بخشی از مقاله
چکیده:
یکی از پایدارترین تجلّیات روح آدمی و اصیلترین ابعاد وجود او حسّ دعا، نیایش و پرستش است. مطالعه تاریخ زندگی بشر نشان میدهد هر زمان و هر جا بشر وجود داشته، دعا، نیایش و پرستش هم بوده، اما شکل عبادت و معبود او متفاوت بوده است. این نوشتار که با هدف تبیین فرصت بهرهگیری از دعا در افزایش سطح سلامت معنوی به عنوان یکی از ابعاد منزلت اجتماعی جوانان صورت گرفته، از نظر هدف کاربردی و از نظر شیوه گردآوری اطلاعات، کیفی و برای گردآوری از روش »کتابخانهای« استفاده شده است. نتایج نشان میدهد که دعا از فرصتهای با ارزش جوانان است که در افزایش سطح سلامت معنوی و در نتیجه منزلت اجتماعی آنان از نقش اثرگذاری برخوردار است. اولین اثر آن در سلامت معنوی ایجاد آرامش است. خداوند متعال در قرآن کریم درمان تمام نگرانیها و اضطرابها را دعا و ذکر خدا معرفی میکند، آنجا که میفرماید: آگاه باشید که یاد خدا و ذکر او باعث آرامش دلها است. دیگر اثر دعا طهارت ضمیر است تا انسان جانش را از هرچه غیر خداست پاک کند. دعا درمان تکبر و رافع غفلت و احیاگر فضیلتها و جوان را به سوی تربیت عالی بشری رهنمون میسازد. دعا باعث روشنی دل و عامل اصلی امید و نشاط و مانع زشتی و منکر در وجود آدمی است. بنابراین دعا از نقش اساسی در افزایش سلامت معنوی جوانان برخوردار است.
واژگان کلیدی: فرصت، بهرهگیری، دعا، سلامت، معنویت، جوانان، منزلت اجتماعی
-1 مقدمه
دعا و معنویت به مثابه آگاهی از هستی یا نیرویی فراتر از جنبه های مادی زندگی است و احساس عمیقی از وحدت یا پیوند با کائنات را به وجود میآورد. افکار مثبت و تحمل2 هر دو مؤلفههای دعا درمانی هستند و با سلامت و مقاومت در برابر استرس ارتباط دارند. تکیهگاه معنوی میتواند تأثیر ضربهگیری در برابر استرس داشته باشد و همچنین میان سلامت روانی جسمی، رضایت از زندگی و سرزنده بودن، رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد - اکستین و کرن،. - 2002
امروزه ثابت شده است بسیاری از اختلالات و بیماری های روانی با آموزش و گسترش بهداشت قابل پیشگیری میباشد و چون با حفظ ذخائر انسانهای سالم، میتوان با سرعت بیشتری به پیشرفتهای قابل توجه دست یافت، روانهای سالم بهترین و موثرترین ابزار اجرای ییشرفت هر جامعهای هستند. عدم جوابگویی معیارهای مادی به نیازهای معنوی حتی در کشورهای به اصطلاح پیشرفته، لزوم تغییرات بنیادی در این نظامها را مطرح میکند. سیستم ماشینی موجب از بین رفتن خلوت زندگی انسانها شده و علی رغم تثبیت ظاهری این وضع، اشتیاق انسان به یک زندگی لذتبخش و پرمعنی غیرقابل انکار میباشد.
طی دهههای اخیر متغیری که به سرعت وارد بررسیهای آزمایشی در حوزه مسائل روانی شده، دین میباشد. مسئله اساسی در این حیطه رابطهای است که میتواند بین مذهب و سلامت وجود داشته باشد و مسئله دیگر این است که آیا میتوان به مذهب به عنوان یک متغیر پیشگیری کننده سلامت روانی نظر داشت - حسینی، به نقل از داداشی، - 20:1389 جهتگیری در جامعه ایرانی جهتگیری خداگرایی است. این جهتگیری، اعتقاد و ایمان به خداوند را اساس زندگی میداند و معتقد است که مذهب باید به صورت برنامه زندگی درآید و عامل مهمی در رفع مشکلات مربوط به هستی و بودن قلمداد گردد - احمدی، به نقل از داداشی، - 21:1389 لذا دعا در جامعه ایران اسلامی به عنوان یکی از موضوعات مهم دینی میتواند در سلامت معنوی و منزلت اجتماعی جوانان اثرگذار باشد
-2 بیان مسئله
موضوع سلامت معنوی و فرصت بهرهگیری از دعا در افزایش سطح این سلامت مسئله مهمی است که همواره مورد توجه بوده و هست. امروزه موضوع معنویت در سازمانها در حال تبدیل شدن به یک موضوع عمومی در رفتار سازمانی است - خائف الهی و همکاران، - 30:1389 شواهد کنونی گواه آن است که معنویت در محیط کار نه تنها به پیامدهای شخصی سودمندی مانند : افزایش سلامت جسمی و روانی منجر میگردد، بلکه به بهبود قابلیت های سازمانی و قابلیت یادگیری سازمانی نیز می گردد - زارعی متین و همکاران،ص - 332 از دیرباز تاکنون پیوسته نام خدا و زمزمه »خدایا« بر ذهن و دل آدمی ساری و بر زبان او جاری بوده است. هر کس به زبان و فهم و فراخور حال خویش در این باب سخن گفته، حاجت طلبیده و مطلب نوشته است. فیلسوف، عارف، شاعر، عالم و عامی هر یک، به زبان خاص خویش به این مهم پرداختهاند. به گفته شیخ بهایی:
»هر کس به زبانی سخن از حمد تو گوید بلبل به غزلخوانی و قمری به ترانه« اثر مذهب و دعادرمانی در زندگی انسان، موجب گشته تا عدهای از محققان و متخصصان روان شناسی دین به این نتیجه برسند که برای دستیابی به تشخیص و ارزیابی بهتر و در نتیجه، درمان کاملتر بیماران، بهتر است یک طبقه تشخیصی جدید به فهرست راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی1 اضافه گردد. در این طبقه جدید مسائلی از قبیل استرس ناشی از فقدان ایمان، تغییر فرقه مذهبی، افراط در باورها و اعمال مذهبی، پیوستن به یک جریان مذهبی جدید و یا ترک یک جریان مذهبی و همچنین مجموعهای از مسائل معنوی مثل تجربههای سحرآمیز، تجربه اضطراب مرگ و مراقبه قابل طرح میباشند - لاکف و همکاران، . - 1995 از این رو محقق با در نظر گرفتن موارد فوق و ضرورت توجه به مقوله سلامت معنوی و منزلت اجتماعی جوانان و چگونگی بهرهگیری از دعا در افزایش سطح سلامت معنوی، موضوع نوشتار خود را تحت عنوان »چگونگی افزایش سطح سلامت معنوی جوانان به عنوان یکی از ابعاد منزلت اجتماعی با بهرهگیری از دعا« قرار داده است
-3 مبانی نظری تحقیق الف - تعریف کلیدواژههای تحقیق
- دعا: دعا قویترین نیرویی است که مانند نیروی جاذبه، وجود حقیقی و خارجی دارد. بسیاری از بیماران روانی پس از آنکه تمامی معالجات آنان مؤثر واقع نشده بود، از طریق نیروی دعا و عبادت از بیماری و اختلالهای روحی رهایی مییافتند - جیمز1، . - 1985 هر گونه دعا و نماز نشانه این است که ارتباط با خدا - نیروی ملکوتی- که غذای روح میباشد، برقرار شده و جهان جلوه دیگری مییابد - داداشی، - 21:1389
- معنویت: معنویت »مسئله معنویت بسیار مهم است« - مقام معظم رهبری: - 1380/6/5 و »بیشترین جاذبه اسلام، مربوط به همین معنویت است« - مقام معظم رهبری:» . - 1379/4/25ادیان الهی دنیا را پرورشگاه آدمی و محل امتحان او میدانند و منحصرا راه تعالی معنوی بشر را در بنای دنیایی سالم و به دور از عوارض طغیانها و خودخواهیها و تنگنظریهای قدرتطلبان و ضعف و جهالت و انفعال کوتهنظران، دانستهاند و برای ایجاد چنین دنیایی مجاهدت کردهاند. رها کردن و بیاعتنایی به طبیعت و نیروها و قوانینی که در آن برای تعالی انسان ودیعه نهاده شده است، همانند تصرف ظالمانه و فساد انگیز در آن محکوم و مردود است - مقام معظم رهبری: - 1379/6/9
- سلامت: سلامت اساسی ترین جزء رفاه جامعه به شمار میرود. در واقع سلامت بیش از مداخلات پزشکی به عوامل اجتماعی وابسته است - پیشوایی،1393،. - 201 سلامتی، از جمله مهمترین مفاهیم توسعه پایدار پیشرفت در جامعه به شمار میرود.دستیابی به توسعه، بدون برقراری سبک زندگی سلامت محور امکان پذیر نمیباشد - سادات حسینی و منوچهری نژاد، - 68:1393
- سلامت معنوی: سلامت معنوی معلول عوامل متعددی است که اگر اصلاح و درست شوند بسیاری از معضلات و نا بهنجاریهای اخلاقی و روحی رفع خواهد شد. شناخت خداوند اولین و مهمترین شاخص سلامت معنوی در اسلام است. انسان تنها با رفتن به سوی خداو ند و بهرهگیری از تعالیم قرآنی به عنوان بهترین هدایت کننده، معنویت را درک کرده و میتواند به سلامت معنوی نائل گردد - توحیدی و همکاران، - 193:1393
- منزلت اجتماعی:
ب - پیشینه تحقیق
- پارک و کوهن - 1990 - 2 در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که مذهبی بودن درونی که فرد در آن با انگیزه درونی به ارزشهای والایی اعتقاد دارد، ارتباط بیشتری با رویارویی مسئله محور و در نتیجه سلامت روانی دارد. - - گارتنر3 و همکاران - 1991 - در زمینه سلامت روانی و اعتقادات مذهبی، شش مقاله را مورد بررسی قرار دادند و در تمام این مقالات بین اعتقادات مذهبی و سلامت روانی رابطه مثبتی دیده شده است - غباری بناب، . - 1385
- باتسون4 و همکاران وی - 1992 - پژوهشی را در زمینه رابطه بین دین و سلامت روان انجام دادهند. در واقع آنان یافتههای حاصل از 115 تحقیق را که با استفاده از مقیاس خودسنجیسلامت روان و سه بُعد دینداری - دینداری درونی، برونی و جستجوگر - در زمینه رابطه دین و سلامت روان انجام شده بود را تجزیه تحلیل کردند، اثر مثبت دعا درمانی بر سلامت معنوی را نشان میدهد
- لویس و مالت بی - 1995 - 5 در پژوهش خود نشان دادند که دینداری با نمرههای پایینتر روان پریشی6 همبسته
است - لویس و مالت بی، 1995، به نقل از: خدا رحیمی و همکاران،. - 1387
- لو و هاندال1، - - 1995 نیز با انجام پژوهشی بر روی 500 نفر نشان دادند که بین مذهب و سازگاری در دانشگاه رابطه مثبت معناداری وجود دارد - حسینی،. - 1381
