اقتصادی - ریسک قیمتی بازار و ضریب حمایتی دولت - ، عوامل اجتماعی - نوع عرضه محصولات کشاورزی و عدم بسته بندی و سورتینگ - سبب ایجاد ضایعات در محصولات می گردند. در همین زمینه رضایی - - 1390 نیز عواملی چون شدت نور، نحوه آبیاری، مدیریت تغذیه، زمان برداشت، تیمارهای پیش سرمادهی، کنترل عوارض پاتولوژیکی، تکنولوژی انبارداری، تکنولوژی بسته بندی وجابجایی محصول را در افزایش ضایعات محصولات کشاورزی مؤثر دانسته است.
گولئتیت 2003 - ، - Golettit نیز معتقد است که توجه بیشتر به تمام اجزاء زنجیره تولید کننده تا مصرف کننده به کشورهای در حال توسعه کمک می کند تا از تولیدات باغی خود سود بیشتری ببرند. در همین زمینه بیات - - 1383 بهبود مدیریت نگهداری باغات شامل تغذیه بهینه، مبارزه با آفات و بیماریهای گیاهی و استفاده بهینه از کود و سمهای شیمیایی را در کاهش ضایعات و بهره وری در تولیدات کشاورزی موثر می داند. بسته بندی و درجه بندی میوه با توجه به نیاز مصرف کننده در محل تولید یا قبل از ارسال به بازار مصرف نیز در این زمینه موثر می باشد - .
- Boyette,2005 رضایی - - 1390 نیز تأکید دارد که به منظور افزایش تولید و رفع هر چه بیشتر مایحتاج بشر راهکارهای مختلفی چون افزایش سطح زیر کشت، افزایش عملکرد در واحد سطح، دستیابی به ارقام برتر، مدیریت عملیات زراعی شامل دفع آفات و بیماریها، آبیاری، تغذیه، هرس و غیره وجود دارد. در واقع حفظ و پایداری در زمینه تولید محصولات کشاورزی متناسب با بازار مصرف، نیازمند مدیریت جدی در الگوی کشت مناسب، توسعه سردخانه ها و صنایع تبدیلی و بازاریابی است تا به عنوان یک فرصت استثنایی در تولید، بهره وری، سرمایه گذاری، ایجاد اشتغال و افزایش ارزش افزوده و صادرات مطرح شود. ضمن اینکه برنامه ریزی برای آموزش تولید کنندگان و توزیع کنندگان نیز موضوعی است که باید در کشور در اولویت قرار گیرد. نظارت بر سلامت میوهها و سبزیها بسیار ضروری است و اگر در این زمینه نیز سرمایه-گذاری شود، اثرات آن بر سلامت انسانها و جامعه بسیار حائز اهمیت بوده و به دلیل فراهم شدن زمینه بهتر صادرات ارزش زیادی برای کشور خواهد داشت.
محصول سیب یکی از با اهمیت ترین محصولات از نظر صادرات و ارز آوری است و از طرف دیگر نیز این محصول در داخل کشور از نظر فراوری دارای ارزش افزوده بسیار بالایی است بنابراین بررسی محصول سیب از لحاظ ضایعات بسیار مهم می باشد. با توجه به اینکه ضایعات محصولات کشاورزیخصوصاً سیب در استان آذربایجان غربی درصد بالایی از تولید را شامل می گردد و نیز بر روی تولید ناخالص داخلی و میزان خودکفایی محصولات کشاورزی تاثیر می گذارد. بنابراین لازم است به دنبال راهکارهای موثر و اساسی در جهت کاهش آن باشیم. لذا شناسایی عوامل مختلف و تأثیرگذار در کاهش ضایعات سیب ضروری به نظر میرسد به همین جهت در این پژوهش تلاش بر این است که عوامل مختلف شناسایی و بررسی شوند و راهکارهای
