بخشی از مقاله
مقدمه :
از آموزه های دیانت اسلام برای نیک بختی و سعادت انسان ، اذکار و دعاهایی است که در اوقات و مناسبتهای خاصّ خود خوانده می شود .
غالب این اذکار و دعاها علاوه بر ثواب و پاداش اخروی ، آثار مادی و روحی نیز به همراه دارند که می توان به برکت آن ها بر ناملایمات و دشواری های زندگی فائق آمد.
خوش تر از ایام عشق ایام نیست
صبح روز عاشقان را شام نیست
اوقات خوش آن بود که با دوست به سر شد
باقی همه بی حاصلی و بی خبری بود
انواع دعا :
1- دعاهای علاجی و تعویذی :
این دسته از دعاها جهت درمان بیماری های روحی و روانی و جسمی و رفع گرفتاری ها ، از سوی حاجتمندان مورد توجه قرار می گیرند ، تأثیر این گونه دعاها علاوه بر صحت سند و متن به رعایت آداب و اوقات و شرایط خاص و عدد مخصوصی بستگی دارد و عمل به آن خصوصیات ، از همگان ساخته نیست این دعاها در صورتی که برگرفته از قرآن و عترت بوده و از صحت سند و متن برخوردار باشد قابل اعتمادند و عمل به آنها شایسته و سودمند است.
2- دعاهای معارفی و تربیتی :
دعاهای قرآنی و شمار فراوانی از دعاهای معصومین (ع) از این گونه دعاها به شمار می آیند . این دعاها سرشار از معارف توحیدی و تعالیم الهی هستند . دعاهای معارفی و تربیتی مبتنی بر شناخت پروردگار و تلاش در راه خدا و توکل به اوست . دعاکنندگان در این گونه نیایش ها فقط خدا را می خوانند و از او یاری می طلبند . آنان گرچه بر ، برآورده شدن دعاهای خود اصرار دارند اما بر این باورند که آن چه مصلحت و حکمت خدا باشد تحقق خواهد یافت و بر آن خشنود هستند.
از نهج البلاغه :
هر گاه بخواهید نعمت پروردگار را با دعا بگشایید و ریزش باران رحمتش را طلب کنی ، اگر او دعای تو را دیر اجابت فرماید نا امید مشو . زیرا اعطای او بسته به قدر و نیّت باشد چ
ه بسا در اجابت ، تأخیر روا دارد تا پاداش سئوال کننده بزرگتر و عطای آرزومند افزون تر شود . چه بسا چیزی را خواسته ای و تو را نداده اند ، ولی بهتر از آن را در این جهان یا در آن جهان به تو دهند و یا صلاح تو در آن بوده که آن را از تو دریغ دارند.
چه بسا چیزی از خداوند طلب کنی که اگر خدا خواسته ات را برآورد، تباهی دین تو را سبب شود.
مولا علی (ع) در این گفتار ما را به این نکته مهم متذکّر می کند که اگر دعای ما به ثمر نمی رسد یا آن چیز به صلاح ما نیست و به این سبب عطا نمی شود و یا این که مصلحتی در به تأخیر افتادن اجابت دعا وجود دارد و یا خدا اراده کرده است که بهتر از آن را به ما بدهند .
مکان دعا :
مکان های مناسب تر برای دعا کردن عبارتند از : مسجد الحرام ، کعبه ، حجر اسماعیل(ع) ، مقام ابراهیم (ع) ، بالای کوه صفا ، عرفات و جاهای مقدس دیگری در « حرم مکه » چون : غار حرا، غار ثور ،جبل الرحمه ، کنار ستونهای توبه ، قبرستان ابی طالب و .... و جاهای مقدس « حرم مدینه » مانند مسجی النبی ، کنار ستونهای توبه ، حنانه ، مهاجرین ، سر بر و مخلقه ، نزد مقام جبرئیل (ع) ، محل اصحاب صفه و ..... و مساجد جامع هر شهر ، مسجد کوفه ، مسجد سهله ، حرم امام علی (ع) ، حرم امام حسین (ع) ، حرم ابوالفضل العباس ، حرم امام کاظم و امام جواد و امام هادی و امام حسن عسگری (ع) ، حرم اهل بیت حضرت معصومه و مزارهای امامزادگان و شهدا و اولیاء الهی .
گاهی مکان و زمان با یکدیگر فضای شورانگیزی برای دعا و عبادت فراهم می آورد مانند : روز عاشورا و حضور در کربلا ، 19 و 21 ماه رمضان و مسجد کوفه و حرم امام علی (ع) ، نیمه شعبان و مسجد جمکران و ....
آثار دعا :
1- آثار دعا هنگام دعا : تلاش و پویایی ، رقت و لطافت قلبی ، استراحت و آرامش روانی ، رهایی از انزوای درونی و ..... و رسیدن به کامیابی معنوی از جمله آثار و فوایدی است که هنگام دعا در حال نیایش به دست می آید.
2- آثار و فواید دنیوی : رد بلا و قضا ، شفای بیماران ، وسعت روزی ، بهره مندی از نعمت ها و بهره های مادی و عاطفی و معنوی این جهان مانند : همسری دیندار و شایسته ، با حرز و ....
3- آثار و فواید معنوی و اخروی : شناخت خدا ، قرب الهی ، شناخت فرشتگان و هر گونه شرک و رسیدن به کمالات انسانی ، خودسازی و خود شکوفایی مرگ در راه خدا ، همنشینی با فاطمه زهرا و ذریه و خاندان پاکشان و ....
سوره های دعایی :
سوره الفاتحه ، سوره الاخلاص ، سوره الفلق ، سوره الناس ، سوره المسده .
فضیلت دعا :
«حق و حقیقت » در فرهنگ بشری جایگاهی ویژه دارد . انسان بر اساس فطرت حقیقت جویی خود برای کشف و رسیدن به حقایق می کوشد و دوستدار حق و حقیقت است . انسان الهی که با منبع وحی سروکار دارد و از سرچشمه معارف و تعالیم الهی بهره مند است نظام آفرینش را حق می داند و حرکت این نظام را به سوی خیر برمی شمارد و از راز و نیاز می داند. «حق و حقیقت » در لغت به معنای دست یابی به گوهر و ژرفای « دعا » جز با شناخت و به کارگیری آداب و احوال «دعا» سخن گفتن با خدا و درخواست کردن از اوست .
« دعا » روی آوردن به آفریدگار و امید داشتن به جز اوست . حقیقت دعا اقرار به وحدانیت خدا و اعتراف به ناتوانی وجهل خویش در برابر خداست و تلاش برای رسیدن به کمال مطلوب است.
زمان دعا :
زمان و هنگام دعا که بر اجابت دعا تأثیر دارد شامل سه بخش است :
1- بخش هایی از زمان که درک آن در همه ایام سال ممکن است ، به هنگام اذان ،بین نماز ظهر و عصر در روز چهارشنبه ، در حال بیماری ، نماز وتر ، هنگام افظار ، بین اذان و اقامه ، هنگام اضطرار و درماندگی ، هنگام جهاد سپاهاسلام ، هنگام تلاوت قرآن ، هنگام وزیدن باد ، هنگام شهادت شهید و به هنگام سجده . علاوه بر اینها هنگام بروز حوادث طبیعی مانند رعد و برق ، زلزله ، خورشید گرفتگی و ماه گرفتگی و .... و به هنگام بروز حوادث اجتماعی مانند : جنگها، دفاعها و از خود گذشتگی و..... و به هنگام وقوع رفع داده های زندگی مانند سفر ، تولد فرزند ، ازدواج و .... و همچنین به هنگام دیدن نعمتهای خداوند ، کوه جنگل ، آسمان و...
2- بخش هایی از زمان که در طول سال یکبار اتفاق می افتد که برتر از سایر اوقات است مانند ماه مبارک رمصان و شبهای قدر و شبها و روزهای اول و آخر هر ماه به ویژه شب روز اول ماه رجب ، نیمه شعبان ، 27 ربیع اول ، عید فطر و قربان ، دهه ی اول ذی الحجه .
3- بخش هایی از زمان که در هر شبانه روز درک می شود مانند : از آغاز طلوع فجر تا هنگام طلوع آفتاب ، به هنگام قرار گرفتن خورشید در نقطه ی اوج مداری ، اول شب ، پس از هنگام فرو رفتن خورشید در چاهسار مغرب ، به هنگام غروب و ساعت اول شب پس از نیمه شب و هنگام سحر ، پس از نماز مغرب که نماز « غفیله » خوانده می شود.
دعا در حدیث :
حدیث در شناخت معارف قرآنی اهمیت دارد. پیامبر (ص) اولین و بهترین تعیین کنندگان تعالیم الهی است از این رو برای درک و فهم بهتر آموزه های قرآنی مراجعه به حدیث ضروری است «قرآن و حدیث» منابع اصلی و بنیادی تحقیق در معارف دینی بوده و برای شناخت بهتر و بیشتر تعالیم دینی ناگزیر از مراجعه به منابع هستیم .
حوزه های معانی دعا :
دعا : کاربرد واژه ای دعا و مشتقات آن در برخی از آیات منحصر به نمایش و درخواست از خداوند است.
عبادت : دعا به معنای عبادت در دسته ای دیگر از آیات قرآن در دعا وعبادت با هم به کار رفته اند به گونه ای که جداسازی این دو مفهوم دشوار است ( در آیات دیگری نیز در مفهوم نیایش و ستایش بیان شده است ).
اشتراک در معنی ، اختلاف در لفظ :
«ندا » در اصطلاح به دعا با صدای بلند و از صمیم قلب و با تمام وجود گفته می شود . ندا و استجابت به هم پیوند می خورند .
سؤال : سؤال خواسته و حاجتی است که انسان برای رسیدن به آن پافشاری می کند در قرآن واژه سؤال بیش تر به معنای پرسیدن از احکام عبادی چون طهارت و حج و .... است و همچنین شامل تاریخ و عقاید و قیامت و روح و پدیده هایی چون این هاست . کاربرد سؤال به معنی استفها و تبین در قرآن بیش تر است گر چه استفهام نیز در حقیقت خواندن و خواستن است.
تضرع : به معنای اظهار خواری و فروتنی ، زاری و التماس است ، تضرع معنای دعا ونیایش را نیز به دلالت آیات قرآن در بر داد .
جئر : به معنای دعا با صدای بلند و یاری خواستن از خدا و پناه جستن به پروردگار است زیاده روی در تضرع و دعا به صورت گریه و زاری و ناله و فریاد را جئر گویند. در مجمع البیان «جائر» بلند کردن صدا معنا شده است . جائر به معنای دعا سه بار در قرآن تکرار شده است در این معنا خدا با گریه و زاری خواند می شود و حاکی از درد و رنج و درماندگی و گرفتاری و چاره جویی دعا کننده است . دعای کافرانی که در عذاب می کنند قبول حق نمی باشد زیرا حوزه دعا و نیایش برای آدمیان به این دنیا که سرای عمل وعبادت است محدود می شود.
ذکر :
معنای وسیعی دارد و در معنای آن 19 وجه آورده اند . ذکر در لغت به معنای یاد و به معنای آن چه آهسته بر زبان آورده اند و به معنای نماز و قرآئت قرآن و تسبیح و دعا و شکر آمده ا
ست . اهمیت ذکر در قرآن به گونه ای است که دانشمندان اسلامی معارف وابسته به ذکر را در کتاب هایی با عنوان ذکر و دعا و ادعیه و اذکار آورده اند.
حکمت مستجاب نشدن بعضی دعاها :
1- استجابت برخی دعاها محال است برای کسی که دعا می خواند و خدا را با چشم ببیند محال است که دعایش مستجاب شود . چون فقط چیزهای مادی با چشم دیده می شود و خدا وجود مادی ندارد.
2- استجابت برخی دعاها بر خلاف قوانین و سنت الهی است مثلاً کسی که دعا کند از آزمون های الهی معاف شود دعایش مستجاب نمی شود چون این دعا با سنت و قانون ابتلا و امتحان بندگان منافات دارد.
3- برخی از دعاها در ظاهر خیر و در باطن شر است اگر خداوند آن بنده را مورد عنایت خود قرار داده باشد خواسته ی او را برآورده نمی کند مثلاً کسی که دعا می کند ثروتمند شود و خدا می داند که اگر ثروتمند شود از خدا دور می شود ، البته در روایات آمده که خدا از روی مهربانی در عوض چیزی که خواسته ، چیزی دیگری را که نخواسته به او عطا می کند.
