بخشی از مقاله
چکیده
تعلیم و تربیت یکی از موضوعاتی است که در ضرب المثل ها مورد توجه واقع شده و جایگاهی درخور یافته است. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی تحلیلی به بررسی جایگاه تعلیم و تربیت در ضرب المثل های عربی خوزستان پرداخته شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که ضرب المثل های عربی خوستان حاوی نکات تعلیمی و تربیتیِ همچون: اتحاد و همبستگی، تأثیر رفتار والدین بر تربیت فرزندان، شناخت جایگاه خود و دیگران، دعوت به صبر و شکیبایی، مکافات عمل، کار و تلاش، بخشش، احتیاط، توکل به خداوند، دوری از حسد و مشورت کردن می باشد.
کلمات کلیدی: تعلیم و تربیت، ضرب المثل، عربی، خوزستان
.1 مقدمه
یکی از مؤ لفه های ادبیات شفاهی ضرب المثل ها هستند.ضرب المثل ها بخشی از زبان روزمره هستند با ساختاری محکم و روان، معنایی کنایی و کاربردی عام که دربرگیرنده بزرگترین و وسیع ترین مفاهیم اخلاقی و تربیتی بوده که با توجه به اصالت و محتوای آن از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است . در بیشتر داستانهای کهن که تأثیر فراوانی بر مسئله تعلیم و تربیت داشته همواره قهرمان داستان فردی خیرخواه و در راستای اهداف اصیل انسانی حکومت کرده و عداوت خیر و شر و پیروزی خیر بر شر و روشنی بر تار یکی و راستی بر کژی را می توان یافت و حالت الگویی قهرمان داستان تأثیر فراوانی بر شنونده داشته و این تأثیر به طور واضح و روشن به طور غیر مستقیم در تعلیم و تربیت نسلهای بعدی خودنمایی کرده است. تعلیم و تربیت یکی از ارکان مهم زندگی انسانی است و همین موضوع و درک این اهمیت موجب گردیده ذخایر فرهنگ عامه ما مملو از ضرب المثل ها و نکات برجسته تربیتی باشد.
مراحل زندگی انسان شامل دوران کودکی، نوجوانی، میان سالی و پیر ی و همراه با وضعیت روحی و روانی، غم ، شادی ، ترس ، نگرانی ، دلهره و امید است و گمان نمی رود در گنجینه فرهنگ عامه در رابطه با یکی از این مقاطع سنی و یا حالات روحی و روانی مربوط به آن چیزی از کلام افتاده باشد - رش احمدی، . - 216-217 :1386 در باب تعلیم و تربیت نمی توان از مبنایی واحد سخن گفت، بلکه تعلیم و تربیت دارای مبانی متعددی خواهد بود که می توان آن را به مبانی فلسفی، علمی، انسان شناختی، روان شناختی، جامعه شناختی، دین شناختی و امثال آن تقسیم کرد و هرکدام را در حوزه مطالعاتی خاصی مورد بررسی قرار داد - مشایخی،. - 51-53 :1381 از آنجا که تعلیم و تربیت از ارکان زند گی اجتماعی است و ضرب المثل ها تأثیر فراوانی بر آن دارند در پژوهش حاضر، با روشی تحلیلی توصیفی و با استفاده از ابزار کتابخانه ای به بررسی جایگاه تعلیم و تربیت در ضرب المثل های عربی خوزستان پرداخته شده است.
1.1 .پیشینه پژوهش
در حوزه ی ضرب المثل های عربی خوزستان پژوهش های چندانی انجام نگرفته است و کتاب هایی که در این زمینه منتشر شده اند، از چهار و پنج کتاب تجاوز نمی کنند از جمله: کتاب»امثال و حکم عرب خوزستان« اثر کاظم کاظم پور، »خزینه الامثال« نوشته ی حسین شاه حقیقت،»نسیم کارونتألیف« یوسف عزیزی بنی طُرُف و کتاب»ضرب المثل های عربی خوزستان با شرح فارسی« اثر توفیق یابری و همچنین مقاله ای با عنوان» بررسی ضرب المثل های عربی خوزستان« نوشته ی عاطفه ترابی و سید احمد حسینی کازرونی می باشد.
.مَثَل،2 ضرب المثل
مَثَل در لغت به معنای شبیه، نظیر، مانند، لنگه، حدیث، قصه و ... - ر.ک؛ نفیسی، ذیل واژه؛ دهخدا،:1377 ذیل واژه؛ عمید، ذیل واژه - . و در اصطلاح به معنای داستانی است که میان مردم شهرت یافته و آن را برای ایضاح مطلب و مقصود خود، به نظم یا نثر حکایت کنند. - معین، ذیل واژه - . در فرهنگ آریان پور در باب مَثَل آمده است: »سخن منظوم یا منثوری است که حاصل پیامیشخصی است و زمانی اعتبار مَثَل را به دست می آورد که در گفتار مردم تکرار شود و کاربرد یابد.. - 157 /4 :1385 - « حسن ذوالفقاری ضرب المثل را این گونه تعریف می کند:مَثَل» جمله ای است کوتاه، گاه آهنگین، مشتمل بر تشبیه با مضمون حکیمانه که به واسطه ی روانی الفاظ و روشنب معنا و لطافت ترکیب، بین عامه مشهور شده و آن را بدون تغییر یا با تغییراتی جزئی در گفتار خود به کار برند - ذوالفقاری، . - 33 :1386
به طور کلی مَثَل و ضرب المثل»سخنی بلیغ و گاه موزون و آهنگین که در آن بر مبنای مشابهت، حالتی انتزاعی یا عقلی را برای تناسب با حالت شخص یا چیزی، محسوس و عینی کنند. بدیهی است ویژگی بارز آن تناسب حال و محل، ایجاز و تعبیر سائره شدن - بر زبان ها افتادن و گردیدن - است. - «عزیزی فر، . - 115 :1392 امثله سائره بدوم تردید چکیده ی افکار و عقاید ملّت هاست و افکار و عقاید نیز متأثر از اوضاع و اصول اجتماعی می باشند. امثال و حکم کامل تر از سایر ادبیات عامه و بیان کننده ی خلقیات اقوام و جوامع است. معانی و مفاهیم مجازی و استعاره ای که در امثال و حکم به کار رفته در واقع به منزله ی صحنه های نمایش می ماند که گویی اقوام و ملل، تمام خلقیات خویش اعم از غم و شادی، پندارها و خرافات، عقاید و سنن و به طورکلی همه و همه ی این مسائل را در آن به روی صحنه می آورند و در معرض دید بینندگان و شنوندگان قرار می دهند، چه، محیط طبیعی انسان ها با تمام ویژگی هایش به صورت طنز، تعریض و کنایه در امثال و حکم شکل می گیرند و جلوه گری می کنند - پرتوی آملی،. - 18 :1369
.3 بررسی جایگاه تعلیم و تربیت در ضرب المثل های عربی خوزستان
روش های تعلیم و تربیت در ضرب المثل های عربی خوزستان، به شیوه های مختلف برای مخاطبان بیان شده است، به طوری که از لابه لای ضرب المثل های عربی خوزستان می توان نکات ارزشمند تربیتی را در موضوعات مختلف، استخراج و دسته بندی کرد. در مجموع می توان انواع روش های تعلیم و تربیت را در ضرب المثل های عربی خوزستان به شرح زیر بیان کرد:
موضوع: اتحاد و همبستگی
فرد إید ما تصفگ
برگردان: یک دست به تنهایی صدا ندارد
اللحَم ما یتبرأ مِنَ العَظٌم
برگردان: گوشت از استخوان جدا نمی شود - پورکاظم،. - 56 :1383
آنه و اخوی عَلی ابن عَمّیوآنه...و ابن عَمّی عَلی الغریب
برگردان: من و برادرم علیه پسر عمویم، و من و پسر عمویم بر ضد بیگانه ایم - همان - .
گوم التِسَاعِدَت مَا ذَلَت
برگردان: گروهی که با هم متفق باشند خواری نخواهند دید.
ضرب المثل های یاد شده، درس اتحاد و همبستگی و تعاون می دهند و در راستای تعلیم و تربیت بالاترین و بهترین پند و اندرز هستند.
موضوع: تأثیر رفتار والدین بر تربیت فرزندان
شٌوفِ الأمّایه وِ اخذِ البِنت
برگردان:مادر را ببین دختر را بگیر - عزیزی بنی طٌرٌف،. - 101 :1373
برای انتخاب یک دختر به همسری، تنها زیبایی ظاهری یا ویژگی هایی که در او می بینی و مورد پسندت واقع شده کافی نیست داماد باید کارنامه مادر دختر را مورد بررسی قرار دهد و ببیند که آیا در طول زندگی در برابر ناملایمات با شوهرش ساخته است آیا توانسته با بود و نبودهای
