بخشی از مقاله
چکیده
امر به معروف و نهی از منکر یکی از فروع دین اسلام، و از ضرورتهای اجتنابناپذیر حیات اجتماعی است. این اصل بر حوزه-های مختلف زندگی فردی و اجتماعی انسان تأثیرگذار است و یکی از این حوزهها، عرصهی اجتماعی- سیاسی است که نمود بارز آن، نظام مردمسالاری دینی میباشد. حال مسألهای که در این زمینه مطرح میشود این است که امر به معروف و نهی از منکر در نظام مردمسالاری دینی از چه جایگاهی برخوردار است. با توجه با آموزههای غنی و سرشار دین اسلام پیرامون این مسأله، در این تحقیق تلاش شده است با روش توصیفی- تحلیلی، و بررسی محتوایی آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم السلام این مسأله مورد تبیین قرار گیرد.
براساس یافتههای تحقیق، در آموزههای اسلامی امر به معروف و نهی از منکر در نظام مردمسالاری که از چهار نقش مهم و محوری برخوردار است که عبارتند از: نقش امر به معروف و نهی از منکر در نظارت مردم بر حکومت، نقش امر به معروف و نهی از منکر در گسترش مشارکت مردمی، نقش امر به معروف و نهی از منکر در تقویت بینش عمومی و نقش امر به معروف و نهی از منکر در وحدت و همبستگی اجتماعی. شایان ذکر است که بهجز موارد مزبور، کارکردهای دیگری نیز برای امر به معروف و نهی از منکر در نظام مردمسالاری دینی قابل فرض میباشد، اما در حقیقت سایر کارکردها، از این کارکردهای چهارگانه نشأت میگیرد یا به آنها متکی میباشد.
واژگان کلیدی: امر به معروف و نهی از منکر، مردمسالاری دینی، حکومت اسلامی.
-1 مقدمه
امر به معروف و نهی از منکر یکی از فروع دین اسلام و از جملهی مهمترین اصول عملی است که تأثیری عمیق و گسترده بر حوزه-های مختلف زندگی اجتماعی دارد - یزدی، 1385، . - 148 حکمت نهفتهی امر به معروف و نهی از منکر در مدنیالطبع بودن انسان است، زیرا انسانهای اجتماعی از نظر سلوک و رفتار و اخلاق و عقاید، اثر متقابل بر روی یکدیگر دارند و انحراف فردی هر یک از اعضای جامعه زیانهای اجتماعی را به دنبال میآورد. بنابراین، حفظ و پاسداری جامعه در مقابل هرگونه فساد و تباهی عقلاً اجتنابناپذیر و شرعاً واجب است - صباغیان، 1383، . - 102 از جمله مسائلی که جایگاه ویژهی امر به معروف و نهی از منکر را در اسلام روشن مینماید این است که این دین همهی اقشار جامعه، اعم از زن و مرد را به اجرای این وظیفهی همگانی دستور می-دهد - مایکل کوک، 1386، 1، . - 155 -154 قرآن کریم اجرای امر به معروف و نهی از منکر را یکی از نشانههای مردان و زنان مؤمن معرفی میکند و میفرماید:
وَالْمُؤْمِنُونَوَالْمُؤْمِنَاتُ»بَعْضُهُمْأَوْلِیاءُبَعْضٍیأْمُرُونَبِالْمَعْرُوفِوَینْهَوْنالْمُنْکَرِعَنِ - «توبه - 71/؛ »مردان و زنان باایمان، ولی ]و یار و یاور[ یکدیگرند؛ امر به معروف، و نهی از منکر میکنند.«
منظور از »معروف« چیزهایی است که خداوند انجام آن را واجب کرده یا از نظر عقلی یا شرعی مردم را بدان واداشته. و »منکر« آن چیزهایی است که خداوند از انجام آن نهی نموده و از نظر عقل و یا شرع به کنارهگیری از آن دستور فرموده است - طبرسی، 1360، 11، . - 152 با توجه به این که انسانها در اجتماع زندگی میکنند و بین آنها پیوند اجتماعی برقرار است هیچ کار بدی در اجتماعِ انسانی به نقطهی خاصی محدود نمیشود. بلکه هر چه که باشد همانند آتشی ممکن است به نقاط دیگر سرایت کند. پس به حکم عقل باید جلوی سرایت این آتش را گرفت تا دیگران به آثار سوء آن مبتلا نشوند. عکس این قضیه نیز صادق است و بروز و ظهور خوبیها و نیکیها در اجتماع سبب نفع و سودمندی همگانی و اجتماعی خواهد شد.
از همینرو اسلام از مردم جامعه خواسته با امر به معروف و نهی از منکر، اجتماع و محیط زیست خود را پاک نگه دارند و برای پاک نگهداشتن آن از هرگونه تلاش و کوشش خودداری نکنند - جوادی آملی، نظارت عمومی؛ امر به معروف و نهی از منکر از عوامل پیشرفت، . - 7 1385 علاوهبر تعابیر گوناگون و آیات متعدد قرآن پیرامون امر به معروف و نهی از منکر - آلعمران104 /و 110؛ اعراف157/؛ توبه67 /و 71؛ حج41/؛ لقمان17/؛ و... - ، این مسأله در روایات اسلامی هم به طور ویژه مورد تأکید واقع شده است؛ در حدیثی از امیر مؤمنان - ع - تعبیری در مورد امر به معروف و نهی از منکر بیان شده که نشاندهندهی اهمیت و جایگاه ویژهی این فریضه در اندیشهی اسلامی است. آن حضرت در این مورد فرمودند:
فِی سَبِیلِ اللَّهِ» عِنْدَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِکَرِعَنْإِلَّاالْمُنْکَنَفْثَهٍبَحْرٍفِی لُجِّی - «نهج البلاغه، حکمت - 374؛ »تمام کارهای نیکو، و جهاد در راه خدا، در برابر امر به معروف و نهی از منکر، چونان قطرهای بر دریایموّاج و پهناور است.«یکی از ویژگیها و شاخصههایی که دین اسلام را از سایر ادیان برجسته نموده این است که اسلام ماهیتی مذهبی- سیاسی بر پایهی حفظ ارزشهای الهی دارد. از مصادیق و نمودهای پیوند مذهب و سیاست در دین اسلام، فریضهی امر به معروف و نهی از منکر است. و همانگونه که اشاره شد، امر به معروف و نهی از منکر در حوزههای مختلف فردی و اجتماعی از تأثیر و اثرگذاری عمیق و گسترده برخوردار است. یکی مهمترین حوزههای این تأثیرگذاری، بعُد سیاسی- اجتماعی این مسأله در نظام حکومت اسلامی و مردمسالاری دینی است. به لحاظ سیاسی، اصل امر به معروف و نهی از منکر وظیفهای همگانی و عمومی است که براساس آن مردم نسبت به حکومت و یکدیگر و همچنین حکومت نسبت به مردم تکلیف دارند که برای نفی منکرات و نشر معروفها اقدام
