بخشی از مقاله
چکیده
توسعه و تکنولوژی ضمن برخورداری از ابعاد متعدد و گسترده، در یک چرخه قرار دارند و ارتباط آنها دائمی و ناگسستنی است. این دو واژه بنا به نقش و جایگاهی که در تامین خواسته ها و نیازهای انسان دارند، از ابعاد تئوریکی و عملی مورد توجه جامعه علمی قرار گرفته اند. توسعه با شاخص های متعددی در ارتباط است و تکنولوژی نیز از ابزارهای اساسی و مؤثر دستیابی به توسعه می باشد.
تکنولوژی شمشیر دو لبه ای است که در صورت مناسب بودن می تواند عامل توسعه باشد و در صورت عدم تناسب به مانعی جدی برای دستیابی به توسعه تبدیل می شود. تکنولوژی مناسب در توسعه درون زا نقش مهمی بازی می کند، زیرا مهمترین ویژگی آن انطباق تکنولوژی با شرایط فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سایر ابعاد و جنبه های واقع بینانه ای است که ابداع کنندگان و کاربران تکنولوژی با آن روبرو می باشند.
در توسعه درون زا بر ویژگی های متمایزی همچون تعیین گزینه های بومی توسعه، کنترل بومی توسعه و حفظ مزایای توسعه محلی و بومی تاکید می شود، ضمن اینکه به طور همزمان وضعیت آن تکنولوژی در سطح جهان نیز مورد بررسی دقیق و موشکافانه قرار می گیرد تا از آخرین دستاوردهای علمی جهانی، در انطباق تکنولوژی بهره برداری شود. توسعه درون زا فرآیند توسعه را از طریق بررسی وضعیت موجود و طراحی وضعیت مطلوب با تاکید بر ابتکارات محلی، کارآفرینی، نشر دانش و نوآوری تسهیل می کند، ضمن اینکه توجه به استفاده از آخرین دستاوردهای علمی دنیا را در آن حوزه به فراموشی نمی سپارد.
در توسعه درون زا بر استفاده از توانمندی های فکری - تجربی و اندیشه های نابی تاکید می شود که در درون جامعه وجود دارند ولی تاکنون کمتر به پتانسیل و توانمندی های آنها توجه شده است. این افراد از یک سو به دلیل توانمندی های علمی- تجربی با جدیدترین دستاورهای علمی و تخصصی جهان آشنایی دارند و از سوی دیگر، ویژگی های جامعه خود را به طور دقیق می شناسند.
از این رو در توسعه درون زا به جای دل بستن به ناجیان خارجی و انتظار یاری و مدد آنها، بر سوق دادن جامعه به سوی تقویت داخلی با اندیشه هایی ژرفانگر، چشمانی باز و بکارگیری خرد و تجربه اهل فن تاکید می شود که پیشرفت های جهان را می بینند و خواهان استفاده از آخرین دستاورهای علمی دنیا هستند تا کشور خود را نه بر اساس الگوهای نامناسب خارجی بلکه بر اساس واقعیت های موجود داخلی به سوی پیشرفت و ترقی هدایت کنند.
مقدمه
امروزه هیچ تردیدی در مورد نقش اساسی و انکارناپذیر تکنولوژی در توسعه و پیشرفت کشورها وجودندارد، به همین دلیل تکنولوژی را موتور محرکه توسعه و نیروی پرقدرتی می دانند که برای دگرگون ساختن وضع موجود، از هم پاشیدن روابط گذشته و بازسازی دنیای جدید بکار گرفته می شود، به این ترتیب هر تکنولوژی دارای پیامدهای مثبت و منفی زیادی است که قضاوت در باره آن نیز به همین پیامدها بر می گردد
از دیرباز پژوهشگران و اقتصاددانانی همچون شومپیتر و سولو موضوع سرمایه گذاری در توسعه و بکارگیری تکنولوژی را به عنوان موتور رشد اقتصادی مورد توجه قرار داده اند
با این وصف مناطق مختلف جهان نیاز به تکنولوژی های متنوعی دارند که از یک سو با ظرفیت های اجتماعی، اقتصادی، تکنیکی و اداری آنها متناسب باشد و از سوی دیگر ضمن توجه به نیازهای متنوع آن جوامع، با یکپارچگی فضایی و کارکردی آنها نیز هماهنگ باشد
اگر هدف توسعه، کمک رساندن به کسانی است که بیشترین نیاز را به آن دارند، بنابراین هر کشور و یا منطقه باید توسعه مربوط به خود را داشته باشد و در راستای چنین هدفی، جز بکارگیری تکنولوژی مناسب، گزینه دیگری وجود نخواهد داشت. بدیهی است این دیدگاه به مفهوم چشم پوشی از دستاوردهای جهانی در حوزه تکنولوژی نیست و هیچ تردیدی نیز در مورد نقش تکنولوژی در زندگی بشر و اثرات روز افزون آن در تحولات آینده جوامع بشری وجود ندارد. بر همین اساس کشورهای در حال توسعه با توجه به نقش و اهمیت روز افزون تکنولوژی به خصوص تکنولوژی مناسب در توسعه اقتصادی، می کوشند تا فاصله خود را با کشورهای پیشرفته کاهش دهند
بررسی پیشینه نگاشته های مرتبط با تکنولوژی مناسب و نقش آن در تبیین توسعه درون زا ابعاد این موضوع را روشن تر می کند. محسنی در تحقیقی در سال 1380 به بیان دیدگاه های اندیشمندان مختلف در مورد تکنولوژی پرداخته و شرایط تکنولوژی مناسب برای توسعه هر کشوری را بیان نموده است. به اعتقاد ایشان یکی از شاخص های توسعه، تکنولوژی و میزان رشد آن در کشور است و لذا انتخاب تکنولوژی باید با ارزش های جامعه، مسائل اقتصادی و تفکر علمی جامعه همسو باشد.
مصلح شیرازی و یداللهی فارسی - 1375 - در مورد معیارهای انتخاب تکنولوژی مناسب در واحدهای تولیدی بر این نکته تاکید می کنند که چون هدف ها و مجموعه شرایط بنگاه های تولیدی مختلف یکسان نیست، لذا میزان اهمیت عوامل موثر بر تولید نیز برای هرکدام متفاوت خواهد بود و نمی توان یک تکنولوژی بهینه را برای تمام بنگاه ها توصیه نمود. از آنجا که انتخاب تکنولوژی یک انتخاب راهبردی است، باید در چارچوب برنامه راهبردی بنگاه انجام گیرد و تمام عوامل مؤثر بر انتخاب تکنولوژی به دقت بررسی شود.
باقری نژاد - 1382 - به تشریح رابطه توسعه تکنولوژی و سیستم ملی نوآوری پرداخته و اشاره می کند که میزان اثربخشی ساختارهای پشتیبان توسعه تکنولوژی، از جمله پارک های علمی، تحقیقاتی و تکنولوژی، مراکز رشد و واحدهای مشابه، به وجود سیستم ملی نوآوری کارآمد وابسته می باشد.
Slabbert در سال 1985 اثرات تکنولوژی مناسب و نامناسب را در کشور آفریقای جنوبی مورد بررسی قرار داد. نتایج تحقیق او نشان داد که اثرات سازنده یک تکنولوژی مناسب بسیار بیشتر از یک تکنولوژی سنتی است. لذا توصیه نمود تاثیر تکنولوژی مناسب از نظر عواملی همچون سطح درآمد، شرایط اجتماعی و فرهنگی کشورهای در حال توسعه مطالعه شود. به اعتقاد ایشان اگر قرار باشد توسعه واقعی در آفریقای جنوبی رخ دهد، اولویت باید به جستجو و استفاده از روش های تولید مقیاس کوچکی داده شود که نیاز به کار بیشتری دارند و کارگربر هستند تا برای همه گروه ها قابل دسترسی باشند.
در مدل ارائه شده توسط Romer در سال 1990 رشد بر اثر تغییرات فنی ناشی از سرمایه گذاری بین المللی با هدف حداکثر سازی سود عوامل مختلف حاصل می گردد. بنابراین لحاظ کردن تکنولوژی به عنوان یک عامل تولید این نتیجه را در پی دارد که تکنولوژی نه یک کالای معمولی و نه یک کالای عمومی است، بلکه کالایی غیر رقیب است.
Gurbiel در سال 2002 اثرات نوآوری و انتقال تکنولوژی روی رشد اقتصادی را براساس تجربه کشورهای اروپای مرکزی و شرقی بررسی کرد و نشان داد که نوآوری و انتقال تکنولوژی تأثیری قوی بر توسعه اقتصادی و افزایش رقابت اقتصادی در سطح بین المللی دارد. با وجود برخی از پیشرفت های انجام شده در سال های اخیر، کشورهای مرکز و شرق اروپا هنوز از بسیاری از همسایگان اتحادیه اروپا عقب هستند. ایشان دلایل چنین وضعیتی را عدم انتقال تکنولوژی موثر از بخش R & D به صنعت، واردات و سرمایه گذاری مستقیم خارجی به عنوان کانال های اصلی انتقال تکنولوژی در این کشورها می داند.
Bart & Marcel در تحقیقی در سال 2005الگوهای انتقال تکنولوژی در کشورهای مختلف را بر اساس تئوری رشد و تکنولوژی مناسبِ باسو و ویل مورد مطالعه قرار دادند. نتایج تحقیق آنها نشان داد که تجربه کشورها با مدل باسو و ویل تفاوت دارد، به عبارت دیگر آنها از مدل های متفاوتی برای انتقال تکنولوژی استفاده کردند.
روش تحقیق
تحقیق حاضر از نوع مطالعات اسنادی است که به بررسی موضوع تکنولوژی مناسب، ارتباط و نقش آن در توسعه درون زا می پردازد. به منظور گردآوری مطالب از منابع متعدد کتابخانه ای و پایگاه های اطلاعاتی اینترنتی استفاده شده است. در این مقاله، مفاهیم توسعه و تکنولوژی، ابعاد و ویژگی های تکنولوژی مناسب، توسعه درون زا و نقش تکنولوژی مناسب در توسعه درون زا مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.
تکنولوژی: تکنولوژی به معنای فن و هنری است که به مدد تعقل و تدبر بشر بدست آمده است. تکنولوژی را توانایی تبدیل منابع به محصول و خدمات نیز تعریف کرده اند که امکان استفاده از علوم مختلف برای مصارف عملی را مهیا می کند.
بر اساس دیدگاه طارق خلیل تکنولوژی روش انجام کار و ابزار نیل به اهداف است . - Hazem Tarek, 2001 - برخی تکنولوژی را در مفهوم بسیار ساده، در حد ماشین آلات خلاصه میکنند و از تکنولوژی پیچیده این را میفهمند که ماشین آلات پیچیدهتر به کار گرفته شود، در حالی که با نگاه فرهنگ صنعتی، تکنولوژی مجموعهای از عواملی است که یک جزء آن را ابزار تشکیل میدهد و روش به کار گرفتن آن ابزار در درون این تکنولوژی مستلزم وجود سازماندهی وسیعتری است.
زلنی تکنولوژی را شامل سه جزء سخت افزار، نرم افزار و مغز افزار می داند. بر این اساس سخت افزار به ساختار فیزیکی و استقرار منطقی تجهیزات یا ماشین آلات برای انجام وظایف مشخص اشاره می کند. نرم افزار، دانش استفاده از سخت افزار در راه انجام وظایف مربوطه است و مغز افزار دلایل استفاده از تکنولوژی در مسیری مشخص یا فلسفه تکنولوژی را تبیین می کند. به عبارت دیگر هر توانایی و هر علم و دانشی که بتواند منابع خام اعم از مادی یا انسانی را به محصولی با کیفیت بالاتر تبدیل کند، یک تکنولوژی است. در سیاستگذاری و مدیریت تکنولوژی باید به نیاز جامعه، شرایط اقلیمی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و زیست محیطی توجه شود
تکنولوژی مناسب: استفاده از واژه تکنولوژی مناسب به یک جنبش اجتماعی در هند به رهبری ماهاتما گاندی برمی گردد. از این رو شماری از نویسندگان، مهاتما گاندی را به عنوان مرجعی برای استفاده از تکنولوژی مناسب و نخستین تکنولوژیست مناسب معرفی میکنند. در حالی که برخی تاثیرپذیری شوماخر اقتصاددان انگلیسی از گاندی و تلاش او را در اشاعه این مفهوم بسیار موثر می دانند. در هر حال تکنولوژی مناسب، ابزاری مطلوب برای کمک به کاهش فقر و ایجاد برابری است که بر استفاده اقتصادی از مواد و وسایل بومی و درون زا و عوامل کمیاب تأکید می کند
اگر هدف توسعه، رساندن کمک به افراد نیازمند است، بنابراین هر منطقه در داخل یک کشور با توجه به موقعیت و شرایط خود باید توسعه مربوط به خود را داشته باشد تا موفق شود
