بخشی از مقاله
چکیده
توصیف و بیان احساسات درونی و عاطفی، توصیف صحنههاي گوناگون، موقعیتهاي مختلف و شرایط روحی- روانی در ادبیات داستانی و به خصوص در آثاري که قالب رمان و داستان بلند دارند، نقشی مهم داشته و از جایگاه خاصی برخوردار است. از جمله احساسات درونی که نقشی سازنده در ساخت و حتی تم داستان و رمانهاي مختلف داشته و دارد، درد است؛ دردهاي گوناگون جسمی و روحی- روانی، داغهاي زندگی، آلام و عقدهها و آرزوهاي مختلف آدمی، درددلهایی که در گوشهي دلها سنگینی می-کنند و تمامی آنچه که با درد، این حس تاریک و اندوهبار، ارتباطی هر چند اندك دارد، در ذیل همین عنوان قرار خواهند گرفت. نگارنده در این مقاله ضمن بررسی و بیان مفهوم درد، به بیان آن در ادبیات کهن و مدرن پرداخته است و نمونه هایی از شیوه-هاي به تصویر کشیدن آن را را بیان میکند و با استفاده از روش تحلیلی به این نتیجه رسیدیم که دو علت اصلی پرداختن به مسئله درد، یکی ریشه دار بودن غم و دیگري طلبیدنِ جامعه، نسبت به پرداخت این موضوع است.
مقدمه
از مفاهیم اصلی و کلیدي در طول تاریخ بشریت، مقوله درد و رنج است که از موضوعات قابل درنگ در ادبیات داستانی به شمار میرود. هر داستانی داراي موضوعی اصلی است که داستان حول آن میچرخد؛ »هر داستان ناگزیر از داشتن موضوعی است. این موضوع در حالت کلی میتواند فقر، جنگ، عشق، مرگ، تنهایی، ترس و یا هر مفهوم انسانی دیگر باشد. هر کدام از این مفاهیم کلی زیرمجموعههاي متعددي دارند و اصولا داستانهاي زیادي را میتوان یافت که زیر چتر یکی از موضوعات کلی قرار می-گیرند.
«مستور، - 28 :1386 دردها در ادبیات - که به طبع داستان هم زیرمجموعهي آن محسوب میشود - جزء ادبیات اندوه به شمار میآید. »به دلایل متعدد مثل اجتماعی، سیاسی، جهان بینی و نگرههاي خاص شدت بیشتري یافته است به گونهاي که می-تواند به عنوان یک زمینه مشترك در ادبیات داستانی و شعر معاصر فارسی بررسی شود.« - گرجی، - 109 :1387 بیشترینه داستانهاي معاصر، بار تراژیکشان بسیار سنگین است؛ توجه به تودهي مردم محنتزده و محروم، رنگ دلسوزانهاي به داستانهاي فارسی داده است. در داستانهاي معاصر فارسی به ندرت شخصیتی را میتوان یافت که بدون دردسر ازپسِ کارها برآید یا این که عاشقی به راحتی و بدون تحمل سختی و رنج به معشوقی برسد؛ باید حتما دوران محنتباري را براي رسیدن به یار سپري کند؛ در اغلب داستانهاي معاصر شخصیت اول داستان به طور مداوم باحوادثِ ریز و درشت دست و پنجه نرم میکند.
پیشینه تحقیق
در شعر و نثر همواره انسان و عوامل و مقوله هاي مرتبط با آن در مرکز توجه نویسندگان و شاعران بوده است. درد و رنج از پر بسامدترین مقوله هاي مرتبط با انسان است، از این رو بسیاري از نویسندگان به جستوجو و بررسی مسئله درد و رنج پرداختهاند. طاهره میرزایی و مصطفی گرجی در مقاله اي تحت عنوان»بررسی ماهیت و مفهوم درد و رنج در اشعار طاهره صفار زاده - 1392 - « به این مهم پرداختهاند. گرجی همچنین در فصلنامه پژوهشهاي ادبی در مقاله»دردهاي پنهان - 1387 - « بار دیگر در باب درد و رنج در اشعار قیصر پرداخته است.
از دیگر کارهاي پژوهشی در این زمینه مقاله»بررسی و تحلیل درد و رنج در اندیشه مولوي« - 1388 - از سعید بزرگ بیگدلی و قبادي و نوروزي و همچنین »بررسی درد و رنج در اشعار مهدي اخوان ثالث - 1394 - « از لیلا کریمی و »بررسی و تحلیل درد و رنج در نگاه شاعران زن معاصر1388 - « - از محمدرضا کهندانی است. در زمینه ادبیات داستانی و بررسی و بیان مفهوم درد و رنج تاکنون اثر مستقلی نگاشته نشده است لذا مقاله پیش رو به این امر پرداخته است.
تحلیل بحث
درد همچون دیگر احساسات وجودي انسان در ادبیات و داستان تبلور یافته است. در پرداخت داستانهاي معاصر، نویسندگان سعی میکنند همواره نمونههایی - گاهی کامل و گاهی ناقص - از موقعیتها و شخصیتهاي انسانی را براي خوانندگانشان به تصویر بکشند؛ این نمونهها در بیشتر مواقع با مشاهدات و تجربیات انسانی در ارتباط تنگاتنگ هستند؛ چرا که از تجربههاي انسانی نشأت گرفتهاند و شاید به همین علت است که براي خوانندگان این نمونه شخصیتها و دردها بسیار قابل قبولند.
در واقع هر اثر باید خواننده را با انعکاسی از واقعیت و جهان واقعیت روبرو کند؛ اگر چه ممکن است که در ظاهر هیچ شباهتی با واقعیت نداشته باشد؛ اما همهي اجزاي آن از جهان واقعیت نشات گرفته است. نویسندگان میکوشند که در پردازش و پرداخت شخصیتها و وضعیتها به گونهاي عمل میکند که زندگی واقعی را جلوي چشم خوانندگان مجسم کند؛ به اصطلاح داستان، از عنصر حقیقت مانندي برخوردار باشد. »حقیقت مانندي - - verisimlitude کیفیتی است که داستان را در نظر خواننده محتمل و مستدل جلوه میدهد. نویسنده باید وقایع و موقعیتها را در داستان به گونهاي تصویر و تشریح کند که امکان رویداد آنها احساس شود و خواننده باور کند که چنین وقایعی ممکن است اتفاق بیفتد. - «میرصادقی، - 475 :1383
ادبیات، زمانی میتواند زیبایی خود را به تصویر بکشد که بتواند ارتباط معناداري با دنیاي واقعی برقرار سازد و باعث برانگیختگی احساس و عاطفه شود؛ »اگر قرار باشد اثري بزرگ به شمار آید، باید تأثیر آن در خواننده موجب شورانگیزي و هیجان عاطفی گردد. - «دیچز، - 96 :1366 پیرو همین موضوع، نویسندگان براي ارتباط معنادار با دنیاي واقعی سعی در به ترسیم کشیدن دردها دارند؛ اما نویسندگان معاصر به حدي درونمایهي درد را بسط دادهاند که فضاي سنگین درد و غم حاکم بر اثر رخ مینماید و خواننده از حجم زیاد این دردها احساس نارضایتی میکند. »واقعیت این است که توجه بیش از اندازه به مصیبتها و آدمهاي غمزده و دلتنگ و اوضاع و احوال ناجور و ناهنجار زندگی آنها، فضاي تیرهاي در داستان معاصر فارسی به وجود آورده است. - «میرصادقی، - 165 :1375
آثار نویسندگان معاصر ما بیشتر بیانگر شکست و درد و توجیه دردها است و عمق بیشتر اثر را در درد بیشتر میبینند، چرا که درد و غم را عمیقتر از شادي میدانند؛ غم در اعماق جان نفوذ میکند، اما شادي، حسی زودگذر است. اگر بگوییم تقریبا از 70 درصد به بالا حجم ادبیات داستانی به اندوه و غم سپري شده است، سخنی به گزاف نگفتهایم؛ پایان بیشتر داستانهاي معاصر فارسی غمگین است. »پایان بیش از نیمی از داستانهاي هدایت به کشته شدن و خودکشی شخصیتها و آدمهاي داستان ختم میشود، پایانبندي اغلب داستانها علوي تلخ است و غمانگیز، صادق چوبک در داستانهایش چنان در زشتی و پلیديها غرق می- شود که زیباییها و پاکیها را از یاد میبرد، هر داستان آلاحمد با شور و قدرت روحی شخصیتها شروع میشود.
