بخشی از مقاله
چکیده
تبیین جایگاه عنصر صبر در رسالت انبیاءواولیاء الهی، با تکیه بر روایات و آیات نورانی قرآن برای شناخت بهتر صبر وجایگاه آن در پیروزی بر شدائد بسیار مفید می باشد لذا بعد از معنا شناسی دقیق این واژه و بررسی عنصر صبر در ارتباط با سایر مفاهیم اسلامی از جمله یقین،جهاد،تسبیح،اسغفارو... به نمونه هایی ازصبر انبیائ و اولیائ الهی که درقرآن به آنها اشاره شده است سپس به انواع صبر و ارتباط آن با ارزش های معنوی پرداخته می شودتا دامنه وسیع صبر انبیا در همه اقسام صبر - معصیت ،مصیبت،اطاعت - تبیین گردد. اشارات قرآن به صبر و دعوت به صبر در تمامی اقسام آن،چه در قرآن و چه در روایات بیانگر جایگاه مهم این عنصر اسلامی در رسالت انبیاء و اولیاء الهی است که به طور دقیق در این مقاله به آن پرداخته شده است.
واژهای کلیدی:صبر،جایگاه ،رسالت انبیاء
مقدمه
صبر یکی از برجسته ترین فضایل انسانی است، خداوند در آیاتی بسیار، اهل صبر را می ستاید و از مقام صابران سخن می گوید. بی گمان داستان های بسیاری درباره صابران نوشته و گفته شده و در این میان صبر یعقوب - ع - و ایوب - ع - به عنوان ضرب المثل بارها از سوی ما و دیگران به کار رفته است. با این همه، توجه به عنصر صبر در زندگی انبیاء الهی و بیان جایگاه آن در رسالت آنان بیشتر می تواند ما را به اهیت موضوع نزدیک کند.در قرآن اشخاصی به عنوان اسوه های صبر و شکیبایی معرفی شده اند که از جمله می توان به ادریس - ع - ، اسماعیل ذبیح االله - ع - ، ایوب - ع - ، داود - ع - و ذوالکفل اشاره کرد. هریک از ایشان در مسیر زندگی خویش با آزمون یا مصیبت و یا گرفتاری مواجه شدند که به سبب درپیش گرفتن صبر و شکیبایی به مقام صابران رسیده و حتی ضرب المثل شده اند.
خداوند البته در آیات قرآنی همه پیامبران و علمای ربانی را به این صفت بزرگ ستوده است ولی در این میان افراد پیش گفته به عللی به شکل خاص به صبر و شکیبایی توصیف شده و از آنان یاد گردیده است. اگر به مواردی که خداوند درباره ایشان اشاره می کند، خوب دقت شود، به روشنی معلوم می شود که آنان در موردی و یا مواردی صبر ورزیده اند. انبیاء الهی درهمه عرصه ها و زمینه ها پیشتاز و سرآمد بودند؛ زیرا آنان برای خشنودی الهی از هیچ گونه تلاشی دریغ نکردند و تنها برای وجه االله صبر بر اطاعت و مصیبت و در برابر معصیت را به شکل کامل به نمایش گذاشتند.بنابر این بر ماست تا با مطالعه و تحقیق درباره رسالت صبر ایشان در مسایل مختلف، خود را در مسیری قرار دهیم که آنان گام برداشتند و روحیه خود و جامعه را با آشناشدن زندگی آنان، تقویت کنیم.
معناشناسی صبر
معنای لغوی صبر
الصبر: نقیض الجزع. و الصبر: نصب الإنسان للقتل، فهو مصبور، و صبروه أی نصبوه للقتل. و الصبر أخذ یمین إنسان، تقول: صبرت یمینه أی حلفته باالله جهد القسم. و الصبر فی الأیمان لا یکون إلا عند الحکام.1صبر در لغت به معنای خویشتنداری و حبس نفس است.2الصبر امساک صبر خویشتنداری و حبس نفس است بر چیزی که شرع و عقل تقاضا میکند یا از چیزی که شرع و عقل از آن نهی میکند. به حسب اختلاف موارد نام آن فرق میکند اگر خویشتنداری در مصیبت باشد آن را صبر میگویند. اگر درجنگ باشد، شجاعت نامیده میشود که ضد آن جبن؛ یعنی ترس استواگر خویشتنداری در پیشآمدها باشد، آن را سعه صدر گویند و اگر در امساک از سخن باشد، کتمان میگویند.3
معنای اصطلاحی صبر
منظور از صبر در اصطلاح همان استقامت در برابر مشکلات و حوادث گوناگون است که در نقطه مقابل آن جزع و بیتابی و از دستدادن مقاومت وتسلیمشدن در برابرمشکلات است.
صبردربرابرحوادثی است که دست انسان به رفع آن نرسد،مثل:زلزله،مرگ،مرضو...،ولی دربرابراعمال اختیاری مثل دفع ظالم باید صبر و استقامت داشت.4
منشأ شرح صدر
منشأ شرح صدر، صعه وجودی انسان است. آنکه سعه وجودی دارد، بر واردات قلبی خود چیره است و ناملایمات و سختیها و نیز خوشیها و شادیها بر او چیره نمیشود.آنکه سعه وجودی دارد، هیچ چیز از ظرف وجودش لبریز نمیشود. امیرمؤمنان علی به کمیل ابن زیاد فرمود:»ان هذه القلوب اوعیه، فخیرها اوعاها5«این قلبها همانند ظرفهاست که بهترین آنها ظرفی است که گنجایشش بیشتر است.آنکه ظرف وجودش گنجایش فراوان یافت، شرح صدری مییابد که در روبرو شدن با مشکلات از کوره درنمیرود، در برخورد با رفتارهای ناهنجار جاهلان، سلم پیشه میکند و در حوادث سخت متزلزل نمیشود.این گشادگی سینه، از اتصاف آدمیبه اسماء و صفات الهی حاصل میشود. هر چه میزان مظهریت اسماء و صفات خدا در انسان بیشتر باشد، صعه وجودی او بیشتر خواهد بود. آدمیاستعداد آن را دارد که مظهر همه اسماء و صفات الهی شود. خدای متعال تمامیاسماء را به آدم تعلیم کرد؛6
اقسام صبر
در حدیثی از پیامبر اکرم صبر به سه قسم تقسیم شده است:الصبر ثلاثه صبر علی المصیبه و صبر علی الطاعه وصبر علی المعصیه7صبر بر سه گونه است: صبر بر طاعت و صبر بر مصیبت و صبر بر معصیت
ارتباط صبر و ارزشهای معنوی
با بررسی مواردی که در قرآن سخن از صبر به میان آمده است به وضوح آشکار میشود و هرگونه تردید را از میان میبرد که از دیدگاه قرآن کریم صبر والاترین و بالاترین درجه دینداری است و از بزرگترین امتیازهای ایمان به حساب میآید و بندگان شایسته خداوند به هر مقامی که رسیدهاند در پرتو آن بوده است. صبر مهمترین شاخه درخت ایمان است و مطمئنترین کشتی نجات است.قرآن صبر را کلید هر چیز و نیکی و دروازه خوشبختی و کامرانی دنیا و آخرت دانسته است.این مطلب وقتی روشنتر میشود که ببینیم خداوند در چه رابطههایی از صبر سخن گفته است و جایگاه صبر و صابران را در آن چگونه نشان داده است.
صبر ویقین
خداوند در قرآن کریم میفرماید:ُونَوَجبِأَمْرِنعَلْنَاا لَمﱠامِنْهُمْصَبَرُوا وَکَانُوا بِآیَاتِنَا یُوقِنُونَ چون شکیبایی کردند و به آیات ما یقین داشتند برخی از آنان را پیشوایانی قرار دادیم که به فرمان ما ]مردم را[ هدایت میکردند.8
