بخشی از مقاله
چکیده :
هدف این مقاله؛ بررسی طنز در فرهنگ عامه است بدین منظور ضرب المثلهای بختیاری که در چند کتاب با عنوان امثال و حکم جمع آوری شده اند، موضوع کار این مقاله قرار میگیرد. روش پژوهش، کتابخانهای و جمع آوری اطلاعات است. در این پژوهش ابتدا توضیحی در مورد ضرب المثل، ضربالمثلهای بختیاری و طنز صورت گرفته است.
همچنین جلوه های مختلف طنز عامیانه از نظر شیوههای طنزسازی بررسی شده و نقش مسائلی چون غافلگیری، خراب کردن نمادها، استفاده از نمادهای حیوانی در امثال، نقیضه سازی و امثال آن در طنز عامیانه بررسی شده است. نتیجه کار نشان میدهد با گسترش این پژوهش میتوان به درک درستتری از طنز در ضرب المثل های بختیاری دست یافت.
-1 مقدمه :
یکی از شاخه های مهم فرهنگی هر ملت، فرهنگ عامه است که در مجموعه ای از دانستنیها، اعمال و رفتاری است که بین عامه مردم بدون در نظر گرفتن و حتی بدون وجود فواید علمی و منطقی آن سینه به سینه و نسل به نسل به صورت تجربه به ارث رسیده است - روح الامینی، - 226:1382 ادبیات شفاهی شامل اسطوره ها، ترانه ها، قصه ها و ضرب المثلها ست.
ضربالمثلها آیینه تمام نمای فرهنگ، هنجارهای اجتماعی، عقاید و اندیشه ها، طرز زندگی، منش، مناسبات تمدن، اخلاق و معیار ذوق ملت هاست مثلها به لحاظ کمی و کیفی نشان عظمت و وسعت و علو فکری هر ملت یا قومی است. از آنجایی که مثلها مولود اندیشه، دانش و تجربیات مردم در درازای تاریخ پر پیچ و خم و میراث نسل هاست، معرف آمال و آرزوها، غم ها و شادی ها، نفرتها، اوهام و خرافات آنها نیز است .
مثلها نشانگر رفتارهای بهنجار، نابهنجار و ارزشهای ضداجتماعی هستند؛ که مردم آنها را پذیرفتهاند از این رو بیش از ادبیات مکتوب و شعر و نثر نشان دهنده اندیشههای اجتماع هستند. - ذوالفقاری ، - 3:1386 به عبارتی دیگر مثل جملهای است کوتاه ، گاه اشعاری و آهنگین مشتمل بر تشبیه با مضمون حکیمانه و برگرفته از تجربیات مردم که به واسطه روانی الفاظ و روشنی معنا و لطافت ترکیب، بین عامه مردم مشهور شده و آن را بدون تغییر یا با تغییر جزئی در کنار خود به کار بردند. - ذوالفقاری ، - 1388 :32
در واقع ادبیات عامیانه قصه ها، اشعار عامیانه، امثال و ... می توان عرصهای برای جولان طنز باشد. طنز یکی از شیوه های بیانی است که در زبان فارسی با هجو ، هزل، فکاهه و ... از دیر باز در میان مردم رواج داشته و بخشی از آثار ادبی را به خود اختصاص داده است. در واقع با بررسی مثلهای هر قوم میتوان طنز را بررسی کرد و فهمید طنز از چه جنبه هایی در ضرب المثلهای قومی خودنمایی میکند.
-2 پیشینه پژوهش
درباره نقش و جایگاه طنز در مثل های بختیاری تاکنون تحقیق جامعی صورت نگرفته است اما دربارهی طنز در مثلهای دیگر فرهنگها و مثل های زبان فارسی نمونه های انجام شده که به آنها اشاره می کنیم.
1. مقاله دکتر حسن ذوالفقاری در مورد جلوه های طنز در ضرب المثل های فارسی
2. پایان نامه آقای سید احمد وکیلیان با عنوان طنز در تمثیل ومثل یکی دیگر از مواردی است که در این زمینه کار شده است. هر چند در مورد ضرب المثل بختیاری و بررسی موضوعات گوناگون در آنها نمونه هایی بسیار وجود دارد اما در این موضوع چیزی دیده نشده است همچنین در مورد طنز نیز مقالات و کتاب های زیادی نوشته شده است اما هیج کدام به غیر از این دو مورد مرتبط با متن نیستند.
-3 ضرب المثل :
مثلها نقطه اتصال فرهنگ عوام و خواص هستند، در حوزه ادب رسمی و مکتوب، آنجا که شاعر خود را به زبان فرهنگ مردم نزدیک میکند وقتی است که از مثلهای آنان در ادب رسمی قالب ارسال مثل بهره می گیرد؛ از سویی مثلها نزدیکترین گونه به ساحتهای ادب رسمی، یعنی شعر و نثر فصیح و بلیغ است زیرا تمام ویژگیهای اثر هنری را در خود دارد. شعر و مثل همسایه دیوار به دیوار شد و شاعران و نویسندگان همواره برای لطف و رسایی کلام خود از مثل استفاده کردهاند. بسیاری از مثل ها نیز حاصل رواج اشعار هستند.
امثال را میتوانیم فشرده افکار هر ملت بدانیم. بزرگترین سرمایه ادب فارسی و همچنین بزرگترین سرمایه های هر قوم همین امثال هستندکه در بردارنده تمام حکمت ها و دانش بشری است. و شناسنامه هر قوم به حساب می آید. ضرب المثلها آینه ای از تاریخ ، فرهنگ، اندیشه، حکمت، تجربه، عقاید، منش، مناسبات و تمدن یک ملت هستند.
امثال از کهنترین فرهنگ های عمومی یک ملت هستند که با ذوق همه مردم، اعم از خواص وعوام سازگاری دارند: از این رو امثال بر زیانها جاری میشوند و در طول تاریخ در زبان یک ملت سیر میکنند و همین امر موجب میشود که ضرب المثلها در سینهها محفوظ باشند اگر چه در کتب جمع آوری نشده باشند. - حریرچی ، - 13:1368 جامعه ایرانی و فارسی زبان نیز همچنین سایر ملل و جوامع دارای گنجینهای از ضربالمثلها یا امثال است. این فرهنگ و این زبان صاحب ضرب المثلهای غنی و پر باری است؛ طوری که ایرانیان در میان ملتهای جهان با داشتن مثلهای فراوان و توسل به آنها در هر مورد ممتاز هستند.
افراد معنای ضربالمثلها را از طریق فرآیند استنباط درک میکنند، که به آنها این امکان را میدهد تا ضربالمثل را با ادراکات و دریافتهای قبلی خود پیوند دهند و گزارههای بیان نشده را پر کنند. هرچند که این ویژگی در بیشتر کلام های طبیعی وجود دارد، اما گرایش و تمایل ضربالمثلها این است که به صورت تلویحی و غیر مستقیم باشند. هریک از تعاریفی که از مثل بیان شده چه در تعاریف فوق و چه به طور کلی در همه تعاریف به بعدی از ابعاد مثل اشاره میکند و هیچ یک به تنهایی معرف خصایص و کارکردهای آن نیست . براساس این تعاریف ما در این مقاله طنز ضرب المثلهای بختیاری را بررسی کردهایم .
.3-1 درک و فهم ضرب المثلها :
به منظور تحلیل معانی مناسب ضرب المثلها و میبایست از طریق فرضیههای زیر بنایی و اصلی از صورت ظاهری ضرب المثل-ها فراتر رویم. شاخصترین ویژگی ضربالمثلها کاربرد گسترده تصویر پردازی اشعار برای مفهوم سازی و بیان پیامهای اجتماعی است. هر چندجنبه استعاری ضرب المثلها از وجوه برجسته و مهم ضربالمثل است و در اغلب ضرب المثلها کلید واژه های اصلی، جنبه استعاری دارند، اما مثلها یا ضربالمثلهای غیر استعاری نیز وجود دارند و آنها هستند که کلید واژههای آن بر مصادیق فراوان قابل انطباق نباشند. ضرب المثلهای غیر استعاری به حکمت نزدیک هستند. - ذوالفقاری ، 36 :1388 و - 37
