بخشی از مقاله
چکیده:
در حقوق کیفری ایران،جنین انسان شخصیت انسانی وقابل تکریم و حمایت بوده وهرگونه تعرض به آن منع قانونی داشته وجرم محسوب می شود.زیرا جنین نیز مانند سایر انسانها دارای حقوقی از جمله »حق حیات «و»حق سلامت «است. لذا هر گونه رفتاری که موجب صدمه و آسیب به جسم و روان جنین شود ممنوع است و باید امکانات لازم جهت برخورداری جنین در تمام مراحل رشد از زندگی سالم و بری از هر گونه نقص و معلولیت فراهم شود.
یکی از اموری که مربوط به »حق سلامت« جنین می شود،موضوع »پژوهش و تحقیقات جنینی« است، اعم از پژوهشهایی که روی جنین موجود در رحم مادر یا جنین ذخیره شده از طریق IVF - باروری خارج از بدن یا درون لوله های آزمایشگاهی - یا جنین شبیه سازی شده با تکنیک SCNT یا جنین سقط شده ای که زنده بدنیا می آید صورت می گیرد. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی به بررسی نقش پژوهشهای جنین در توسعه ی این علم و چالش های حقوق کیفری در این خصوص پرداخته می شود . بررسی نشان می دهد که علی رغم اینکه نتایج پژوهش ها بسیار سودمند است .اما شماری از مسائل مهم حقوقی در این زمینه مطرح خواهد شد که قوانین کیفری موجود پاسخگوی حمایت از »حق سلامت جنین« نمی باشد .
-1 مقدمه:
تحقیقاتی که روی جنین انسان صورت می گیرد از مدتها پیش مباحث بسیاری را به خود اختصاص داده است .بحث هایی که در حمایت از این تحقیقات انجام می گیرد ،بیشتر بر مزایای بالقوه ای که قرار است از این تحقیقات بدست آید تأکید دارد.در مقابل،بسیاری به مخالفت با آزمایش های جنینی برخاسته و آن را امری مغایر با »اخلاقیات« می دانند.در نظام حقوقی ایران ،مسائل مربوط به تحقیق روی جنین از موضوعات نوینی است که چندان مورد بررسی قرار نگرفته و بنابراین احکام و مقررات ویژه ای را می طلبد.
از جمله حمایت از حق سلامت جنین در هر مرحله ای ،چه قبل از دمیده شدن روح و چه بعد از آن و به هر طریقی که ایجاد شده باشد ،چه به صورت طبیعی و در رحم مادر،چه از طریق 1IVF و چه از طریق 2SCNT تا حدودی قابل انطباق با برخی از قوانین موجود می باشد که با نقصان و عدم تصریح قانونی مواجه است.مداخله ی قانونگذار در جهت حمایت از »حق سلامت جنین « تنها محدود به دوران جنینی و بازداشتن دیگران از تعدی به حقوق جنین نیست بلکه شامل مواردی نیز می شود که علی رغم تمهیدات قانونی،منجر به تولد داخلی با نقایص جسمی و روانی ناشی از تسامح و اشتباه یا رفتارهای عمدی دیگران می شود که این امر با »حق اقامه دعوی به خاطر آسیب ها و صدمات وارده قبل از تولد « علیه اشخاص مزبور میسر می گردد.
در سیستم حقوقی ایران ،هیچ مقرراتی که اختصابه گونه ویژه به شناسایی مسؤولیت عاملان آسیب و خطر نسبت به طفلی که با نقایص مادرزادی متولد شده پرداخته باشد،وجود ندارد.و به نظر می رسد که در این گونه موارد باید به قواعد عمومی مسؤولیت کیفری اشخاص در قبال صدمات وارده به دیگران مراجعه کرد. در این مقاله ابتدا ملاحظات اخلاقی ،فقهی و حقوقی پیرامون انجام تحقیقات پزشکی بر روی جنین انسان و صدمات وارده بوسیله آنها مورد بررسی قرار می گیرد و سپس استدلال نهایی در مورد تأثیر این تحقیقات در توسعه پایدار بررسی می شود .
-2 ملاحظات اخلاقی تحقیقات جنین:
تحقیقاتی که روی جنین انسان صورت می گیرد بیشتر بر مزایای بالقوه ای که قرار است از این تحقیقات بدست آید ،تأکید دارد زیرا بررسی روی جنین انسان می تواند سبب افزایش میزان موفقیت در زمینه ی لقاح مصنوعی و رویه های مربوط به آن شود همچنین بوسیله آن می توان به کسب اطلاعاتی درباره درمان ناباروری در مردان دست یافت و در ساخت داروهای جدید ضدبارداری موفقیتهایی بدست آورد و روشهای کنترل ژنتیکی جنین های ناشی از لقاح مصنوعی را بیش از قراردادن در رحم بهبود بخشید. - - 1 و در نهایت اینکه از آزمایشات جنینی می توان در درمان برخی بیماریها مانند پارکینسون،آلزایمر و دیابت بهره جست. - - 2
علی رغم مطالب فوق ،بسیاری به مخالفت با آزمایش های جنینی برخاسته اند.ومعتقدند،حیات بشری از زمان تشکیل نطفه آغاز می شود و زایگوت و نطفه ی باروری شده از هنگام لقاح یک »انسان « محسوب شده و هویتی رو به رشد و تکامل و برخوردار از احترام است، لذا باید مانع از انجام آزمایش های مخرب و غیر درمانی بر روی آن گردد. - - 1 افزون بر این ،جنین بعنوان موجودی انسانی،همانند افراد دیگر حقی بر تمامیت جسمی خود دارد و هر گونه تعرض جسمی نسبت به او باید با رضایت وی باشدو در آنجا که جنین نمی تواند رضایت بدهد،هرگونه آزمایش بدون رضایت فرد ،عملی غیر اخلاقی است.پس آزمایش و تحقیق بر روی جنین ،پژوهشی بدون اخذ رضایت بوده و بهره کشی غیراخلاقی محسوب می شود. - - 3
»رنج جنین« در حین آزمایش ،یکی دیگراز دلایل مخالفین پژوهش های جنین را تشکیل می دهد که معتقدند چنین جنین هایی رنج می کشند و فشارهای جسمانی را درک می کنند - 3 - . این در حالی است که فیزیولوژیست ها و آناتومیست ها منکر این مسأله هستند.به عقیده ای اینان پژوهش های جنین از آن جهت که در خدمت علم اند و برای کمک به نوزادان و آیندگان صورت می پذیرد، فاقد هر گونه مشکل اخلاقی هستند. از سوی دیگر،جنین های بسیار کوچک فاقد معیارهای طبیعی فرد بودن هستند لذا درد و رنجی احساس نمی کنند بویژه در مورد جنین های سقط شده زنده ی فاقد قابلیت زیست که به هر حال می میرند .ب این امر به روشنی آشکار است بنابراین به آن ها هیچ آسیبی نرسیده است. - 3 -
تشویق به سقط جنین به خاطر کسب منافع مادی نیز مورد دیگری است که مخالفین پژوهش های جنینی به آن استناد می کنند.برخی آزمایش ها مانند پیوند سلولهای مغزی جنین های سقط شده که برای درمان بیماری هایی نظیر آلزایمر ،پارکینسون و دیابت به کار می رود ،می تواند موجب تشویق زنان به سقط جنین به دلایل مادی شود. - - 2 خشن و بی رحم شدن پژوهشگران نیز از دیگر دلایل مخالفین به شمار می آید بویژه زمانی که پژوهشگران برای پی بردن به این موضوع که اگر مادر دچار شوک دیابتی شود و گلوکز به مغز جنین نرسد آیا مغز وی سالم خواهد ماند یا خیر؟سرهای دوازده جنین فاقد قابلیت ادامه ی حیات را که قلبشان از حرکت باز ایستاده بود، پیش از آن که فقدان اکسیژن به بافت های مغز صدمه بزند ،قطع کردند و آن ها را بطور مصنوعی نگهداری نمودند.بدین ترتیب معلوم شد که در مواقع اورژانس می توان یک چربی کبدی مصنوعی را جایگزین گلوکز نمود. - - 3
نهایتاً از دیدگاه مخالفان هر گونه آزمایش یا پژوهش بر روی جنین یا تخمک بارور شده که اثر مخرب بر آن داشته باشد یا آسایش کودک را هنگام تولید تحت الشعاع قرار دهد،از نظر اخلاقی مردود است .خواه سرنوشت جنین سقط باشد یا چیز دیگر. - - 4 اما نکته ی قابل توجه این است که تحقیقات و آزمایشات پزشکی از نظر نوع تأثیری که بر جنین دارد به آزمایش های مفید و مخرب اعم از درمانی و غیر درمانی تقسیم می شوند.نتیجه ی آزمایش های نوع اول،منفعت رسانی به جنین است و نتیجه آزمایش های نوع دوم به طرز اجتناب ناپذیری منجر به تخریب و یا صدمه رساندن به موضوع آزمایش می شود. - - 5 و به دلیل همین ماهیت تخریبی است که اخیرا این گونه آزمایشات مورد انتقاد مخالفین قرار گرفته است به طوری که اقدام به آن مترادف با ظلم و جنایت وی و بی عدالتی در حق یک موجود زنده تلقی می شود - - 6
-3 ملاحظات فقهی و حقوقی تحقیقات جنین:
در نظام فقهی-حقوقی ایران،مسأله ی پژوهش های جنینی از مباحث نوینی است که چندان مورد تفحص و بررسی قرار نگرفته و مقرره ی خاصی در این مورد تدوین نشده است .اما با توجه به پیشرفت های روزافزون علم پزشکی و نیازهای جامعه مسائل مربوط به حقوق جنین احکام و مقررات ویژه ای را می طلبد.از نظر موازین شرعی در زمینه قانونمند کردن مسایل جدید می توان از فتاوای معتبر فقها بهره جست . در موضوع مورد بحث استفتائاتی از برخی مراجع صورت گرفته و منجر به صدور فتوی از جانب ایشان شده است که به عنوان نمونه به درج متن استفتاء به عمل آمده از آیت ا... صافی گلپایگانی و پاسخ ایشان می پردازیم .
س :در عالم پزشکی متداول شده که روی موجودات بسیار ریز ژن های درون سلولهای بدن انسان اقداماتی انجام می دهند.که گفته می شود موجب پیدایش تغییراتی در ساختمان روانی انسان ها و یا تغییرات جسمی انسان ها و یا غیر انسان ها می گرددبفرمایید:-1آیا نفس این عمل یعنی دستکاری کردن ژن ها جایز است؟-2در صورتی که این اقدام به منظور درمان صورت نگیرد ولیکن جهت دستیابی به برتری های جسمی و یا روانی و پیشرفت علم پزشکی بوده باشد .آیا جایز است چنین اقداماتی انجام گیرد؟-3اگر اقدام فوق روی نطفه یا جنین انجام شود حکم چگونه خواهد بود؟
