بخشی از مقاله
چکیده
قرآن کریم، شرط اصلیرسیدن به کمال را تفکّر و اندیشیدن دانسته است. به همین منظور؛ ابزارهایی همچون حواس - شنوایی، بینایی و لامسه - ، عقل، قلب، قصص پیشینیان و گفتههای دیگران را به عنوان ابزارهای تفکر در اختیار انسان قرار داده است. علاوه بر اینقرآن کریم، برای راهنمایی انسان به تفکّر و اندیشه، منابعی همچون طبیعت، تاریخ، قرآن و انسان را معرفی نموده است. گرچهتفکّر و اندیشه، فواید فراوانی همچون افزایش دانش و آگاهی بر فرجام کارها و... برای انسان دارد، ولی موانعی نیز مانندهواوهوس، تکبّر، خیالپردازی و غفلت در برابر آن وجود داردتفکّر. در اصل، تلاش روشمند برای شناخت مجهول و رسیدن به معلوم با به کارگیری قوهی اندیشه میباشد. قرآن کریم انسان را به تفکر صحیح تشویق نموده، اما به چگونگی آن اشاره نکرده و تشخیص آن را به عقل فطری بشرمحوّل نموده است. در قرآن کریم افزون بر واژهتفکّر، واژههای مرتبط با آن نیز نظیر تعقّل«»، تذکّر«»، تدبّر«» و تفقّه«» و... فراوان به کار رفته که مفهوم کلی آنها اندیشیدن و فکر کردن میباشد و ارتباط تنگاتنگی با مفهوم تفکر دارند.
واژههای کلیدی: قرآن، تفکر، منابع، فواید و موانع
1 مقدمه
بحث فکر و اندیشه از جمله موضوعاتی است که در رأس تعالیم عالیهی دین مقدس اسلام قرار دارد و قرآن کریم پر از آیاتی است که عموم انسانها را به تفکّر و اندیشه فرا خوانده است. قرآن کریم صاحبان عقل را به بهترین صورت، تمجید و آنان را که از حقیقت گریزانند، سخت مورد نکوهش قرار داده است. در یک نمونه، منکران لقای پروردگار را به سبب نداشتن تفکر،ما خَلَقَ اللَّهُتوبیخ نموده،السَّماواتِأَوَمیلَمْفرمایدیَتَفَکَّرُواوَ:»الْأَرْضَ وَفی ما بَیْنَهُما إِلاَّ بِالْحَقِّ وَ أَجَلٍ مُسَ مًّی وَ إِنَّ مِنَ النَّاسِ بِلِقاءِ رَبِّهِمْافِرُونَلَک - «روم: - 8؛ آیا آنها در دل خود نیندیشیدند که خداوند آسمانها و زمین و آنچه را میان آن دو است، جز به حق و برای زمان معینی نیافریده، ولی بسیاری از مردم - رستاخیز و - لقای پروردگارشان را منکرند.
در جای دیگر، قرآن کریم فکر کردن را یکی از ویژگیهای اولوالباب برشمرده است - آلعمران. - 191/ تعیین جایگاه معنایی دقیق هریک از واژههای قرآنی، در گرو بررسی معانی واژههای قریب المعنی و نیز سایر واژههای همحوزه است. این مقاله، ضمن تبیین جایگاه تفکر و مفهوم شناسی آن در قرآن، به ارتباط آن با واژگان همسان پرداخته است. از آنجا که کلمات فراوانی هستند که مفهوم کلی آنها اندیشیدن و فکرکردن است، لذا در این تحقیق، سعی بر این شده است که به بررسی برخی از این کلمات که ارتباط بیشتری دارند، اشاره شود. در این راستا استخراج آیات مربوطه و بررسی آنها با استفاده از کتب تفسیری نیز انجام گرفته استتفکّر،. مانند سایر موضوعات قرآنی، مورد توجه قرآنپژوهان بوده است. پژوهشهای متعددی در این رابطه صورت گرفته است.
از جمله؛ تحقیق »بررسی مفهو تفکّر در قرآن مجید« توسط ابوذر پورمحمدی و به راهنمایی دکتر احمد بادکوبه هزاوه در دانشگاه امام صادق - ع - ؛ پایان نامه با عنوان معناشناسی واژگان مربوط به تفکّر در قرآن کریم توسظ مریم شریفی و به راهنمایی دکتر مینا شمخی در دانشگاه شهیدچمران اهواز؛ معناشناسی واژگان »عقل« و »تفکر« در ارتباط با مفهوم »فطرت« در قرآن کریم از محمد مهدی باباپور در دانشگاه شهید بهشتی؛ الگوی تفکر قرآنی از هادی صادقی و ... .پژوهش حاضر بنا دارد به پرسشهای زیر پاسخ دهد:
1 در دستگاه معنایی قرآن، تفکّر چه جایگاهی دارد؟
2 ابزار، منابع، فواید وآفات تفکّر از دیدگاه قرآن کدامند؟
3 چه واژگانی با مفهوم تفکّر مرتبطند و این ارتباط به چه شکل است؟
.2 معنای تفکّر
برای رسیدن به معنای تفکر، بهتر است ابتدا به معنای لغوی و اصطلاحی آن پرداخت.
.1-2 تفکّر در لغت
حروف اصلی تفکّر«»، »فکر« میباشند و تفکّر به معنای اندیشیدن است - مهیار، بیتا، ص - 105 و در اصل، فکر همان تصرّف قلب و تأمّل نمودنآن با نظرکردن در مقدّمات و دلایل است که از طریق آنها به مجهول مورد نظر خود برسد - مصطفوی، 1360 ش، ج9، ص126؛ جرجانی، 1405، ص. - 217 در لغت، تعاریف گوناگونی همچون؛ تأمل - جوهری،1407ه، ج2، ص - 783، به کار بردن نظر در چیزی - فیروزآبادی، بیتا، ج2، ص - 111، به کار گرفتنذهن در موضوعی معیّن - ابن منظور،1414، ج5، ص - 65، نیروی ابزار علم به معلوم - راغب1412ه، ج1، ص - 643، تردد و رفت وآمد دل در چیزی - ابن فارس، 1404ه، ج4، ص - 446، رفت و آمد دل به وسیله نظر و تدبّر برای رسیدن به معانی - فیومی مقری - بی تا - ، ص - 248
