بخشی از مقاله
چکیده
مسئله مورد مطالعه در این پژوهش جایگاه تفکر و اندیشه در قرآن مجید است. قوه تفکر یکی از مواهب الهی است که انسان با استفاده از مقدمات لازم می تواند خود را بهتر بشناسد و به شناخت واقعیت های که در عالم هستی وجود دارد بپردازد و در مسیر صحیح این تفکر و اندیشه گام بردارد و به سعادت برسد. در نگاه قرآن تفکر دارای جایگاه های مختلفی است. در این پژوهش از روش کتابخانهای به صورت فیش نویسی استفاده شده است. هدف از تحقیق شناختن جایگاه تفکر و اندیشه در قرآن مجید است که آدمی با استفاده از آن می تواند به بهره مادی و معنوی دست پیدا کند اگر چه اندیشه و تفکر در همه انسان ها یکسان نیست اما هر کس می تواند براساس ظرفیت وجودی خویش از آن بهره مند شود.. از نتایج تفکر و اندیشه این است که قرآن مجید همواره انسان ها را به اندیشیدن دعوت نموده است، زیرا اسلام دینی است که نه تنها با تفکر و اندیشه مخالفت نمی کند بلکه تشویق به این امر می کند چون تفکر کردند از عبادات فکری است که انسان را در مسیر آگاهی و شناخت بهتر یاری می رساند.
واژگان کلیدی: تفکر- آیات- قرآن
مقدمه
یکی از تعالیمی که دین مبین اسلام بر آن تاکید فراوانی داشته، سفارش به تفکر و اندیشه است. در وجود انسان هیچ موهبتی به اندازه تفکر و اندیشیدن ارزش حیاتی ندارد زیرا تفکر یک امر فطری در وجود انسان است، نقشی که تفکر در زندگی انسان و در موفقیت وی در برابر مشکلات دارد قابل مقایسه با هیچ نیروی دیگری نیست.پژوهش حاضر با عنوان جایگاه تفکر و اندیشه در قرآن مجید از پژوهشهای کاربردی در حوزه معارف قرآن است که با استمداد از اسناد نوشتاری و کتابخانهای به پردازش دادهها پرداخته و با جستاری در آیات مرتبط، این مساله را بررسی میکند و به این سوالات پاسخ می دهد: از دیدگاه قرآن تفکر و اندیشه در چه جایگاه و ارزشی است؟ چرا تفکر در قرآن مورد اهمیت قرار گرفته است؟
بیان مسأله
یکی از نعمت هایی که خدای متعالی به انسان ها عطا کرده است قدرت تفکر و اندیشه است که وجه تمایز بین انسان ها با سایر موجودات قرار می گیرد. انسان با تفکر صحیح و براساس آیات الهی که آدمی را به تفکر فرا می خواند می تواند خود و محیط پیرامونش را بهتر بشناسد، اگر چه قوه تفکر در انسان ها متفاوت است اما با استفاده از او می تواند یا به سعادت برسد یا دچار شقاوت و گمراهی شود.آیات متعددی وجود دارد که همواره انسان ها را به تفکر و اندیشه دعوت می کند با بررسی این آیات به واقعیت هایی دست پیدا می کنیم که علاوه بر تشویق به تفکر اهمیت این تفکر را در زندگی روزمره بیان می کند و نتیجه تفکر صحیح را رسیدن به فلاح و رستگاری و تفکر بیهوده را رسیدن به لغزش و تباهی معرفی می کند.این پژوهش در گام نخست کاربردهای تفکر در قرآن مجید و در گام دوم به جایگاه تفکر در قرآن مجید پرداخته است.لازم است قبل از ورود به مسأله اصلی مفهوم شناسی واژه تفکر در لغت و اصطلاح بیان شود.
اهمیت و ضرورت تفکر و اندیشه در قرآن مجید
یکی از مسائلی که در قرآن مجید بسیار اهمیت دارد تفکر و اندیشیدن است که شمار زیادی از آیات الهی در این مورد نازل شده است چنانکه خدای متعالی در سیصد مورد انسان را به تفکر نمودند دعوت کرده است. - طباطبایی، - 255 :1417
الف - زمینه های تفکر
آیات زیادی در قرآن مجید وجود دارد که زمینه تفکر را فراهم می کند که به چند نمونه اشاره می کنیم:
-1تبیین آیات الهی از سوی خدای متعالی، براساساعْلَمُواْآیه:»أَنَّاللَّهَیحُ الْیِأَرْضَبَعْدَمَوْتهِبَیَّنَّقَادْلَکُمُالالَعْیَاتِلَّکُمْ تَعْقِلُون« بدانید خداوند زمین را بعد از مرگ آن زنده میکند! ما آیات - خود - را برای شما بیان کردیم، شاید اندیشه کنید. - حدید: - 17
-2مطالعه مراحل خلقت انسان، براساس آیههُو:الّ»َخَلَقَکُمذِیمِّنتُرَابٍنّثمُمِنطْفَهٍثمُمِنْعَلَقَهٍیخُثمُْرِجُکُمْطِفْلًاثمُ لِتَبْلُغأَشُدَّکُمْواْلِتَکُونُواْثُمَّشُیُوخًاوَمِنکُممَّنیُتَوَفیَمِنقَبْلُلِتَبْلُغُواْوَأَجَلًامُّسَمًّیلَعَلّوَکُمْتَعْقِلُون« او کسی است که شما را ازخاک آفرید، سپس از نطفه، سپس از علقه - خون بسته شده - ، سپس شما را بصورت طفلی - از شکم مادر - بیرون میفرستد، بعد به مرحله کمالقوّت خود میرسید، و بعد از آن پیر میشوید و - در این میان - گروهی از شما پیش از رسیدن به این مرحله میمیرند و در نهایت به سرآمد عمر خود میرسید؛ و شایدتعقّل کنید. - غافر: - 67
-3 عربی بودن قرآن، براساس جَعَلْنَاهُآیهإِنَّا:»قُرْءَانًاعَرلّبِیعَلَّکُمًْاتَعْقِلُون«که ما آن را قرآنی فصیح و عربی قرار دادیم، شاید شما - آن را - درک کنید. - زخرف: - 3
-4نازل شدن قر آن و تبیین و تفسیر آن از سوی پیامبر اکرم - صلی الله علیه و اله - ، براسبِاسلْبَیِّنَاتِآیه:»الزُّبُرِوَأَنزوَلْنَا إِلَیْکَالذِّکْرَلِتُبَینِلِلنَّاسِنُزِّلَإِلَیهْمَالَعَلِّمْیَتَفَکَّرُونهُمْ« - از آنها بپرسید که - از دلایل روشن و کتب - پیامبران پیشین آگاهند! - و ما این ذکر ]قرآن[ را بر تو نازل کردیم، تا آنچه به سوی مردم نازل شده است برای آنها روشن سازی؛ و شاید اندیشه کنند. - نحل: - 44
ب - عدم تفکر
علاوه بر این که آیات فراوانی در قرآن مجید یافت می شود که انسان ها را به تفکر دعوت می کند آیاتی نیز وجود دارد که عدم تفکر و تعقل را مورد نکوهش قرار داده اند که به چند نمونه اشاره می کنیم:
-1 به کار نگرفتن عقل باعث توجه به دنیا و غفلت از آخرت می شود، براساس آیه:الْحَیَوهوَ»مَاالدُّنْیَاإِلَّالَعِبٌلَهْوٌوَلَلدَّارُوَ الاَ ْخِرَهُخَیرْلِّلَّذِینٌَیَتَّقُونَتَعْقِلُونفألَا« زندگی دنیا، چیزی جز بازی و سرگرمی نیست و سرای آخرت، برای آنها که پرهیزگارند، بهتر است آیا نمیاندیشید؟ - انعام: - 32
-2 عدم تفکر موجب بروز زشتی ها و پلیدیها در وجود انسان می شود، براساس آیه: وَ»مَاکاَنَلِنَفْسٍتُؤْمِنَأَنإِلَّابِإِذْنِاللَّهِوَ یجَ ْعَلُالرِّجْسعالَّذِینَلیَیَعْقِلُونلَا« - اما - هیچ کس نمیتواند ایمان بیاورد، جز به فرمان خدا - و توفیق و یاری و هدایت او - ! وپلیدی - کفر و گناه - را بر کسانی قرار میدهد که نمیاندیشند. - یونس: - 100انسان هایی که در مسیر جهل و نادانی قرار می گیرند و سرگرم امور دنیوی می شوند و از نیروی فکر و اندیشه استفاده نمی کنند دچار رجس و پلیدی می شوند.
-3 عدم تفکر، انسان را تا مرتبه حیوانیت پایین می آورد، بر اساس آیهإِنَّ:شَر»الدَّوَابّعِندَاللَّهِالصُّمُّالْبُکْمُالَّذِینَیَعْقِلُونَلَا« بدترین جنبندگان نزد خدا، افراد کر و لالی هستند که اندیشه نمیکنند. - انفال: - 22این آیه اشاره می کند به کسانی که تفکر و تعقل نمی کنند از بدترین جنبندگان هستند.
-4یکی دیگر از پیامدهای عدم تفکر تقلید کورکورانه و پیروی کردند از گذشتگان است، بر اساس آیه: وَإِذَا»قِیلَلَهُمُاتَّبِعُواْمَا أَنزَلَاللَّهُقَالُواْنَتَّبِعُبَلْأَلْفمَایْنعَلَءَابَاءَنَایْهِأَلَوْءَابَاؤُهُمکاَنَیَعْقِلُونَلَاشَیْ یَهْتَدُونًاوَلَا« و هنگامی که به آنها گفته شود:
