بخشی از مقاله
چکیده
دانه های روغنی پس از غلات دومین ذخایر غذایی جهان را تشکیل می دهند و نقش مهمی را در تأمین امنیت غذایی کشور ایفا می کنند. بنابراین توجه به گیاهان روغنی و افزایش تولید آن ها ، جهت دستیابی به عملکرد بهینه ضروری به نظر می رسد. در این راستا فراهم نمودن مقدار کافی عناصر غذایی مورد نیاز گیاه به ویژه عناصر ریزمغذی ، می تواند نقش مهمی در افزایش تولید و عملکرد ایفا نماید. به منظور بررسی محلول پاشی عناصر ریزمغذی آهن و روی ، بر ارتفاع بوته و وزن هزار دانه در مرحله ی ساقه دهی و گلدهی در گیاه کلزا آزمایشی به صورت فاکتوریل بر پایه ی طرح بلوک کاملا تصادفی در سه تکرار در منطقه ی وردشت شهرستان سمیرم به اجرا درآمد.
فاکتورهای مورد آزمایش در این پژوهش شامل ژنوتیپ های مختلف کلزا - اکاپی ، هایولا 401 و زرفام - ، سطوح مختلف محلول پاشی ، شامل عدم محلول پاشی ، محلول پاشی آهن ، محلول پاشی روی و محلول پاشی آهن + روی ، هر کدام به میزان پنج در هزار بود. نتایج این پژوهش نشان داد محلول پاشی آهن و روی ، تأثیر مثبت و معنی داری بر افزایش وزن هزار دانه در هر سه ژنوتیپ داشته است.
در کلیه ی تیمارهای مورد بررسی ، محلول پاشی آهن نسبت به روی نتایج بهتری داشته است. در پژوهش حاضر بیشترین وزن هزار دانه در ژنوتیپ اکاپی در شرایط محلول پاشی - آهن + روی - در مرحله ی گلدهی به دست آمد. همچنین بیشترین میزان ارتفاع در ژنوتیپ های اکاپی و هایولا 401 در شرایط محلول پاشی - آهن + روی - حاصل شد . نتایج این پژوهش نشان می دهد کاربرد عناصر آهن و روی در افزایش عملکرد گیاه کلزا تأثیر مثبتی داشته است. بنابراین محلول پاشی عناصر ریزمغذی می تواند به عنوان یک راهکار مدیریتی کارآمد در تولید محصولات کشاورزی مناسب باشد.
مقدمه
تولید غذا و تأمین مواد غذایی دارای قدمتی معادل پیدایش بشر بر روی کره خاکی بوده و یکی از مهمترین مسائلی است که در حال حاضر جامعه بشری با آن روبرو میباشد. دانههای روغنی پس از غلات دومین ذخایر غذایی جهان را تشکیل داده که علاوه بر دارا بودن ذخایر غنی از اسیدهای چرب، حاوی پروتئین نیز میباشند. گیاه کلزا مهمترین گونه زراعی جنس براسیکا - Brassica - میباشد که ویژگیهای خاص این گیاه یعنی قابلیت کشت در نقاط مختلف، درصد بالای روغن، کیفیت مطلوب روغن، کاربرد در صنایع نساجی و پلاستیک و نیز استفاده از کنجاله آن در تغذیه دام سبب شده است که توسعه کشت این گیاه بعنوان نقطه امیدی جهت تأمین روغن خام مورد نیاز کشور و رهائی از وابستگی به شمار رود. به طوریکه در حال حاضر کلزا نقطه ثقل طرحهای افزایش تولید دانههای روغنی محسوب میگردد.
دانههای روغنی قسمت مهمی از تولید محصولات کشاورزی را شامل میشوند، چون علاوه بر مصارف صنعتی از لحاظ تغذیه نیز اهمیت بسزایی دارند. کلزا به عنوان یک گیاه روغنی با بیش از %40 روغن در دانه ، از گیاهان مهم ، جهت توسعه کشت نباتات روغنی و تولید روغن نباتی در ایران است. و پس از سویا و نخل روغنی ، مقام سوم را در تأمین روغن نباتی جهان به خود اختصاص داده است که در حدود %14/7 کل تولید روغن نباتی جهان را تأمین میکند. این گیاه در برابر خشکی و سرما مقاوم بوده و به دلیل سازگاری، دامنه کشت وسیعی دارد - دهشیری، . - 1378 سرزمین ایران هر چند برخوردار از اقلیم های متفاوت و متنوع است اما عرصههای قابل کشت و زراعت آن محدود و حتی برای تأمین نیازهای داخلی گیاهان نیز ناکافی است.
در این رابطه اراضی مناسب برای تولید محصولات روغنی نیز محدود بوده و لازم است ضمن توسعه نسبی سطح کاشت آنها افزایش عملکرد هکتاری سرلوحه برنامههای بهزراعی قرار گیرد. یکی از مهمترین راههای دست-یابی به عملکرد بهینه، تأمین مقادیر کافی عناصر معدنی مورد نیاز گیاهان زراعی است. امروزه کشاورزان برای افزایش عملکرد یکی از روشهای کوددهی شامل مصرف خاکی، از طریق آبیاری، تیمار بذر و محلولپاشی را مورد استفاده قرار میدهند.
محلولپاشی بر روی برگ، یکی از روشهای موجود در واکنش سریع گیاه نسبت به کود بوده و در مصرف کود نیز صرفه جویی میگردد. این روش همچنین به حفظ محیط زیست نیز کمک نموده که این امر در راستای نیل به کشاورزی پایدار مفید خواهد بود - ملکوتی و ضیائیان، . - 1379 عناصر کم مصرف نقش اساسی در تمایز سلولی، رشد و استحکام دیواره سلولی دارند و در اکثر موارد باعث مقاومت گیاهان به آفات و امراض میشوند. با توجه به اسیدیته بالای خاک و مصرف کودهای فسفاته، در اکثر باغات و مزارع کشور جذب عناصر کم مصرف به ویژه روی و آهن مختل شده و در نتیجه کمیت و کیفیت محصول افت نموده است.
در چنین مواقعی محلولپاشی بسیار مؤثرتر از مصرف کلات های آهن و روی در خاک خواهد بود - سپهر و ملکوتی، 1377؛ ملکوتی و طهرانی، . - 1378 بنابراین با مصرف متعادل عناصر غذایی کممصرف علاوه بر بالا بردن کارایی استفاده از کودهای رایج، با تولید گیاهان سالمتر و افزایش مقاومت آنها به آفات و امراض، از مصرف سموم شیمیایی نیز کاسته خواهد شد. روی یک عنصر ضروری کم مصرف برای انسان، دام و گیاه است و در بسیاری از سیستمهای آنزیمی گیاه نقش کاتالیزوری فعالکننده و یا ساختمانی دارد. وظیفه عنصر روی در سیستمهای آنزیمی، اکسین، پروتئین و در عمل فتوسنتز بوده و علایم کمبود آن به شکل باریک و ضعیف شدن برگها مشاهده می شود. آهن نیز به عنوان یکی از عناصر کم مصرف در ساختمان بعضی از آنزیمها و بعضی از مواد رنگی حضور دارد و در عمل فتوسنتز و تنفس نقش مهمی در گیاه ایفا میکند.
علایم کمبود آهن ابتدا در برگهای جوان مشاهده میشود و بصورت زرد شدن فواصل بین رگبرگها دیده میشود. آهن بصورت یون آهن، کودهای سولفات و کلات آهن مورد استفاده قرار میگیرد - ملکوتی و بلالی، - 1383 .کلزا - Brassica napus L. - گیاهی علفی، یکساله، با عدد کروموزومی - 2n=38 - و از خانواده چلیپاییان - Cruciferae - بوده وعمدتاً دارای تیپهای رشد بهاره، پاییزه و بینابین است.کلزا تولید یک ساقه اصلی میکند که از آن شاخههای زیادی منشعب میشود.
پس از پایان زمستان ابتدا ساقه اصلی طویل میشود و پس از به گل نشستن ساقه اصلی، شاخههای فرعی نیز شروع به طویل شدن میکنند. میزان شاخهدهی آن بستگی به واریته محیط تغذیه گیاه و تکنیکهای زراعی دارد. ارتفاع ساقه در واریتههای مختلف از 50 تا 200 سانتیمتر متفاوت میباشد - عاشوری، . - 1380 از آن جا که نقش عناصر ریزمغذی در افزایش عملکرد و بهبود کیفیت محصولات کشاورزی بسیار دارای اهمیت است و نیز با توجه به نیاز روغن و پتانسیل بالای تولید کلزا در کشور ، لازم است که پژوهش های بیشتری در این زمینه به عمل آید. بدین منظور این پژوهش با هدف بررسی تأثیر عناصر ریزمغذی آهن و روی بر ارتفاع و وزن هزار دانه گیاه کلزا در شرایط آب و هوایی سمیرم انجام پذیرفت.
شکل - 1 - گیاه کلزا
مواد و روش ها
این آزمایش در سال زراعی 93 در منطقه ی وردشت شهرستان سمیرم با مشخصات ، طول جغرافیایی 48 درجه و 18 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی 33 درجه و 30 دقیقه شمالی و ارتفاع 2340 متر از سطح دریا به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک کاملا تصادفی در سه تکرار به اجرا درآمد.
