بخشی از مقاله
چکیده
در حال حاضر با رشد جمعیت در کشورهاي در حال توسعه و محدودیت زمین، موضوع امنیت غذایی اهمیت بیشتري یافته است. در کشور ما نیز در شرایط کنونی حدود یکپنجم جمعیت کشور دچار ناامنی غذایی بوده و دسترسی به غذاي کافی ندارند این در حالی است که بخش کشاورزي جایگاه ویژه اي در تامین امنیت غذایی در کشور بازي می کند با این حال شرایط اقلیمی و وضع کنونی زمین شناسی ایران به عنوان یک کشور در حال توسعه به گونه اي است که آن را به صورت یک کشورمستعد به فرسایش خاك درآورده است به طوري که میزان فرسایش خاك بیش از استانداردهاي جهانی است و برخی آمارها نشان می دهد تلفات خاك دراثرفرسایش درکشورما چندین برابر بیشتر ازمیانگین آن درکشورهاي آفریقایی واروپایی است به گونه اي که فرسایش خاك از نظر کاهش تولید محصول، عامل تهدیدکننده امنیت غذایی است. با توجه به اینکه به عقیده غالب کارشناسان مهمترین علت فرسایش خاك در ایران، عامل انسانی است یکی از استلزامات مدیریت منابع خاك و در نتیجه دستیابی به امنیت غذایی، توسعه و ترویج فناوري هاي حفاظت خاك است.
اما از آنجا که فناوري هاي حفاظتی ماهیتی کاملا متفاوت با فناوري هاي تولیدي یا تجاري دارند همین امر شیوه هاي توسعه و ترویج این فناوري ها را از هم متمایز می سازد و نمی توان بر مبناي روش ها و تئوري هاي مدل هاي سنتی ترویج به اشاعه آنها اقدام کرد و این خود نکته مهمی است چه اینکه در صورت غفلت سرویس هاي ترویج حفاظت از این وجه تمایز، اهداف مورد نظر در زمینه مدیریت خاك و در نهایت بهبود کمی و کیفی تولید و امنیت غذایی تحقق نیافته، انرژي و منابع صرف شده هدر رفته و کمترین ضرر آن ایجاد بی اعتمادي به فعالیت هاي ترویجی نزد کشاورزان و گروههاي هدف خواهد بود. این مقاله با هدف تبیین جایگاه ترویج فناوري هاي حفاظتی در مدیریت پایدار خاك و امنیت غذایی با بهره گیري از روش تحقیق مبتنی بر مطالعات کتابخانه اي و اسنادي، ضمن اشاره به اهمیت موضوع امنیت غذایی در جهان امروز و کشور ایران و وابستگی آن به مدیریت خاك، ویژگی هاي ترویج فناوري حفاظتی و وجوه تمایز آن از ترویج فناوري هاي تجاري را با توجه به نقش آن در شکل گیري مهارت هاي مربوط به مدیریت پایدار منابع خاك مورد اشاره قرار داده است.
واژه هاي کلیدي: ترویج ، فناوري هاي حفاظتی، مدیریت پایدار خاك، امنیت غذایی
مقدمه
در آستانه قرن جدید، 840 میلیون انسان از غذاي کافی محرومند که 797 میلیون آنها در کشورهاي در حال توسعه به سر میبرند و نیمی از آنها در معرض مرگ هستند. یکی از شاخص هاي مهم سنجش کیفیت زندگی و تامین نیازهاي اساسی جامعه، وضعیت تغذیه و دسترسی به مواد غذایی است . نا امنی غذایی چالشی است عظیم برسر راه رفاه بشري و توسعه یافتگی و چنانچه به صورت ریشه اي و جدي چاره اندیشی نشود بی شک بشریت آینده اي مبهم در پیش رو خواهد داشت. جمعیت جهان از 6 بیلیون نفر در سال 1998، در سال 2025 به 8 بیلیون ودر سال 2050 به9/4 بیلیون خواهد رسید.
بیشترین رشد جمعیت در کشورهاي در حال توسعه وجود دارد. میزان نیاز جهانی به غذا در طول سال هاي 1990-2030 دو برابر شده و انتظار می رود در کشورهاي جهان سوم حدود 2/5 تا 3 برابر افزایش یابد . - Daily, C., et al, 1998 - طبق آمار و اطلاعات موجود در دو دهه آینده جمعیت ایران با رشد سالیانه 1/6 درصد به 100 میلیون نفر خواهد رسید. بنابر این چگونگی تامین نیازهاي غذایی جمعیت ایران در دو دهه آینده اهمیت ویژه اي دارد - رهبر و مبینی دهکردي، . - 1383به عقیده بسیاري از صاحبنظران، بخش کشاورزي در بین بخش هاي اقتصادي اهمیت راهبردي دارد و دلایل مهم راهبردي بودن آن قبل از همه به کارکرد آن در تامین غذاي هرکشور مربوط می شود - شکوري، . - 1383
از سوي دیگر امنیت غذایی تابع دو عامل رشد فزاینده جمعیت و میزان تولید کشاورزي است - شاه ولی و لاچینی، - 1386 و میزان تولید کشاورزي به کیفیت خاك بستگی دارد که توان بالقوه خاك در حمایت از تولید پایدار محصول است - - Sabir & Abdul , 2006 به اعتقاد بیشتر صاحب نظران اگر چه افزایش تولید مواد غذایی توانسته است پاسخگوي رشد جمعیت بشري باشد ولی این امر به قیمت کاهش حاصلخیزي خاك و افزایش فرسایش آن بوده است - Bullock, 1997 - که نتیجه آن پدیده ناامنی غذایی است که مفهوم آن را نا توانی در بدست آوردن یا مصرف غذاي نا کافی از نظر کمی و کیفی از راههاي مورد قبول جامعه است.
در شرایط کنونی بخش کشاورزي ایران، حدود 94 درصد نیازهاي غذایی کشور را تامین می کند - معاونت مجلس، امور بینالملل و توسعه همکاریهاي آفریقاي وزارت جهاد کشاورزي و معاونت پژوهشی مرکز پژوهش و اسناد ریاست جمهوري.، - 1387 با این حال شواهد موجود نشان می دهد خاك به عنوان منبع طبیعی تجدید ناپذیر، سرمایه ملی و بستر حیات در معرض تخریب بسیاري قرار گرفته است و ایران یکی از هفت کشور آسیائی است که بیشترین میزان هدررفت خاك را دارد و 20 درصد کاهش قابلیت تولید محصولات کشاورزي از پیامدهاي اتلاف منابع خاك در کشور به شمار می آید - Ahlander, . - 1994
یکی از اولویتهاي مهم برنامه پنج ساله پنجم توسعه اقتصادي و اجتماعی کشور تدوین سیاستها و راهبردهاي ملی خاك است که یک مولفه کلیدي در امنیت غذایی است که نقش اساسی در جهت پایداري تولید و به طور کلی توسعه پایدار کشاورزي در برنامههاي آینده توسعه کشور خواهد داشت - خسرو شاهی،. - 1386علاوه بر این دستیابی به عرضه با ثبات مواد غذایی و تامین امنیت غذایی جامعه یکی از مهمترین الویت هاي راهبردي ملی با توجه به سند چشم انداز بیست ساله کشور است که باید با رویکردي نو مورد توجه قرار گیرد.عوامل موثر بر عرضه مواد غذایی بر اساس نتایج مطالعات امنیت غذایی در سطح بین الملل شامل جمعیت، تولیدات، قیمت، صادرات و واردات، درآمد ملی و متغیرهاي موثر بر عرضه با ثبات مواد غذایی شامل محیط تولید - اقلیم و خاك - ، فناوري، اقتصاد تولید، الگوي تولید، ساختار تولید و الگوي مصرف است - شکل - 1 - رهبر و مبینی دهکردي، . - 1383
