بخشی از مقاله
چکیده
بررسی اندیشههای اجتماعی متفکران مسلمان و آشنایی با این اندیشهها از اهمیت زیادی برخودار است؛ زیرا شناسایی این دیدگاهها، ساختار اندیشه دانشمندان و متفکران مسلمان در حوزه اجتماعیات را مشخص ساخته و نشان میدهد که این اندیشه، چه مسئلهای را تبیین کرده است. فارابی اندیشمند مسلمانی است که در برخی از آثار خود به مسائل اجتماعی پرداخته و روابط و نیز ساخت جامعه را تجزیه و تحلیل کرده است. بازخوانی آثار اندیشمندان مسلمانی چون او زمینه ی تولید علم براساس فرهنگ اسلامی و بومی را فراهم می آورد. سوال این پژوهش که با روش کتابخا نه ای و رویکرد توصیفی - تحلیلی به مسئله نگریسته، این است که فارابی به عنوان یک متفکر و فیلسوف اسلامی چه نگاهی به جامعه و محیط اجتماعی داشته و هدف او از طرح مسائل اجتماعی چه چیزی بوده است؟ نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد که فارابی تشکیل نظام اجتماعی را متأثر از مدل حکومت، طبقه حاکم، شغل و تقسیم کار، و وضعیت جغرافیایی و آب و هوایی و ... می داند. و هدف او از طرح اندیشه های اجتماعی حصول به سعادت و خوشبختی است که جز از طریق مدینه فاضله میسر نخواهد شد.
واژگان کلیدی: فرهنگ، اندیشه، تفکر، فارابی، جامعه
مقدمه
مبانی نظری یک اندیشه، که شامل هستیشناسی، معرفتشناسی و شناختشناسیاند، به منزله روح آن اندیشه محسوب میشوند. از اینرو، سبب اختلاف نظر بین بسیاری از اندیشهها، اختلاف در مبانی نظری آنهاست. به عبارت دیگر، مبانی نظری متفاوت اندیشههای متفاوت را ایجاد میکنند. از اینرو، ضروری مینماید پیش از هر چیز، برای بررسی یک اندیشه مبانی نظری آن مورد بررسی قرار گیرند. امروزه گروهی از جامعه شناسان و علمای علوم اجتماعی معتقدند ریشه آنچه که به عنوان علوم اجتماعی می شناسیم چندان به گذشته های دور نمی رسد و ما برای بررسی این علم لازم است که چند قرن اخیر این علوم و یا به طور دقیق تر از رنسانس به بعد را مورد توجه قرار دهیم زیرا قبل از این بازه زمانی ما چیزی به نام علوم اجتماعی نداشته ایم اما گروه دیگری نیز اعتقاد دارند که در کتب فلاسفه، آراء و اندیشههای جامعهشناختی وجود داشته است.
از اینرو، آنها با استناد به تأثیرپذیری جامعهشناسی، معتقدند: این علم از دوران جدید آغاز نشده است، بلکه تاریخ آن به گذشته دور میرسد و در هر جامعهای نوعی جامعهشناسی پنهان وجود دارد که به ندرت ابراز میشود. این جامعهشناسی به طور ضمنی، حتی در ابتداییترین و کوچکترین گروه نیز نهفته است که باید مورد اعتنا و توجه خاص قرار گیرد. - آزاد ارمکی، - 10:1386 شناخت اندیشه متفکران از امور مهمی است که در حیطه های علمی مطرح است. این کار علاوه بر ارزش نهادن به جایگاه دانش ودانشمند ان،پیشینه دیدگاه های علمی را در رشته های گوناگون نشان می دهد ومی تواند پژوهش گران را در تدوین وارائه نظریات جدید کمک کند،زیرا در جامعه مدرن ،اندیشه وتفکراجتماعی نقش مهمی ایفا می کند وتمامی ابعاد زندگی ، متاثر از اندیشه اجتماعی است.
به وضوح می توان دید، میان انواع اندیشه های بشری رابطه دوسویه وجود دارد وبه ویژه اندیشه اجتماعی برتمامی آن ها تاثیر می گذارد. آشنایی با اندیشه فارابی نیز به عنوان یکی از مهم ترین و اولین متفکران مسلمان نقش مهمی در این زمینه دارد. افکاروفلسفه سیاسی فارابی در ایران زمین و تمدن اسلامی از اهمیت خاصی برخوردار است. چه اینکه معلم ثانی تنها فیلسوف ایرانی در عالم اسلامی است که به فلسفه سیاسی و به معنای دقیقتر حکمت عملی یونانی پرداخته است. در مورد فلسفه سیاسی فارابی تا کنون آثار زیادی به زبان فارسی منتشر شده است. سید جواد طباطبایی در »زوال اندیشه سیاسی در ایران«، داود فیرحی در »قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام«، حاتم قادری در »اندیشههای سیاسی در اسلام و ایران« و محسن رضوانی در »لئو اشتراوس و فلسفه سیاسی اسلامی« نکات مهمی در مورد فارابی و فلسفه سیاسی او بیان داشتهاند.سیاست و فضیلت: فلسفه سیاسی فارابی این کتاب نوشته »ماریام گالس تون« از شاگردان لئو اشتراوس و ترجمه » حاتم قادری« است.
کتاب »دولت در اندیشه سیاسی فارابی « توسط محقق حوزوی »محسن مهاجرنیا« تالیف شده است. اصول و مبادی فلسفه سیاسی فارابی در سال 1376 کتابی منتشر شد که پس از مجموعه تالیفات رضا داوری اردکانی در مورد فارابی دومین اثر مستقل به زبان فارسی در مورد فلسفه سیاسی فارابی بود. این کتاب »اصول و مبادی فلسفه سیاسی فارابی« با عنوان فرعی »شرح نظریه مدینه فاضله با تطبیق بر آراء افلاطون و ارسطو « نام دارد که توسط »فرناز ناظرزاده کرمانی« منتشر شد است.»درآمدی بر چالش آرمان و واقعیت در فلسفه سیاسی فارابی« به کوشش »محمد کریمی زنجانی اصل« تدوین شده است. این کتاب که در واقع دفتر سوم از مجموعه »حکمت و سیاست در ایران نخستین سدههای اسلامی « انتشارات کویر است، در سال 1382 منتشر شده است.
»علم مدنی فارابی« نوشته »علیرضا صدرا« عضو هیات علمی دانشگاه تهران است. این کتاب که در سال 1387 توسط »پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی« به زیور طبع آراسته شده است.فارابی فیلسوف فرهنگ رضا داوری اردکانی در سال 1354 کتابی با عنوان »فلسفه مدنی فارابی« توسط »انتشارات شورای عالی فرهنگ و هنر« منتشر میکند که بیست سال بعد و در سال 1374 با عنوان »فارابی« توسط »انتشارات طرح نو« باز منتشر میشود. کتاب »فارابی موسس فلسفه اسلامی« برای نخستین بار در سال 1354 توسط »انتشارات انجمن شاهنشاهی فلسفه ایران« منتشر شد و پس از آن در دهه 60 چندین بار توسط »انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی« تجدید چاپ و روانه بازار نشر کشور شده است.
