بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مهمرتین رخدادهای تارخیی که در شکل گرری متدن اساامی تاثرر بسیار زیادی داشت، هنضت ترمجه می باشد. در این میان دانش نجوم نیز از مجله دانشهایی بوده که در هنضت ترمجه به آن اهتاام ویژه ای و ایرانیان نقش مهمی در دانش نجوم اساامی بازی کردند. خاندان بنی موسی بن شاکر از مجله خانداهنای پرشاار ایرانی در دربار بودند که به نقل و ترمجه توجه داشتند. شهرت این خاندان به سبب گرایش به نجوم و ریاضیات است، در حالیکه آنان در موسیقی و شعر و ادب نیز چرره دست بودند. در این مقاله سعی شده است جایگاه خاندان بنی موسی در هنضت ترمجه و مهچننن ترمجه آثار نجومی مورد بررسی قرار گررد. بدون شک اهتاام آهنا به محایت و تشویق آثار علمی و ترمجه متون نجوم و مهچننن تاثرر آن در دوره های بعدی هنضت ترمجه از مهمررن مسائل این حتقیق به حساب می آید.
واژگان کلیدی: عربی نویسان ایرانی، دانش نجوم، خاندان بنی موسی، هنضت ترمجه.
مقدمه
شناسايي ستارگان و دانش نجوم و ارتباط آن با امر مسافرت زميني و دريايي و لزوم جهت يابي به ياري ستارگان و ... از جمله علل اهميت و توسعه دانش نجوم در طول دوره های مختلف تاریخی بوده است. تقریبا همه تمدنهای گذشته بخشی از فعالیتهای علمی خود را به این دانش اختصاص داده اند. اطالعات عرب قبل از ظهور اساام، از نجوم مبتنی بود بر آنچه از بابلیان و مهاجران آنان به سرزمین خود فراگرفته بودند از قبیل مواقع بروج و منازل ماه و آفتاب و همچنین عقایدی راجع به احکام نجوم داشتند که غالباً از عقاید ملی عربان و یا اعتقاداتی بود که از بابلیان و سایر اقوام بدانان رسیده بود.
از میان عرب بیشتر صابئین از علم نجوم اطااع داشتند و این قوم که در بین تازیان مانند یهود و نصاری در ردیف اقلیت ها قرار داشتند غالباً از اعقاب یا معتقدان به عقاید کلدانیان بوده اند. - صفا، 30 : 1374 و - 29 با ظهور اساام و اهمیت به علم و علم آموزی، مسلمانان به دانش نجوم نیز روی آوردند. وجود آيات مختلف در قرآن كريم كه در آن ها سخن از اهمیتی است كه خدا در اجرام آسماني و حركات آن ها براي همه انسان ها قرار داده و توصيه به اينكه بشر با نيكي به آن ها نظاره كند و بيانديشد عاملي بود كه توجه جامعه را به مسائل فلكي جلب كرد.
از سوي ديگر ارتباط انجام فرايضي چون اقامه نماز در زمان هاي مشخص، گرفتن روزه در فاصله دو زمان معين، خواندن نماز از هر نقطه به سوي قبله و ... هريك به سهم خود عاملي بود كه پژوهش هاي نجومي و رياضيات را توان بخشید. چنانكه به قولي پيشرفت علم مثلثات كروي در دوران بعد از اساام را مي توان در رابطه با مسئله تعيين جهت قبله دانست. اعراب تا زمان عباسیان و نهضت ترجمه و نقل علوم یونانی، اهتمامی به رصد کواکب و نجوم و حساب حرکات آن ها به شیوه عملی و بر اساس قواعد ثابت نداشتند، و این کار با ظهور عباسیان 132 - ه.ق - آغاز گردید و از همین زمان بود که نهضت ترجمه شکل گرفت و توجه به آثار علمی رونق یافت.
در روزگار منصور و به سال 154 - ه.ق - اعراب سد هانتا و قسمت اعظم کتاب المجسطی را به عربی ترجمه کردند، و ابواسحق ابراهیم بن حبیب فزاری - قرن دوم هجری - کتابی بر پایه سند هند پرداخت و از آن زیجی استخراج کرد که در آن سالهای نجومی هندیان را به سنوات قمری تازی تحویل کرد. ازکتاب هایی که احتماالً در زمان هارون الرشید یا پس از آن به عربی ترجمه شده، زیج بطلمیوس است. و فرغانی و مسعودی درباره این زیج نوشته اند که اوساط کواکب در آن مطابق گاهشماری فیلبوس برادر اسکندر ذوالقرنین قرار داده شده است. َ - نّلینو، - 281 : 1349
دانشمندان و منجمان اساامي در ابتدای امر بر روي پژوهش ها و آثار بجا مانده از دوران پيش از اساام تمركز كرده و به ترجمه کتاب های نجومي از زبان های پهلوي، یونانی و هندی به عربي پرداختند. در این میان دانشمندان ايراني که همواره در تمام عرصه هاي علم و دانش حضور جدي و فعالي داشته اند، نقش بسیار بارزی از خود نشان دادند. این امر همچنین با روی کار آمدن عباسیان و توجه ویژه به ایرانیان در دربار حکومت خود بیشتر می شود. نفوذ ایرانیان در حکومت اساامی در دوره اول عباسی به اعلی درجه رسید و رجال بزرگ یعنی وزیران و ندیمان و دبیران و طبیبان و منجمانی که در مرکز حکومت اساامی یعنی بغداد گرد آمده بودند بیشتر ایرانی زرتشتی و یا زرتشتیان و مانویان و عیسویان مسلمان شده و یا عیسویانی بودند که در کلیساها و دیرهای ایران و عراق تربیت یافته بودند.
این رجال که دارای اطالعات مختلف علمی بودند طبعا به تشویق اهل علم و نوازش علما و مترجمان مبادرت می ورزیدند و خلفا هم تحت تأثیر آنان قرار گرفته و دوستدار علم شده بودند تا به درجه ای که برخی از آنان مانند منصور و مهدی و هارون و مأمون و المعتصم و الواثق در ترویج علم و بزرگداشت علما نظیری نیافته اند. این توجه شدید از طرف رجال دولت عباسی خواه خلیفگان و خواه وزیران و عاماان دولت باعث شد که از اواسط قرن دوم هجری نهضت علمی عجیب و کم نظیری در میان مسلمانان پدید آید و تا پایان قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری که دوره بلوغ علم در تمدن اساامی است با شدتی بی سابقه امتداد یابد. - صفا، 91 : 1338و - 90
فنون اساامی نجوم و هیئت و احکام نجوم و اسطرالب و دیگر اصول و فروع فلکیات، بیشتر از ایران و هند مایه گرفته است. اولین کسی از بزرگان اساامی که به طب و نجوم و کیمیا عالقه شدید داشت و کتبی در این فنون برای او از یونانی به عربی ترجمه شد، خالد بن یزید بن معاویه است متوفی سنه 85 ق و یکی از کتبی که در فن نجوم برای او ترجمه شد کتابی بود منسوب به
