مقاله جایگاه دعا در اسلام وشیوه اجابت آن

بخشی از مقاله

چکیده

دعا در قر آن کریم جایگاه و اهمیت خاصی دارد این جایگاه از چهار جهت قابل بررسی است اول: آیاتی که خداوند مومنین خود را ترغیب و تشویق به دعا می کند . دوم:دعاهای انبیاء الهی ومومنین وفرشتگان که در قرآن کریم بیان شده است سوم : آیاتی که شکل دعا دارند .. چهارم :دعاهای که خداوند متعال به پیامبر ومومنین آموزش می دهد چگونه دعا کنند معصومین هم درکلام خویش مومنین را تشویق وترغیب به دعا کردن می کنند.و خداوند متعال دعا هارا مستجاب می کند ولی شیوه اجابت دعا متفاوت است مقاله حاضر به بررسی جایگاه دعا وشیوه اجابت آن می پردازد.

واژه های کلیدی:جایگاه،دعا،قرآن،معصومین،اجابت

مقدمه:

دعا در قران از جایگاه ویژه ای بر خودار است خداوند در قرآن کریم می فرمایندسو.»َإِذأَلَکَاعِبادِیعَنﱢیفَإِنﱢیقَرِیبٌأُجِیبُدَعْوَهَالدﱠاعِفَلْیَسْتَجِیبُواإِذادَعانِ لْیُؤْمِنُوالِیوَلَعَلﱠهُمْبِییَرْشُدُونَ - « بقره . - 186: علامه طباطبایی مضمون این آیه را بهترین اسلوب و لطیف ترین و زیباترین معنا را برای دعا شمرده است و به هفت نکته اساسی اشاره کرده است . اولا اساس گفتار برتکلم وحده است نه بر غیب نه سیاق دیگری نظیر غیبت و این سیاق دلالت بر این دارد که خداوند متعال نسبت به مضمون آیه کمال عنایت دارد . ثانیا تعبیر فرموده است - به بندگانم - نفرموده است - مردم - یا تعبیری نظیر اینها . ثالثا بدون واسطه است نفرموده است - در پاسخشان بگو چنین و آنچنان - بلکه فرموده است چون بندگانم از تو سراغ مرا بگیرند من نزدیکترم . رابعا جمله نزدیکتر را با حرف » ان « که تاکید را می رساند موکد کرده است و فرموده است » فانی قریب «پس به درستی که من نزدیکترم .

خامسا نزدیکی را با صفت بیان کرده و فرموده - نزدیکترم - نه با فعل - من نزدیکتر می شوم - تا ثبوت و دوام نزدیکی را برساند سادسا در افاده اینکه دعا را مستجاب می کند تعبیر به مضارع آورده است نه به ماضی تا تجدید اجابت و استمراری آنرا برساند سابعا وعده اجابت یعنی عبادت - اجابت می کنم دعای دعا کننده را - این جمله را مقید کرده است » اذا دعان «در صورتی که مرا بخوانید این دلالت دارد بر اینکه دعوت داعی بدون هیچ شرطی و قیدی مستجاب می شود . از طرفی در این آیه با همه اختصارش هفت مرتبه ضمیر متکلم »ی« تکرار شده و آیه ای با چنین اسلوبی در قران منحصر به همین آیه است . - طباطبایی ، 1417 ، ج 2 ، ص . - 41

تعریف دعا :

بدون معنا و مفهوم واژگان قران به شکل دقیق و درست پژوهشگر نمی تواند به اسرار قران دست یابد باید از درک عمیق آن محروم بماند ما بر این باور هستیم که فکر و اندیشه عربها تا زمانی که به این شیوه دقیق راه نیابد همچنان عقب مانده نگه داشته خواهد شد برای حرکت فرهنگ اصیل اسلامی باید به این امر توجه داشته باشیم. - ر.ک، عصیمه ، 1386 ، ص . - 19

تعریف لغوی دعا:

دعا در لغت به معنای ندا دادن و صدا کردن است برای تعریف دقیق معنای لغوی به چندفرهنگ لغت مراجعه می کنیم . -1 دعا در لغت به معنی ندا دادن و صدا کردن است مگر اینکه گاهی فقط خواندن بدون اسم است ولی دعا بیشتر با اسم است - ر.ک،راغب ، 1412 ق ، ص » -2 . - 315طلب احضاره « - مصطفی، 1960 م ، ص . - 286

تعریف اصطلاحی دعا :

دعا به سه حالت است اول به معنی توحید و ثنای خداوند متعال است مثل : »یا االله لا اله انت « یا مانند » ربنا لک الحمد « دوم به صورت رحمت و مغفرت است طلب بخشش و مغفرت از جانب حق تعالی است در این صورت بندگان از حق تعالی طلب مغفرت و آمرزش گناه می کنند مثل »اللهم اغفرلنا « سوم به معنی طلب و بهره مند شدن از منافع دنیا و خواسته های دنیایی است مثل کسی که از خداوند طلب می کند که خداوند به او رزق و روزی و فرزند بدهد » اللهم ارزقنی مالا و ولدا - «ر.ک، ابن منظور،1414، ج 14 ، ص . - 258 پس تعریف اصطلاحی دعا طلب و درخواست است برای رفع نیازها و یا حمد و ثنای خداوند به صورت نیایش است .

جایگاه دعا در قر آن :

علاوه بر مشتقات دعا در قران کریم که بیش از 200 مرتبه در آن ذکر شده است - ر.ک،عزالدین جمل، 2005 ، ج 2، ص - 107 دعا در قران جایگاه و اهمیت خاصی دارد این جایگاه از چهار جهت قابل بررسی است اول آیاتی که خداوند مومنین خود را ترغیب و تشویق به دعا می کند دوم اینکه در قران کریم به آیات در مورد قصه پیامبران و مومنین اشاره دارد که آنها در شدائد و گرفتاریها روی به خدا می کردند از او طلب حاجات می کردند یا در زمان خوشحالی و وفور نعمت شکر خداوند می گفتند سوم اینکه آیاتی که شکل دعا دارند که در قران کریم به آن اشاره شده است چهارم اینکه تعدادی دعا در قران کریم موجود است که خداوند متعال آنرا به پیامبر و مومنین آموزش می دهد که چگونه دعا کنند . - ر.ک،غفاری ، 1378 ش ، ص . - 14 . - ر.ک ،واثقی1358،ص، - 17، - ر.ک،آزاد،1377،ص. - 25

آیاتی که خداوند مومنین خود را ترغیب و تشویق به دعا می کنند: زیباترین آیه در زمینه تشویق مومنین به دعا کردن آیه 186 سوره بقره است در این آیه خداوند می فرماید : چون بندگان تو از من سوال کنند همانا من به آنها نزدیکترم و دعای دعا کنندگان را وقتی مرا بخوانند پاسخ می دهم پس آنها دعوت مرا اجابت کنند و به من ایمان بیاورندسو.»َإِذاأَلَکَعِبادِیعَنﱢیفَإِنﱢی قَرِیبٌأُجِیبُدَعْوَهَالدﱠا عِفَلْیَسْتَجِیبُواإِذادَعانِلْیُؤْمِنُوالِیوَلَعَلﱠهُمْبِییَرْشُدُونَ - « بقره . - 186: آیات دیگر وجود دارد که در مورد دعا کردن و تشویق به دعا است از جملهادْعُوا»رَبﱠکُمْتَضَرﱡعاًخُفْیَهوَ - « اعراف 55:ادْعُوهُ - »خَوْفاًطَمَعا - « اعراف:. - 56 در این آیات خداوند دستور داده است که بندگان خداوند از دور تضرع و پنهانی خداوند را بخوانند و همچنین در سوره غافر فرموده است وَ» رَبﱡکُمُقالَادْعُونِیأَ سْتَجِبْلَکُمْیَسْتَکْبِرُونإِنﱠ الﱠذِینَعَعِبادنْسَیَدْخُلُونتِیجَهَنﱠمَداخِرِین - « غافر - 60: در این آیه هم اجابت را به عنوان وعده ذکر می کند و هم به دعا امر می کند که دعا کنید و آنهایی را که اهل دعا نیستند را مذمت می کند. - ر.ک،غفاری ، 1378 ش ، ص - 14

دعاهای انبیاء الهی :

در قران کریم به داستان بسیاری ازانبیاء و مومنین اشاره دارد که آنها در شرائط سختی از خداوند طلب حاجات می کردند و در شرائط راحتی و آسایش و وفور نعمت حمد و ثنای خداوند می گفتند از جمله دیگر پیامبران الهی حضرت یوسف است داستان حضرت یوسف در سوره یوسف بسیار پرنکته است زمانی که به خاطر حسد برادران او را به چاه انداختند قافله ای از سر راه می رسد ودلو را در چاه می افکنند آنگاه نوجوان زیبایی را از چاه بیرون می آورند او را به بندگی می گیرند در مصر به فروش می رسد یوسف به عنوان برده به کاخ عزیز مصر راه می یابد زلیخا همسر عزیز مصر دلباخته او می شود یوسف پاکدامن تن به گناه نمی دهد وی را تهدید به زندان می کند یوسف دست به دعا برمی دارد و می گوید :قال»رَالسبﱢجْنُأَحَبﱡإِلَیﱠیَدْعُونَنِیمِمﱠاإِلَیْهِوَإِلاﱠ تَصْرِفْکَیْدَهُنﱠعَن یأَصْبُإِلَیْهِنﱠأَکُ نْوَمِنَالْجاهِلِین - « یوسف . - 33 : در شرایطی که اوضاع مساعد می شود و حضرت یوسف پادشاه مصر می شود و داستان پیدا کردن خانواده اش در چنین شرایطی دست به دعا برمی دارد و می گویدرَبﱢ:»آتَیقَدْتَنِیمِنَالْمُلْکِعَلﱠمْتَنِیوَمِنْتَأْوِیلِالْأَحادِیثِفاطِرَالسﱠماواتِالْأَرْضِوَأَنْتَوَلِیﱢیفِیالدﱡنْیاآخِرَهِوَتَوَفﱠنِیمُسْلِماًأَلْحِقْنِیوَ بِالصﱠالِحِین - « یوسف: - . - 101 محلاتی ، 1385 ، ص . - 220-270

و از دیگر پیامبرانی که داستان آنان در قران بیان شده است حضرت ایوب است صبرش الگوی همگان است خداوند به حضرت ایوب نعمتهای بسیار داد وی شکر گذار این نعمتها بود شیطان به بندگی ایوب حسد ورزید و گفت خداوندا واگر ایوب فرمانبردار تو است به خاطر نعمتهایی است که خداوند به او عطا کرده است و گرنه فرمان تو را نمی برد و شکر گذار تو نمی بود خداوند زمینه آزمایش حضرت ایوب را فراهم آورد و او را گرفتار بلاکرد به وی انواع ضررهای مالی و بدنی رسید تا جایی که تمامی ثروت و دارایی خود را از دست داد و خداوند فرزندان او را یکی پس از دیگری از او گرفت در حالی بیماری تمام بدن ایوب را فرا گرفته بود در این شرائط دست به دعا برداشت و گفتأَیﱡوبَ:وَ»إِذْ رَبﱠهُنادیأمنﱢیسﱠنِیَالضﱡرﱡأَنْتَوأَرْحَمُالرﱠاحِمِین - « انبیاء: - . - 83 طیب ، 1378 ، ج 9 ، ص . - 228

دعاهای فرشتگان :

علاوه بر داستان و دعاهای انبیاء و مومنین تعدادی دعاهادر قران کریم وجود دارد که مختص فرشتگان است آنها ملائکه مقرب به درگاه خداوند و حاملان عرش الهی اند آنها برای مومنان طلب آمرزش می کنند و می گویندالﱠذِینَیَحْمِلُون:»الْعَرْشَومحَونیُسَبﱢحُونْلَهُبِحَمْدِرَبﱢهِمیُؤْوَمِنُونَبِهِوَ یَسْتَغْفِرُونَلِلﱠذِینَآمَنُواربﱠناسِعْتَکُلﱠشَیْرَحْمَهًءٍعِلْماًوفَاغْفِرْلِلﱠذِینَتابُواات ﱠبَعُواوَسَبِیلَکَقِهِمْوَعَذابالْجَحِیمِأَ دْخِلْهُمْ - رَبﱠنا - 7وَجَنﱠاتِعَدْنٍوَعَدْتَهُمْالﱠتِی ومصَلَحَنْمِنْآبائِهِمْأَزْوَاجِهِمْذُرﱢیﱠاتِهِمْوَإِنﱠکَأَنْتَعَزِیزُالالْحَکِیمُ - قِهِمُ8وَ - السﱠیﱢئاتِومَنْتَقِالسﱠیﱢئاتِیَوْمَئِذٍفَقَدْرَحِمْتَهُوَذلِکَالْفَوْزُهُوَالْعَظِیم - «. غافر 9تا. - 7 سبب عفو و رحمت گناهان اهل ایمان به غیر از توبه و شفاعت رسولان در خواست فرشتگان است که در اثر دعا و طلب مغفرت گناهان اهل ایمان را عفو می دهند - حسینی همدانی ، 1404 ق ، ج 15 ، ص . - 286