بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مهمترین نیازهای بشر، برخورداری از سطح مطلوبی از منابع غذایی میباشد. اما متاسفانه تقریباً یک چهارم جمعیت جهان که اکثریت آنها در کشورهای در حال توسعه زندگی میکنند، به سوءتغذیه مزمن مبتلا هستند. فقر غذایی از نظر کمبود پروتئین و کالری عامل عمده مرگ و میر کودکان در کشورهای در حال توسعه است و زندگی آسیبپذیرترین بخش جامعه را تهدید میکند.
امنیت غذایی وقتی تحقق مییابد که تمامی مردم همواره به غذای کافی، سالم و مقوی از نظر کمی و کیفی دسترسی داشته باشند و از این طریق نیازها و اولویتهای غذایی خود را برای یک زندگی فعال و سالم تامین کنند. در ایران نیز با اینکه شاخص مصرف سرانه انرژی غذایی در سطح نسبتاً مطلوبی قرار دارد، اما 7/2 میلیون نفر معادل 4 درصد جمعیت کشور مبتلا به سوء تغذیه میباشند. البته در بسیاری موارد سوء تغذیه نه به دلیل کمی درآمد، بلکه به سبب نداشتن آگاهی از اصول تغذیه است.
در واقع، کیفیت غذای مصرفی هر قومی ارتباط مستقیم با سطح آگاهی از مسائل بهداشتی و تغذیهای و همچنین توان اقتصادی و عادات غذایی مردم آن قوم یا ملت دارد. اما در این بین، بخش روستایی کشور با در اختیار داشتن درصد قابل توجهی از جمعیت کشور و نقش محوری در امر تولید و رشد اقتصادی، به دلیل عدم برخورداری از سطح مناسب سواد و آگاهی لازم در خصوص تغذیه، عدم دسترسی مناسب به منابع اطلاعاتی و برخی مسائل اجتماعی و فرهنگی از لحاظ تغذیه و امنیت غذایی از وضعیت نامناسبتری نسبت به مناطق شهری برخوردارند که این امر ضرورت توجه به این مقوله در بخش روستایی را مضاعف مینماید.
یکی از بخشهایی که میتواند در این زمینه تقش محوری ایفا نماید، نظام ترویج و آموزش کشاورزی میباشد که با بهرهگیری از استراتژیهای آموزشی و اطلاعرسانی مختلف میتواند سبب ارتقای سطح دانش و مهارت و بهبود نگرش این قشر گردد. بر این اساس و با توجه به اهمیت موضوع، در مقاله حاضر سعی میشود نقش ترویج و آموزش کشاورزی در بهبود وضعیت امنیت غذایی در جوامع روستایی کشور مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.
مقدمه
تاریخ روابط بین کشورها نشان می دهد که کشورهای قدرتمند در بیشتر موارد از سلاح مواد غذایی به مثابه حربه ای سیاسی و برای ایجاد فشار هر چه بیشتر علیه کشورهای دیگر استفاده می کنند
امنیت ملی شامل قلمروهای مختلفی از جمله امنیت غذایی است. تا وقوع بحران غذا در اوایل دهه 1970 ، مفهوم امنیت غذایی برای هر کشور با توجه به ذخایر کافی غلات و تثبیت قیمت آن شکل گرفت. در راهبرد معرفی شده کنفرانس جهانی غذا در 1974 ، بر پایداری عرضه غذا به منظور دستیابی فیزیکی به غذا تأآید ویژه ای شد
امنیت غذایی برای اولین بار به صورت یک نظریه و روش مدون، در کنفرانس بینالمللی تغذیه در سال 1992 مطرح شد و به عنوان یکی از راهبردهای مهم در برخورد با سوءتغذیه و گرسنگی، امنیت غذایی خانوار نیز مورد تأکید و تصویب قرار گرفت. در سال 1996 در اجلاس جهانی غذا آخرین تعریف امنیت غذایی به شرح فوق اعلام شد : امنیت غذایی یعنی همه مردم در تمامی ایام به غذای کافی، سالم و مغذی دسترسی فیزیکی و اقتصادی داشته باشند و غذای در دسترس نیازهای یک رژیم تغذی های سازگار با ترجیحات آنان را برای یک زندگی فعال و سالم فراهم سازد
فائو - 1996 - امنیت غذایی را" دسترسی همه مردم در تمام اوقات به غذای آافی و سالم برای داشتن یک زندگی خوب و فعال" تعریف میکند.در این تعریف ، مفاهیم اصلی امنیت غذایی ،… را میتوان در غذای کافی، دسترسی، زمان، زندگی سالم و فعال خلاصه نمود .بدین معنا که تحقق امنیت غذایی و کیفیت و ضریب آن، منوط به کیفیت تحقق مفاهیم مزبور می باشد. در ایران نیز که در سال های پس از انقلاب اسلامی همواره به مقوله خودکفایی در محصولات کشاورزی و تامین امنیت غذایی تأکید شده است.
تأمین امنیت غذایی به مشارکت کلیه بخش های اقتصادی اجتماعی بستگی دارد، در عین حال بخش کشاورزی با افزایش و بهبود کیفیت تولیدا ت مواد غذایی، نقش اساسی و تعیین کننده ای را در تحقق امنیت غذایی عهد هدار می باشد
وضعیت منابع تولیدی غذا در جهان:
-1 سطح اراضی کشاورزی جهان 4/1تا 5/1 میلیارد هکتار است و توان تولیدی دریاها محدود به 75میلیون تن در سال است. - 2 نیمی از اراضی کشاورزی جهان 700 - میلیون هکتار - در ساحلند که به علت گرمایش جهانی و بالا امدن سطح آبهای آزاد دنیا در معرض خطر به زیر آب رفتن قرار دارند.
-3 به علت بیابانزائی سالانه 21میلیون هکتار از اراضی حاصلخیز دنیا از حیز انتفاع خارج می شود. -4 به علت افزایش رشد جمعیت نیاز به غذا افزایش چشمگیری یافته است - از ویژگیهای مهم کشورهای عقب مانده جهان سومی که رشد سریع جمعیت دارند ولی قادر به تامین نیاز غذایی این جمعیت را ندارند
چالش های امنیت غذایی
چالش اول این است که گرسنگی در سطح جهان در حال افزایش است. اوایل دهه 1990 ، افزایش تعداد افراد گرسنه در سطح جهان بعد از طی دو دهه سیر نزولی دچار تغییر فاحشی شد و از آن پس به دلیل افزایش قیمت غذا در اثر بحران مالی، رو به افزایش گذاشت . بحران مالی نیز به نوبه خود موجب شد قیمت محصولات کشاورزی تا حدودی افت کند و تجارت محصولات کشاورزی و مبادلات مرتبط با آن کاهش یابد . امروزه اقشار کثیری از مردم گرسنه جهان به طور مستقیم یا غیر مستقیم برای بقای خود به کشاورزی وابسته اند. بر اساس آخرین ارزیابی به عمل آمده از سوی سازمان فائو - - FAO، جمعیت گرسنگان جهان تا پایان سال 2014 به بیش از یک میلیارد نفر خواهد رسید
چالش دوم، عدم وجود تعادل در رژیم غذایی روزانه افراد است . اگرچه سوء تغذیه ناشی از فقر همچنان یکی از دلایل عمده مرگ در سراسر جهان است، سایر بیماریهای مرتبط با رژیم غذایی از جمله چاقی، بیماریهای قلبی، انفراکتوس و دیابت نیز در حال گسترش است . اتحادیه اروپا اخیرا هشدار داده است که پرخوری و عدم تحرک ناشی از زندگی مدرن باعث شده چاقی به چالش اول بهداشت عمومی انسان ها در قرن 21 تبدیل شود و این مساله نگرانی جهانیان در خصوص رشد روزافزون چاقی میان کودکان را به شدت افزایش داده است .
چالش سوم تولید غذا، نابودی محیط زیست و طبیعت میباشد. تخریب محیط زیست از دو جنبه با غذا در ارتباط است . این مساله با محدود کردن محصولات غذایی، تولید مواد غذایی را کاهش میدهد. از سوی دیگر، این مساله حاصل فعالیتهای نادرست کشاورزی است . مشکلاتی مانند فرسایش خاک، آلودگی آب، انتشار گازهای گلخانه ای و از بین رفتن تنوع زیست محیطی، تهدیدی جدی علیه تولید جهانی غذا به شمار می رود. از سوی دیگر، عرضه غذا تحت تاثیر عوامل متعددی قرار دارد. فائو اعلام کرده است که برای تامین غذای مورد نیاز جمعیت 9 میلیارد نفری جهان در سال 2050، باید تولید کنونی را دو برابر کرد.
تحقق این هدف مستلزم رفع موانعی از قبیل: محدودیت زمینهای کشاورزی، کمبود آب، قیمت بالای انرژی، افت سرمایه گذاری در زمینه تحقیقات کشاورزی و افزایش ضایعات غذایی میباشد. خاطر نشان میگردد؛ گرم شدن زمین عامل دیگری است که از سوی بانک دویچه به عنوان تهدید جدی علیه عرضه غذا به ویژه در نیمکره جنوبی کره خاکی معرفی شده است.
طبق گزارشی که اخیرا منتشر شده، دمای زمین در هر یک از دو دهه 20 سال آتی حدود 0/2درجه سانتی گراد گرمتر خواهد شد و پیش بینی میگردد شود دمای زمین تا اواخر قرن جاری، حدود 0/6 الی 4 درجه سانتی گراد گرمتر شود. در همین رابطه بانک مذکور هشدار داده است که گرم شدن زمین تبعات غیرقابل جبرانی را برای امنیت غذایی جهان به ویژه در آفریقا و بخشهایی از آسیا و آمریکای لاتین به دنبال خواهد داشت.
علاوه بر موارد مذکور، مساله عدم دسترسی به غذا مشکل دیگری است که باید آن را رفع کرد . دلیل گرسنگی یک میلیارد نفر از جمعیت جهان در زمان حاضر، کمبود غذا نیست، دلیل اصلی در واقع عدم دسترسی به غذا است . لزوم تنظیم قیمتهای مواد غذایی با ایجاد توازن بین عرضه و تقاضای غذا را مورد تاکید قرار داده است. رقابت بر سر زمینهای کشاورزی و منابع آب، قیمت بالای انرژی و تغییرات آب و هوایی همگی بدان معنا است که جهان باید با منابع کمتر، غذای بیشتری تولید کند .رشد پایدار در بخش کشاورزی، عاملی حیاتی برای تغذیه جهان در دهههای آتی است.
وضعیت امنیت غذا و تغذیه در ایران:
در کشور ایران سوء تغذیه ناشی از فقر از چهل سال قبل گزارش شده است و علیرغم تلاشها همچان شیوع نسبتاً وسیع دارد و قبل از اینکه به پیشگیری و کنترل آن بپردازیم بیماریهای متابولیک ناشی از رفاه نیز شتاب زده از راه رسیده اند. البته در بسیاری مواد سوء تغذیه نه به دلیل کمی درآمد بلکه به سبب نداشتن آگاهی از اصول تغذیه است.
به طور کلی داده های موجود سه روند مهم و تعیین کننده در زمینه غذا و بیماریهای متایولیکی را نشان می دهد: 1 -افزایش چشم گیر مصرف چربی در جامعه
-2افزایش سریع و چشم گیر مرگ و میر ناشی از بیماریهای قلب و عروق
3 -اضافه وزن و چاقی بخصوص در زنان میانسال
عوامل موثر بر امنیت غذایی
عوامل موثر بر امنیت غذایی را می توان در یک طبقه بندی کلی به دو بخش تقسیم کرد:
الف - عوامل مرتبط با تولید - عرضه - , مصرف - تقاضا - و تجارت غذا
ب - عواملی که بصورت غیر مستقیم و از طریق تاثیر گذاری بر عوامل اصلی, امنیت غذایی را تحت تاثیر قرار می دهد مانند جنگ, انقلاب, خشکسالی, توفان و سیل و یا عوامل فرهنگیای همچون الگوی مصرفی جامعه. به طور کلی گروه دوم تابع شرایط سیاسی-اجتماعی و اب و هوایی است
