بخشی از مقاله
چکیده :
این پژوهش به بررسی ضمنی دعا، پیشینه ی دعا ، نیایش ، اهمیت و جایگاه دعا، تعریف و توصیف این عبارات از دیدگاه قرآن، احادیث و روایات، فواید دعا و تأثیر آن بر زندگی بشری ، نشر آن و نیز دعا از دیدگاه مولانا پرداخته شده است . دیدگاه مولوی ، دیدگاهی عرفانی اسلامی است که نشأت گرفته از قرآن و سیره و سخنان گهربار معصومین است، او معنا و مفهوم حقیقی دعا را در اختیار انسان های معاصر خود و جامعه آینده قرار می دهد.
می توان گفت که مضمون دعاهای مثنوی شامل مناجات با خدا و تقرب جستن ، طلب علم حقیقی، پرهیز از خلاء، دوری از گناهان، دعا برای تهذیب نفس و هدایت است . مولانا با دعا کردن ناتوانی خود را بیان می دارد و می آموزد که آدمی اسیر شیطان درونی است و به تنهایی نمی تواند بر آن غلبه کند و همواره از خداوند کمک می گیرد.بنابراین به تحلیل و بررسی اندیشه های مولوی در زمینه دعا، پرداخته شده است.
مقدمه:
بگو اگر دعای شما نباشد پروردگارم هیچ اعتنایی به شما نمی کند. - فرقان - - 77 دعا و نیایش در تمام فرهنگ های بشری و ادیان و مذاهب جهان جایگاه خاصی دارد و تأثیر آن بر روح و روان و آرامش انسان بر همه مسلم است و همه انسان ها با توجه به نیازهای خود از نیروی برتر و مافوق بشری کمک و یاری می طلبند و نیازهایشان را با او در میان می گذارند. پیشینه ی دعا و نیایش با زندگی حضرت آدم - ع - گره خورده است، طلب و نیاز باعث پویایی و تحرک در زندگی بشر می شود و هر کسی به فراخور بینش و وسعت اندیشه اش خواسته هایی را به درگاه خدا عرضه می کند و این راز و نیاز در فطرت همه ی انسان ها سرشته شده است.
این تحقیق گامی است در جهت شناخت بیشتر یکی از کاربردی ترین موضوعات فراوانی که مولوی در اشعار شور انگیز خود برای بالا بردن بینش بشر و در نتیجه رستگاری و تعالی انسان در سخنان جاودانه خویش بیان کرده است و آن موضوع دعا است. در این مقاله ابتدا پس از ارایه لغات و اصطلاحات مربوط به دعا به توضیح ابعاد و ویژگی های آن پرداخته شده است، سپس به بیان اشعار و ادبیات مربوط به دعا که با آیات و احادیث معصومین تناسب دارد می پردازد.
با آوردن عقیده نویسندگان و صاحب نظران به شرح ابیات می پردازد و سخن آخر این است که دعا و نیایش های شاعران دریچه ای است بر احساس و جهان بینی شاعر. مولانا این شناخت را از گنجینه علوم الهی که همانا قرآن و سیره و کلام معصومین می باشد به دست آورده است. مسأله دعا از جنبه های مختلف مورد بررسی و تفحص قرار گرفته است و حتی بعضی از فیلسوفان و عرفای ما مسأله دعا را در آثار خود مطرح کرده اند و نگرش عقلانی به دعا تنها در منابع اولیه فلسفی ما وارد شده است.
در زمینه نقش و جایگاه دعا در قرآن و روایات ، کتب بسیار زیادی نگاشته شده است و درباره جهان بینی مولانا نیز تحقیقات انجام شده کم نیست ، این تحقیق به بیان دیدگاه های مولانا در زمینه دعا پرداخته است. معمولاً کمال یک عارف وصول به حق شمرده می شود و انا الحق گفتن شعار بزرگترین صوفیان به حساب آمده است . از سویی دعا و راز و نیاز اوج عبودیت بنده در پیشگاه حضرت حق به حساب می آید . بررسی دیدگاه های مولانا به عنوان یکی از بزرگترین عرفا می تواند تا حدود زیادی رویکرد عرفانی مسلمان را به این مساله نشان دهد.
قدم نهادن آدمی به جهان هستی و برخورداری از قدرت اندیشیدن و تعقل، و وجود ابهامات و مسایل حل ناشده در آن، همگی انسان را بدان سو رهنمون می گردد که با نیروی عقل و اندیشه خویش ، به حل ابهامات و گشودن اسرار ناگشوده جهان هستی گام بر دارد. ما نیازمندیم تا گنجینه عظیم معارفی را که در متون اسلامی تحت نام دعا آمده است باز شناسیم. ما در هر روز خداوند را در نماز می خوانیم و از او خواهان هدایت به راه راست هستیم.
ارتباط بنده با خداوند مخصوصاً در شریعت اسلام آنقدر مهم است که از هر بهانه و کمندی برای کشیدن عابد به سوی معبود استفاده می شود اما نباید ما را از اهمیت دعا غافل کند. دعا به عنوان یک نیروی غیبی که در شریعت ، بسیار مورد تأکید قرار گرفته است و از اعمال بسیار رایج و مقبول در زندگی دینی ما می باشد . بنابراین دعا به عنوان یکی از پدیده های مقبول و اساسی در زندگی بشری و به عنوان یک امر مبهم در جنبه تأثیرگذاری و از حیث جایگاه آن در قانون علی و معلولی مورد نظر قرار گرفته است.
تعریف دعا :
دعا مصدر عربی، خواندن دعاهای مأثوره در اوقات معین برای طلب آمرزش و برآورده شدن حاجات، نیایش کردن، درخواست حاجت از خدا، مدح و ثنا، تحیّت، درود و سلام، تضرع و نفرین. دعا: » اسم ، حاجت خواستن ، جمع آن ادعیه است. »آنندراجه« استغاثه به خدا ، استدعای برکت تضرع، خدایخوانی . راغب اصفهانی ذیل دعا این چهار معنی را آورده است.
-1» بانگ زدن و خواندن
-2 درخواست و طلب
-3 دعوت و ترغیب
-4 جلب توجه.« دعا: »ندا کردن خدا با گریه و زاری برای آن که از داعی دفع عذاب کند و مطلوبش را برآورد.« دعا در لغت به معنی صدا زدن و به یاری طلبیدن و در اصطلاح اهل شرع گفتگو کردن با حق تعالی به نحو طلب حاجت و درخواست حل مشکلات از درگاه او، و یا به نحو مناجات و یاد صفات جلال و جمال ذات اقدس اوست. سیدعلی دستغیب گوید: دعا از نظر لغت خواندن و ندا کردن، کمک خواستن، پرسش کردن، فریادرسی کردن تشویق و ترغیب کردن، نامگذاری کردن استو امّا نیایش اسم مصدر است و مصدر آن نیامده و هیچ مشتقی ندارد و به گمان من از دنیا به معنی آبا و شیب به معنی پرستش است و این کلمه در اصل معنی پرستش آبا داشته است و سپس به معنی مطلق پرستش آمده است، در پهلوی به معنی پرستیدن و در سانسکریت به معنی آواز خواندن آمده است.
احساسعرفانی غالباً در نیایش تجلی می کند. نیایش در نهایت وضوح یک پدیده روحی است. نیایش اصولاً کشش روح است به سوی کانون غیر مادی جهان، نیایش عبارت است از تضرع ناله مضطربانه و طلب یاری و استعانت و گاهی یک حالت کشف و شهود روشن و آرام درونی و مستمر و دورتر از اقلیم همه محسوسات، به عبارت دیگر می توان گفت که نیایش پرواز روح است به سوی خدا و یا حالت پرستش عاشقانه ایست نسبت به مبدأیی که معجزه حیات از او سرزده است و بالاخره نیایش نمودار کوشش انسان است برای ارتباط با آن وجود نامرئی، آفریدگار همه هستی، عقل کل، قدرت مطلق، خیر مطلق، پدر و منجی هر یک از ما. حقیقت نیایش یک حالت عرفانی پر گدازی را مجسم می کند که در آن دل به خدا جذب می شود و نیز مناجات به معنای با کسی راز و نیاز و نجوی کردن است.
مناجات راز و نیاز گفتن بنده به درگاه خدا است کهمعمولاً در خلوت از روی صفای قلب و رقت احساس به منظور استغفار و جلب یاری و ترحم انجام می گیرد. نکته اصلی همه تعریف ها درخواست از خدا به امید اجابت یا ثنا و ستایش اوست، برای عبادت. در برخی از کتاب ها، دعا را چنین توصیف کرده اند مجموعه ای از معیارها و ضوابط اعتقادی و توحیدی است که ارتباط بی واسطه و مستقیم، انسان را با خدا به گونه ای صحیح و دور از انحراف، نظم و نسق می بخشد به طوری که با هدایت مستمر این ارتباط سازمان یافته، انسان را در حدّ اعلای توان و ظرفیتش از نیروهای شور و شوق و عشق و دلبستگی نسبت به مفاهیم اعتقادی و توحیدی لبریز و سرشار می کند.
علامه اقبال می گوید: حقیقت» این است که هر جستجوی معرفتی اساساً نوعی نیایش است و آن که عالمانه به مشاهده طبیعت می پردازد مثل صوفی است که در نیایش خواستار دست یافتن به حقیقت است. نیایش تجلی عشق ورزیدن و احساس کردن و دوست داشتن است بنابراین راهی است برای شناختن، ایمان آوردن و ایقان آوردن.« روح انسان فقط با نزدیکی با خداوند به تکامل می رسد که این نزدیکی هم باتقوا و دعا حاصل می شود. پس دعا و نیایش وسیله تقرب به خدا و تقویت وجود انسان است. انسان با دعا کردن در مقابل سختی ها به زندگی صبور و بردبار می شود.
آثار دعا:
دعا وقتی با شرایط مخصوصش انجام بگیرد و تمرین و تکرار شود آثاری عمیق در ساختن شخصیت انسان دارد زیرا ضمن خواندن پروردگار و سپاس از او به خطاهای خود اعتراف می کند و این یک اثر بسیار پاکی بر روح انسان می گذارد و باعث می شود که انسان با نیرو و اراده بیشتری به خداوند اتکا کند و همه نیروهای روانی انسان در رسیدن به آرزوهای شایسته همراه می شوند.
