بخشی از مقاله
چکیده :
این پژوهش به منظور رابطه ی ساده و چندگانه ی صبر و سرسختی با سلامت روان بین دانشجویان دانشگاه هرمزگان انجام گردید. روش تحقیق مورد استفاده توصیفی از نوع همبستگی بوده و نمونه آماری این پژوهش شامل 150 دانشجوی دختر و پسر از 4 دانشکده علوم انسانی ، علوم پایه ، کشاورزی و فنی و مهندسی بوده است ، که به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای چند مرحله ای انتخاب شده اند. در این تحقیق از 3 پرسشنامه صبر، سرسختی روان شناختی و سلامت روان (SCL- 25) استفاده شد، پرسشنامه های مذکور از پایایی و روایی قابل قبول بالا برخوردار بودند.از روش های آماری همبستگی ساده پیرسون و رگرسیون چندمتغیری جهت پاسخگویی به سؤالات تحقیق استفاده گردید.نتایج حاصل نشان داد که رابطه ی معناداری بین صبر، سرسختی روان شناختی و سلامت روان و مؤلفه های آن ها باP<0/001 وجود دارد.علاوه بر آن جهت تعیین سهم صبر و سرسختی روان شناختی بر سلامت روان از رگرسیون چندمتغیری استفاده شد که نتایج حاصل نشان داد این دو متغیر 0/186 از واریانس سلامت روان را تبیین می کنند.بنابراین صبر و سرسختی روان شناختی فرد را در مقابل تاثیرات سوء فشار روانی محافظت می کند.
کلیدواژه ها:صبر،سرسختی،سلامت روان و دانشجویان
ستاد احیا امر به معروف و نهی از منکر
استان هرمزگان
نخستین همایش اسلام و سلامت روان- بندرعباس، اسفندماه 1391
---------------------------------------------------------------
مقدمه :
تاروپود زندگی انسان با باورهای دینی تنیده شده است. با مطالعه ی جوامع انسانی وتاریخ تمدن ها همواره با رگه هایی از دین و باورهای دینی مواجهه می شویم.این باورهای دینی درهر دوره ای به شکلی متجلی شده اند، زمانی دین و دین داری در قامت باورها و اعمال جادویی وزمانی تحت پوشش پنداشت های اسطوره ای جلوه می نمود. هرازچند گاهی ادیان الهی وتوحیدی، سایه ی خود را برسر جوامع می گستراندند(.(1
گستردگی و عمومیت نگرش دینی از توحیدی ترین تا شرک آمیزترین صورت آن،همگی حکایت از اصلی ترین نیاز درونی انسان یعنی " خداجویی " دارد. ازاین روست که نیاز به دین و مذهب در شمار اصلی ترین نیازهای انسانی تلقی می شود که از دیرباز در تمام جوامع بشری مطرح بوده است.
"دین که نوعی احساس فراطبیعی به شخص می دهد وسبک زندگی سالم تر را برای او تجویز می کند، بدون تردید می تواند بر سلامت و بهداشت روانی افراد تأثیرمثبت داشته باشد"(.(2 به طور کلی رفتارها و باورهایی از قبیل توکل به خداوند، صبر و سرسختی، دعا و مانند آن ها می توانند از طریق ایجاد امید به نگرش های مثبت، موجب آرامش درونی و بهداشت روان شخص شوند(.(3
" صبر در میان فضایل انسانی عرصه ی وسیعی دارد که اهمیت این خصلت دررشد اخلاقی و تعالی روحی انسان، سلامت خانواده، برخوردهای سالم در جامعه و مقاومت در میدان مبارزه ودیگر کمالات فردی و اجتماعی انکارناپذیر می باشد.به این جهت درآیات وروایات بسیاری به آن توصیه وتأکید شده است. صبردرقرآن به معنای ثبات،استحکام و قدرت، مقاومت در سختی انجام وظیفه، مقاومت در برابر تحریکات داخلی نفسانی ومقاومت در برابر ناملایمات روزگار است"(.(4
پیشینه
"صبر" از مهم ترین ارکان ایمان و کیمیایی ترین برنامه های قرآنی می باشد. چرا که در حدود 70 آیه از قرآن در باب صبر وشکیبایی سخن گفته شده است. در قرآن این طورآمده که صبر یک امر ذهنی و انفعالی نیست بلکه ضد رکود و سکون وتنبلی وسستی است ،هم چنین صبر ضد فساد و ابتذال است و در اعمال و رفتار تحقق می یابد(.(5 صبر، متکی بر ایمان و توکل بر خداست ، می توان گفت ایمان بدون صبر مفهومی ندارد وبا جدایی از معبود و به دور از معشوق میسر نیست ، لذا باید خود را با صفات الهیمجهّز ساخت و در پی رسولان الهی حرکت کرد و در مواجه با سختی ها و دشواری های مسیر، مقاوم و استوار بود .(6)
" صبر" از مهم ترین ویژگی هایی است که ، منجر به پایداری انسان در برابر حوادث پیش بینی نشده و هم چنین مصونیت در برابر فشار روانی و حفظ سلامت روان وی می شود ، در نتیجه مانع از بروز اختلال در شناخت و هیجاناتی مثل اضطراب ، افسردگی و پرخاشگری می شود لذا می توان گفت که صبر و شکیبایی با سلامت روانی وجسمانی افراد در ارتباط است. به طور کلی صبر از تأثیر مخرب مشاجرات روزانه بر سلامت روان فرد جلوگیری می کند .(7)
2
ستاد احیا امر به معروف و نهی از منکر
استان هرمزگان
نخستین همایش اسلام و سلامت روان- بندرعباس، اسفندماه 1391
---------------------------------------------------------------
یکی از نظریه های مهم در زمینه ی صبر ، نظریه ی" امید " است که رابطه ی بین سه مفهوم انتخاب هدف ،انتظارات و مفهوم خود کارآمدی بندورا را برجسته کرده است. این نظریه دو مؤلفه دارد :
مؤلفه ی اول اندیشه ی مسیریابی نامیده می شود ؛ یعنی افراد امیدوار و صبور در یافتن راه های مختلف برای رسیدن به هدف ، خود را توانمند احساس می کنند.
مؤلفه ی دوم اندیشه ی کارگزاری است که بر اساس آن ، فرد این توانایی را در خود می بیند که از مسیرهای موجود به خوبی استفاده کند. با وجود این دو مؤلفه ، فرد خود را نسبت به آینده امیدوار احساس می کند(.(8
دومین نظریه ی مهم در زمینه ی صبر، نظریه ی" صبر آموخته شده "می باشد.این نظریه صبور بودن و فقدان صبر افراد را ناشی از سبک تبیین آنان از حادثه یا رویداد می داند. در واقع افراد صبور رویدادهای مثبت را به عوامل پایدار(همیشگی) ، فراگیر(مربوط به تمام حیطه های زندگی ) و درونی ( ناشی از خود فرد) ، اما رویداد های منفی ومشکلات را به عوامل موقت ، جزیی و برونی نسبت می دهند. بنابراین افراد ناشکیبا سبک تبیین متضاد با افراد شکیبا و صبور دارند(.(9
سومین نظریه ی مهم ، نظریه ی " خطای ادراکی " است. براساس این دیدگاه ، افراد صبور با استفاده از فرایند های خود فریبی ، خود را در یک روشنایی افزایش یافته تصور می کنند.
کوباسا نقش شخصیت را به عنوان یک متغیر مداخله گر در ارتباط بین استرس و بیماری مورد توجه قرار داده است. بنابراین سرسختی به عنوان تعدیل کننده ی روابط بین استرس و زندگی و سلامت عمل می کند. "سرسختی مجموعه ای از ویژگی های شخصیتی است که به عنوان منبع مقاومت در برابر وقایع فشارزای زندگی عمل می کند"(.(10
وی در تحقیقات خود در پی نشان دادن این موضوع بود که برخی از افراد که در شرایط استرس زا ، بیمار نمی شوند دارای نوعی ویژگی شخصیتی به نام سرسختی روان شناختی هستند.وی سرسختی روان شناختی را نوعی جهت گیری به سمت ازدیدگاه کوباسا فرد سرسخت کسی است که سه مشخصه ی عمومی دارد: الف) اعتماد به این که قادر به کنترل ویا تأثیرگذاری برروی حوادث است و استرس را قابل تغییر می داند.
ب) توانایی احساس عمیق درآمیختگی و یا تعهد نسبت به فعالیت هایی که فرد انجام می دهد.
ج) انتظار این که تغییر، یک مبارزه ی هیجان انگیز برای رشد بیشتر است آن را جنبه ی عادی از زندگی می داند(.(11 شخصیت سرسخت که کوباسا ، صورت بندی کرد برپایه ی نظریه هایی است که روان شناسان وجودی در مورد درجه و شدت یک زندگی صحیح مطرح کرده اند(.(12
به طور کلی سرسختی چیزی فراتر از جمع سه مؤلفه ی تعهد، کنترل و مبارزه جویی است.کوباسا و همکارانش ، اظهار می دارند که انعطاف پذیری روان شناختی افراد سرسختصرفاً از تأثیر انفرادی این سه مؤلفه سرچشمه نمی گیرد بلکه ناشی از شیوه ی مقابله ی خاصی است که با ترکیب پویایی این سه مؤلفه هم
3
ستاد احیا امر به معروف و نهی از منکر
استان هرمزگان
نخستین همایش اسلام و سلامت روان- بندرعباس، اسفندماه 1391
---------------------------------------------------------------
خوان است .(13) به عبارت دیگر، سرسختی تمایزهای مؤلفه هایش را از بین می برد و در آن ها یک هم گونی ایجاد می کند.
» سلامت عبارت است از حالت کامل رفاه جسمی ، روانی و اجتماعی و نه فقط فقدان بیماری یا ناتوانی « در دیدگاه سلامت روانی به معنای الگوی ایده آل انسان سالم کسی است که از یک سلسله معیارهای مشخص مربوط به سلامت روانی برخوردار باشد. این معیارهاغالباً به وسیله ی روان شناسان و روان پزشکان مشخص می شود.به عنوان مثال، هشیار زیستن به عنوان یک ملاک سلامت روانی به شمار می آید ؛ به این ترتیب که هر کس هشیاری بیشتری نسبت به خود و محیطش داشته باشد از سلامت روانی بیشتری برخوردار است. هم چنین پذیرش واقعیت نیز به عنوان یک ملاک سلامت روانی به شمار می آید. علاوه بر این مطمئن بودن به خود ،خوش بینی ، پذیرفتن اشکالات خود و اقدام به رفع آن ها ، روابط خانوادگی خوب و صمیمی ، انعطاف پذیری در رفتار عاطفی ، جهت مندی در اهداف ، آفرینندگی و خلاقیت ، آینده نگری ، تعهد حرفه ای و شغلی، هدایت زندگی و سرنوشت توسط خود ، یکپارچگی و وحدت در شخصیت و بسیاری دیگر از این معیارها ملاک های سلامت روان محسوب می شوند(.(14
در پژوهشی تحت عنوان " بررسی ارتباط بین شکیبایی ووضع عاطفی ایمنی در زنان آفریقایی مقیم امریکا که مبتلا به HIV بودند " به این نتایج دست یافتند که بین شکیبایی (توکل به خدا و جست و جوی آسایش در مذهب) با افسردگی و اضطراب در آنان رابطه ی منفی معناداری وجود دارد(.(15
در پژوهشی دیگر تحت عنوان " بررسی رابطه ی سلامت روان وسرسختی روان شناختی " این نتایج به دست آمد ، که بین سرسختی با فشارروانی ورخدادهای تنش زای زندگی تعامل مثبت وجود دارد. بدین معنی که سرسختی ، شخص را در مقابل تأثیرات سوء فشارروانی به خصوص تحت شرایط فشارروانی بالا و فشارروانی چندگانه محافظت می کند(.(16 در مطالعه ای دیگر تحت عنوان " بررسی رابطه ی بین صبر و سلامت روان میان افراد شاغل " این نتایج حاصل شد که بین صبر و سلامت روان رابطه ی مثبت معنی داری وجود دارد؛ بدین معنی که افراد صبور،دارای سلامت روان بیشتری هستند(.(17
در تحقیقی تحت عنوان " رابطه ی صبر و سرسختی با نشانه های شناختی افسردگی " محققان به این نتایج دست یافتند که بین نشانه های شناختی افسردگی با صبر وسرسختی رابطه ی منفی و معناداری وجود دارد(.(18هم چنین، در پژوهشی تحت عنوان " اثرات سرسختی روان شناختی " محققین مسیرهای احتمالی را کشف کردند که از طریق آن ها سرسختی می تواند ضربه گیر استرس باشد. نتایج نشان داد که سرسختی ؛الف) بر منابع مقابله ای تأثیر می گذارد وافراد سرسخت احساس خودشایستگی بیشتری دارند. ب) برارزیابی شناختی تأثیر می گذارد چون اشخاص سرسخت در زندگی روز مره فشارهای روانی کمتری را ادراک می کنند.ج) بر پاسخ های مقابله ای ثأثیر می گذارند ، چون اشخاص سرسخت در مقایسه با افراد غیر سرسخت راهبرد های مقابله ای سطح بالاتری به کار می گیرند(.(19
