بخشی از مقاله
چکیده
جنین زائی سوماتیکی یک روش موثر در تکثیر گیاهان در شرایط درون شیشه است. این تحقیق به منظور بررسی تولید جنین هاي سوماتیک از جنین بذري گیاه دارویی وشا - کندل - صورت گرفت. به این منظور، جنین هاي بذري بر روي محیط پایه MS و MS محتوي 30 گرم بر لیتر سوکروز و غلظت هاي مختلف هورمون هاي 0-2 - NAA میلی گرم بر لیتر - و BA 0- 4 - میلی گرم بر لیتر - کشت شدند. تشکیل جنین هاي سوماتیک حدودا 2 هفته پس از کشت مشاهده شد. پس از گذشت دو ماه نتایج بررسی شد. مشاهده گردید که جنین زایی در محیط هاي حاوي BA صورت نگرفت، اما در مقابل، در تیمارهایی که فقط حاوي هورمون NAA بودند، جنین زایی مشاهده گردید.
کلمات کلیدي: وشا، جنین زایی سوماتیک، هورمونNAA، هورمون BA
مقدمه
گیاه وشا - کندل - با نام علمی از خانواده یک گونه صنعتی، دارویی و علوفه ایست که در آسیاي مرکزي و از جمله ایران میروید و در درمان بیماریهایی نظیر برانشی هاي مزمن، تنگی نفس بیماریهاي ریوي و آلرژي تنفسی کاربرد دارد. همچنین داراي خواص محرك، قاعده آور، خلط آور، ضد تشنج، ضد میکروب و ضد اکسیداسیون می باشد در سالهاي اخیر به علت استفاده بی رویه، رویشگاههاي گیاه در کشور در حال تخریب می باشد.
این گیاه به طور مرسوم توسط بذر تکثیر میشود اما عامل خواب بذر عامل محدود کننده اي براي تکثیر این گیاه است جنین زائی سوماتیکی یک روش موثر در تکثیر گیاهان در شرایط درون شیشه است. در جنین زائی سوماتیکی، تشکیل جنین از سلول هاي رویشی در شرایط درون شیشه اي صورت میگیرد، این جنینها شبیه به جنین معمولی درون بذر بوده و قادر به رشد به صورت یک گیاه کامل هستند جنین زایی رویشی به دلیل امکان تولید بیشتر و تکثیر مداوم توده جنین زا، روشی مناسب براي تکثیر است.در این مقاله براي اولین بار جنین زایی سوماتیکی گیاه وشا گزارش میگردد.
مواد گیاهی
بذرهاي گیاه از رویشگاه طبیعی آن در شهرستان آباده استان فارس جمع آوري شدند. به منظور ضدعفونی، بذرها به مدت یک دقیقه در اتانول %70 قرار گرفتند و سپس 3 بار با آب مقطر به خوبی شستشو داده شدند. بعد از آن بذرها به مدت 15 دقیقه درمحلول هیپوکلریت سدیم %2.5 قرار گرفته و در نهایت با آب مقطر، سه بار، شستشو شدند تا تمامی آثار محلول ضد عفونی کننده از بین برود . ضدعفونی تحت شرایط استریل و زیر هود صورت گرفت. پس از ضدعفونی سطحی، بذور در آب مقطر استریل و در دماي 4 درجه قرار گرفتند. بعد از 5-7 روز بذرها کمی متورم شده و در این مرحله، در شرایط استریل، جنین ها از بذرهاي فوق بیرون آورده شدند.
کشت ریز نمونه جهت القاي جنین هاي سوماتیک براي تشکیل جنین هاي رویشی، جنین هاي جنسی خارج شده از بذر بر روي محیط هاي با پایه MS و MS حاوي 30 گرم بر لیتر سوکروز و هورمون هاي نفتالین استیک اسید، غلظت هاي 0-2 میلی گرم در لیتر، و بنزیل آدنین ، در غلظت هاي 0-4 میلی گرم در لیتر، کشت شدند. کشت ها در دماي 25 درجه سانتیگراد و در شرایط 16 ساعت روشنایی در اتاق رشد نگهداري شدند . به منظور تجدید عناصر غذایی محیط، عمل واکشت نمونه ها روي محیط هاي قبلی، یک ماه بعد صورت گرفت و در انتهاي ماه دوم جنین هاي رویشی ایجاد شده شمارش شدند.
آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی طراحی شد. تجزیه هاي آماري با استفاده از نرم افزار SAS و مقایسات میانگین با استفاده از آزمون LSD در سطح %5 انجام گرفت. در رسم نمودارها از نرم افزار Excel استفاده شد.
نتایج و بحث
جنین هاي سوماتیکی در مراحل مختلف کروي، قلبی، اژدري و لپه اي قابل مشاهده بودند. نتایج نشان داد که، در هر دو محیط با پایه MS و MS، زمانی که از هورمون سیتوکینین به تنهایی یا به همراه اکسین، درمحیط کشت استفاده شد، جنین زایی صورت نگرفت. در مقابل در تیمارهایی که تنها از هورمون اکسین استفاده شد جنین زایی به خوبی انجام پذیرفت تولید جنین هاي سوماتیک حتی در محیط هاي فاقد هورمون نیز مشاهده گردید. علت این مسئله را می توان به سطح هورمون هاي درونی ریز نمونه ها نسبت داد، با اشاره به این که نشان داده شده است که سطح هورمون هاي درون زا با استعداد جنین زایی ریز نمونه ها مرتبط است.
تشکیل جنینهاي سوماتیک در محیط حاوي هورمون تشکیل جنینهاي سوماتیک در محیط بدون هورمون NAA به تنهایی مواد تنظیم کننده رشد گیاهی خارجی نیز براي فرآیند جنین زایی سوماتیکی ضروري هستنداکسین ها به عنوان هورمون هایی بسیار موثر بر القا جنین زایی معرفی شده اند که حضور آن ها - یا ترکیبات با خاصیت اکسینی - براي تحریک و پرآوري سلول هایی که بعدا به جنین هاي سوماتیکی تمایز می یابند مورد نیاز است این مطلب در نتایج این تحقیق نیز قابل مشاهده است. تجزیه واریانس دادهها نشان داد که اثر تیمارهاي هورمونی بر درصد جنین زایی سوماتیک، در سطح %1 معنی دار شده است.
در محیط MS، میزان جنین زایی در محیط هاي حاوي NAA از غلظت 0 تا 0/5 میلی گرم در لیتر روند افزایشی نشان داد، هر چند این تفاوت از نظر آماري معنی دار نبود. بیشترین درصد جنین زایی در غلظت 0/5 میلی گرم بر لیتر NAA مشاهده شد. در غلظت هاي بیشتر از 0/5 میلی گرم در لیتر، درصد جنین زایی به طور معنی دار کاهش یافت.
