بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله به بررسی اندیشه حضرت امام خامنهاي درباره دعا پرداختیم که به نظر ایشان دعا مظهر بندگی در مقابل خداوند و براى تقویت روح عبودیت در انسان می باشد و سرچشمهى همهى فضائل انسانی همین احساس عبودیت است. ایشان به نقش و وسیله بودن دعا در فراهم کردن علل مادي براي برآورده شدن حاجات - در کنار تلاش و همت - اشاره می کنند و تصریح میکنند که این بدان معنا نیست که هرچه انسان خواست برآورده خواهد شد زیرا دعا شرایط و آدابی دارد که لازمه برآورده شدن حاجت، رعایت اینهاست. ایشان فواید و دستاوردهایی را براي دعا مطرح می کنند و به وعده حق الهی براي استجابت دعا اشاره می کنند که دعا در چهارچوب قوانین الهی و طبیعی مستجاب می شود و استجابت دعا لزوما به معناي تحقق آنچه مورد نظر ما هست نمی باشد. از نظر ایشان بهترین دعا، دعایی است که از سرمعرفتی عاشقانه به خدا و بصیرتی عارفانه به نیازهاى انسان باشد، که اینچنین دعایی فقط در دعاهاي مأثورهى اهل بیت - ع - کهپر از معارف الهی و اسلامی است وجود دارد و اگر چه انسان همیشه باید بوسیله دعا با خدا ارتباط داشته باشد اما فصل دعا، ماه مبارك رمضان می باشد که به همراه مناجات مأثورهى ماه شعبان یک فرصت براي انسان است.
کلمات کلیدي:امام خامنه اي- دعا- اهمیت دعا - شرایط دعا- استجابت دعا- فواید دعا
مقدمه
یکی از بزرگترین نعمت هاى الهی که خداوند متعال به انسانها ارزانی داشته این است که اجازه داده با او نیایش کنند و او را بخوانند، چنان که در بحار الأنوار - ج 94 ص - 151 از امام سجاد - ع - روایت شده که : "از بزرگ ترین نعمت هاى تو بر ما، جارى شدن یاد تو بر زبان ما و اجازه دادنت به ما براى دعا به درگاه تو است. " همچنین بزرگتر از نعمت دعا ، نعمت اجابت درخواست داعی است که خداوند متعال آن را تضمین کرده و فرموده: »ادعونی أَستَجِب لَکُم - غافر- : - 60 بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را. …دعا باعث تطهیر نفس و تقویت روح عبودیت در مقابل خداوند و موجب ملکوتی شدن انسان و رسیدن به کمال قرب الهی می شود، چرا که عبودیت انسان سرچشمهى همهى فضائل انسانی و کارهاى خیر است.
دعا، اصل و مغز عبادت است؛ بدون دعا و نیایش، بندگی کامل نخواهد بود. زمانی که انسان در مقابل قدرت لایزال الهی، خاشعانه، دست نیاز بلند می کند و خود را ضعیف و ناتوان می بیند، اوج عبودیت است. پیامبر خاتم - ص - می فرماید:»دعا سلاح مؤمن، ستون دین و نور آسمان ها و زمین است.«درجاي دیگر می فرماید:»برترین عبادت ها، دعاست، هرگاه خداوند به بنده اي، اذن }و توفیق{ دعا دهد، دررحمت را به روي او بگشاید. بی گمان هیچ کس با دعا کردن، هلاك نمی شود.« امام علی - ع - در وصیتی به امام حسن - ع - می فرماید:»بدان که کسی که ملکوت و خزائن دنیا و آخرت در دست اوست، به تو اجازه داده است تا او را بخوانی و اجابت دعاي تو را ضمانت کرده است و به تو فرمان داده است که از او بخواهی تا به تو عطا کند و او مهربان و بخشنده است، میان تو و خودش، حجابی ننهاده و تو را به آوردن واسطه و میانجی، وادار نکرده است.
سپس کلید خزائن و گنجینه هایش را که همان دعا و خواستن از اوست، دراختیار تو نهاده است پس هرگاه تو بخواهی، با دعا کردن، در همان گنجینه هاي او را می گشایی. «به نظر حضرت امام خامنه اي نیز دعا وسیلهى مؤمن براي ارتباط با خداوند قادر است و بشر بیرابطهى روحی با خدا در زندگی سرگشته و درمانده است: "دعا، وسیلهى مؤمن و ملجأ مضطر و رابطهى انسان ضعیف و جاهل با منبع فیاض علم و قدرت است، و بشر بیرابطهى روحی با خدا و بدون عرض نیاز به غنی بالذات، در عرصهى زندگی سرگشته و درمانده و هدر رفته است؛»قل ما یعبؤا بکم ربی لولا دعاؤکم - «فرقان". - 77 - یادداشت حضرت آیتاالله خامنهاي درباره مناجات شعبانیه . - 69/10/1 – دعا، توجهی خالصانه و عارفانه به خداوند متعال و استمداد ازذات ربوبی اوست. اما دعا، داراي شرایط، آداب و فوایدي است که توجه به آنها می تواند موجب قبولی دعا و اجابت درخواست انسان از خداوند متعال شود. آنچه در پی می آید نگاهی به اندیشه حضرت امام خامنهاي در باب دعاست.
-1 اهمیت دعا : مظهر بندگی و عبودیت در مقابل خداوند
از نظر حضرت آیتاالله خامنهاي دعا، مظهر بندگیِ در مقابل خداوند و براى تقویت روح عبودیت در انسان است که این روح عبودیت در انسان مبدا همه فضائل انسانی است و نقطهى مقابل این احساس عبودیت، خودخواهی و منیت است که این منیت، منشأ همهى آفات اخلاقی است و نتایج عملی آن است و انسان با دعا در مقابل خداوند خشوع پیدا می کند و این منیت و خودخواهی را درخود از بین می برد لذا دعا یک نعمت است و بزرگترین خاصیت آن احساس عبودیت می باشد. "دعا، مظهر بندگیِ در مقابل خداوند و براى تقویت روح عبودیت در انسان است، و این روح عبودیت و احساس بندگی در مقابل خداوند، همان چیزى است که انبیاى الهی از اول تا آخر، تربیت و تلاششان متوجه این نقطه بوده است که روح عبودیت را در انسان زنده کنند.
سرچشمهى همهى فضائل انسانی و کارهاى خیرى که انسان ممکن است انجام بدهد - چه در حوزهى شخصی، چه در حوزهى اجتماعی و عمومی - همین احساس عبودیت در مقابل خداست. نقطهى مقابل این احساس عبودیت، خودبینی و خودخواهی و خودپرستی است؛ منیت است. این منیت است که در انسان، منشأ همهى آفات اخلاقی و عوارض و نتایج عملی آنهاست. منشأ همهى این جنگها و کشتارهاى عالم، و ظلمهایی که به وقوع میپیوندد و منشأ همهى فجایعی که در طول تاریخ اتفاق افتاده - وشما خواندهاید، شنیدهاید یا امروز مشاهده میکنید - احساس منیت و خودخواهی و خودبینی در مجموعهاى از انسانهاست که سرچشمهى این فساد و نابسامانی، در زندگی آنهاست. عبودیت نقطهى مقابل این خودخواهی و منیت و خودپرستی است.
اگر این خودبینی و خودخواهی در مقابل خداوند متعال باشد - یعنی انسان خود را در مقابل پروردگار قرار بدهد - نتیجهى آن در انسان، طغیان است: طاغوت. طاغوت هم فقط پادشاهان نیستند؛ هرکدامِ از ما انسانها ممکن است در درون خودمان - خداى نکرده - یک طاغوت و یک بت تربیت کنیم و پرورش بدهیم. در مقابل خدا سرکشی کردن و خودبینی داشتن، نتیجهاش عبارت از رشد طغیان در انسان است. اگر این خودبینی در مقابل انسانهاى دیگر باشد، نتیجهاش میشود نادیده گرفتن حقوق دیگران؛ تجاوز و دستدرازى به حقوق این و آن. اگر این خودبینی در مقابل طبیعت واقع بشود، نتیجهاش میشود تضییع محیط طبیعی؛ یعنی آنچه که امروز به حق دربارهى مسئلهى محیط زیست در دنیا اهتمام هست. نادیده گرفتن محیط طبیعی زیست انسان هم، نتیجهى طغیان، خودبینی و خودخواهی در مقابل طبیعت است.
دعا ضد همهى اینهاست. دعا که میکنیم، در واقع این حالت خشوع را در خود به وجود میآوریم و خودبینی و خودخواهی را در خود سرکوب میکنیم، و در نتیجه، جهان هستی و محیط زندگی انسانها از طغیان و تجاوز به حقوق و طبیعت محفوظ میماند.لذا فرمود: »الدعا مخ العبادة«؛ مغز هر عبادتی، دعاست. عبادات براى همین است که بتواند انسان را در مقابل خداى متعال خاشع و دلش را نیز مطیع و تسلیم کند. این اطاعت و خشوع در مقابل خداوند هم از نوع تواضع و خشوع و خضوع انسانها در مقابل یکدیگر نیست؛ بلکه به معناى خشوع و خضوع در مقابل خیر مطلق، جمال مطلق، حسن مطلق و فضل مطلق اوست.لذا دعا، یک نعمت است و فرصت دعا کردن، یک نعمت است. در وصیت امیرالمؤمنین - علیهالصلاة و السلام - به امام حسن مجتبی - علیهالسلام - این معنا وارد شده است: »اعلم انّ الّذى بیده خزائن ملکوت الدنیا والاخرة قد اذن لدعائک و تکفّل لاجابتک«؛خداى متعال که همهى قدرت آسمان و زمین در قبضهى توانایی اوست، به تو اجازه داده که با او دعا کنی و حرف بزنی و از او بخواهی.
»وامرك أن تسأله لیعطیک«؛ از او مطالبه کنی تا او هم به تو عطا کند. این رابطهى درخواست کردن و گرفتن از خدا، مایهى تعالی روح انسان است و همان تقویت کنندهى روح عبودیت است. »و هو رحیم کریم لم یجعل بینک و بینه من یحجبک عنه«؛ خداى متعال بین خودش و تو، واسطهاى، فاصلهاى و حجابی قرار نداده است. هر وقت با خدا شروع کنید به سخن گفتن و عرض نیاز کردن، خداى متعال صدا و درخواست شما را میشنود. با خدا همیشه میشود همزبان شد، میشود گفتگو کرد، میشود مأنوس شد و میشود از او درخواست کرد. این براى بشر، فرصت و نعمت خیلی بزرگی است.مهمترین خاصیت دعا- که من قبلاً هم دربارهى آن قدرى صحبت کردهام-. همین ارتباط با خدا و احساس عبودیت در مقابل خداوند، بزرگترین اثر و خاصیت دعاست؛ از خدا خواستن، که آن وقت خداى متعال هم اجابت خواهد کرد. - بیانات در خطبه هاي نماز جمعه ي تهران - 85/7/21 –
-2 نقش دعا در فراهم کردن علل مادي براي براورده شدن حاجات
از نظر حضرت آیتاالله خامنهاي براي رسیدن به مقصود و گرفتن حاجت نباید فقط به وسایل و ابزارهاي مادي اکتفا کرد بلکه انسان با دعا به درگاه حق متعال نیز به عنوان یک وسیله در کنار عمل و تلاش و با رعایت شرایط و آداب آن می تواند به حاجت و اهداف خود برسد چرا که از حضرت علی - ع - نقل است که: »خداى متعال، به اینکه به تو اذن داد از او بخواهی، کلید همه گنجینههاى خود را در دست تو قرار داد.«از نظر ایشان دعا رقیب ابزارهاي مادي نیست معناى دعا این است که انسان از خدا بخواهد تا او این وسایل را جور بیاورد.آن وقت علل مادى، هر کدام در جاى خودشان قرار میگیرند. دعاى مستجاب این گونه است یعنی استجابتش به این است که ابزارهاى مادى و عادى و معمولیِ این خواسته، جور میشود. یعنی خدا جور میآورد.
"وقتی ما به درگاه حق متعالفدعا میکنیم، در حقیقت وسیلهاى براى رسیدن به حوائج خودمان میجوییم و راهی به سوى این حوائج میپیماییم و از آن استفاده میکنیم. این، یکگونهفدعا کردن است: دعا براى گرفتن مقصود. اینطور نیست که کسی گمان کند همهى مقاصد، به وسیلهى ابزارها یا وسایل مادى براى انسانها قابل دسترسی است. بلکه چیزهایی را انسان بافدعافباید به دست آورد. البته نهفدعاى تنها وفدعاى بدون عمل. هیچ فایدهاى ندارد که انسان در عمل را ببندد و بهفدعافاکتفا کند. اما در کنار عمل، در کنار اقدام، در کنار به کار انداختن همت و تلاش، خواستن از خدا را نیز باید قرار بدهیم. اینفدعا، حاجات را براى انسان برآورده میسازد.
لذا ملاحظه میکنید که پیغمبر اکرم صلیاللَّهعلیهوآلهوسلم، در میدان جنگ، بعد از آنکه همهى کارها را انجام داده است،فدعافهم میکند. بنابراین، یکی از وظایف ماست کهفدعافکنیم، تا از این راه به حاجات و اهداف و مقاصد خودمان نائل شویمل دعا، وسیلهاى در کنار وسایل دیگر است. به قول بزرگان از محققین و متفکرین ما، همچنان که در عالم وجود، خداى متعال دهها وسیله و سبب و علت قرار داده است،فدعافهم یکی از سببهاست. در بسیارى ازفدعاها، حاجت و مقصود خواستن مطرح میشود. مثلاً فرض بفرمایید در همینفدعاى سحر ماه مبارك رمضان کهفدعاى بسیار عالیالمضمونی هم هست، بعد از آنکه خداى متعال را به اسما و صفات سوگند میدهد، میگوید: دعافکن به آنچه که میخواهی و مقاصد خودت را از خدا بخواه. بعد از این همه
