بخشی از مقاله
چکیده
مقوله مردم سالاری به یک گفتمان غالب میان اندیشمندان سیاسی تبدیل شده است که از آن تعابیر متعددی شده است. زمانی که مقوله دموکراسی با دین عجین و همراه شود تعبیر جدیدی به نام مردم سالاری دینی را به وجود می آورد. هدف این پروژه تقریب دو گرایش شیعه واهل سنت وتحکیم اتحاد و انسجام از طریق تاکید بر اشتراکات دینی است. با توجه به اینکه تشیع بر نظریه امامت و تسنن بر استخلاف و قهر و غلبه تاکید می کنند باور عموم در خصوص مردم سالاری دینی بر این است که برداشتهای شیعی از اسلام و دین ، مفروض تلقی شده و دیدگاههای اهل سنت در این مقوله چندان مورد عنایت نبوده است و ادعا می شود که شیعه و اهل سنت نقاط اشتراک زیادی با هم ندارند؟ ولی با استناد به اندیشه سیاسی امام خمینی و حسن البناء می توان گفت که در زمینه مقوله مردم سالاری میان دو گرایش شیعه و اهل سنت اشتراکات زیادی وجود دارد.
-1بیان مسئله:
امروزه مقوله »مردم سالاری « به یک گفتمان غالب میان اندیشمندان سیاسی تبدیل شده و از آنجا که برداشتها و تعابیر متعددی از آن ، در میان صاحب نظران مطرح می باشد ، تنوع و تعدد دیدگاه ها را در خصوص مفهوم و ماهیت آن به همراه آورده است؛ همگامی که مقوله دموکراسی با دین نیز عجین و همراه شود و تعبیر جدیدی به » نام مردم سالاری دینی « را به وجود آورد بر میزان تنوع ، تعدد و تفاوت دیدگاهها در خصوص مفهوم ، مبنا و امکان آن افزوده می شود.
به طور کلی دیدگاهها و نظرات صاحب نظران و نخبگان دینی در خصوص مفهوم و ماهیت مردم سالاری دینی که به معنی حکومت مردم توسط مردم در سایه دین است ؛ هدف این مقاله بررسی مقوله مردم سالاری در اندیشه های سیاسی رهبران فقهی و سیاسی تشیع و تسنن در دوره معاصر با نامهای امام خمینی از رهبران و صاحب نظران شیعی و حسن البناء از رهبران و صاحب نظران اهل سنت می باشد.
چرا که باور عموم در خصوص مردم سالاری دینی بر این است که برداشتهای شیعی از اسلام و دین ، مفروض تلقی شده و دیدگاههای اهل سنت در این مقوله چندان مورد عنایت نبوده است و ادعا می شود که شیعه و اهل سنت نقاط اشتراک زیادی با هم ندارند در حالی که هدف پژوهش رد این باور عمومی و تقریب این دو گرایش دینی است. لذا این مقاله با روش تحلیلی در صدد پاسخگویی به این سوال می باشد که دو گرایش تشیع و تسنن - امام خمینی-حسن البناء - چه صورت بندی های نظریه ای درباره نسبت حکومت و مردم ارائه داده اند و نسبت و رابطه این دو چگونه طرح شده است؟ فرضیه پژوهش حاضر با استناد به اندیشه سیاسی این دو اندیشمند مطرح شده، ادعا دارد میان دو گرایش شیعه و اهل سنت نسبت به مقوله مردم سالاری اشتراکات زیادی وجود دارد.
-2 ارتباط مقاله با الگوی پایه پیشرفت کشور: بر اساس یافته علمی پژوهشگر این مقاله، طرح نظریه ولایت فقیه توسط امام خمینی باعث نزدیکی دو گرایش شیعه و اهل سنت شده است ومهمتر اینکه این پتانسیل را دارد که برای ایجاد دولت واحد اسلامی بکار آید و این خود نقطه عطفی مهم در تاریخ وتمدن اسلامی خواهد شد
-3مفاهیم نظری
1-3مردم سالاری دینی
ظاهرا اصطلاح دموکراسی ، ابتدا در اندیشه فلسفی و سیاسی یونان باستان مطرح شد. افلاطون ، دموکراسی را به عنوان سیستمی که توسط حکومت شنوندگان اداره می شوند - عنایت،1349، . - 69دموکراسی حکومت جمعی است که در آن - از بسیاری جهت- اعضای جامعه به طور مستقیم یا غیر مستقیم در اخذ تصمیماتی که به همه آنها مربوط می شود شرکت دارند یا میتوانند شرکت داشته باشند.« بنابراین ایجاد زمینه های مشارکت مردم در عرصه های اجتماعی و سیاسی فرهنگی ، تامین خواسته های مشروع مردم و دفاع از حقوق اساسی و عمومی مشروع ، شاخص زیربنایی مردم سالاری را شکل می دهند.
نهاد دین و نیز رهبران دینی مظهر ارزشهای الهی . انسانی هستند و نسبت به هیچ ارزشی از ارزشهای اجتماعی نمی توانند بی تفاوت باشندزیرا که این تبلور و شکوفایی استعدادها و رشد بالندگی است به همین جهت دین و رهبران دینی با بهاء دادن به این ارزشها بیشترین تلاش را در این خصوص دارند و به لحاظ ارج نهادن به این نوع ارزشها همواره بازتاب آن نیز در جامعه نسبت به آن مشاهده می شود. از جمله این رهبران دینی در دوره معاصر، امام خمینی به عنوان رهبر شیعی در ایران و حسن البناء به عنوان یکی از رهبران اهل سنت در مصر را می توان نام برد. در اندیشه سیاسی امام خمینی دلیل نامشروع بودن حکومت سلطنتی را مردمنبودن آن میداند - خمینی1370،ج 5، . - 173
حسن البناء حکومت مبتنی بر قانون اساسی را با این استدلال که همان شورا در شکل مدرن آن است و تناقضی با روح و متن قرآن ندارد می پذیرد و مشروعیت شورا را مردم می داند - 161،.. - 1984Albanna در جمع بندی کلی در تعریف دموکراسی یا مردم سالاری، باید گفت که دوگونه است دموکراسی مستقیم و دموکراسی غیر مستقیم است - بیات و دیگران، 1381، . - 270 حق همگان برای شرکت در تصمیم گیری در مورد امور همگانی جامعه این صورت از دموکراسی »دموکراسی مستقیم« نام دارد - آقا بخشی و افشاری ، "1383،. - 148 آنچه که در جهان امروز در بهنه ی » دولت - ملت « ها به نام دموکراسی شناخته می شود، دموکراسی غیر مستقیم است یعنی انتخاب نمایندگانی که در مجلس های قانون گذاری خواست اکثریت مردم را به اجرا گذارند - آشوری ، 1381 ، . - 157
3ٍمردم سالاری در اندیشه سیاسی اهل سنت :
برای دریافت اینکه منشاء مشروعیت فقهی نظام سیاسی از دیدگاه اهل سنت چیست ، ناچاریم درباره چگونگی تعیین حاکم اسلامی از دیدگاه آنان بحث کنیم و بدین منظور ، آراء و دیدگاههای علما و فقهای اهل سنت را در این خصوص مورد بحث قرار دهیم . پر واضح است که بیان نقد آرای تمام علمای اهل سنت در این نوشتار امکان پذیر نیست ، لذا به طور اخص به دیدگاه و اندیشه سیاسی حسن البناء به عنوان رهبر و اندیشمند سیاسی سنت در دوره معاصر اشاره می کنیم وی به نظر شورا و قانون گذاری اشاره نمود و منشاء مشروعیت حکومت را رای امت می داند.
در قسمت بعد این نوشتار به طور کامل درباره اندیشه سیاسی حسن البناء درباره مردم سالاری اشاره می نماییم . لذا در این بخش به صورت کلی به نحوه انتخاب حاکم در اندیشه اهل سنت اشاره میکنیم. نظریه هایی همچون قهر و غلبه ، استخلاف و نصب به وسیله حاکم و خلیفه پیشین و میراث ولایتعهدی ، مطابق دیدگاه علمای اهل سنت و نظری ی نصب از جانب خدا و رسول مطابق دیدگاه مشترک علمای سنی و شیعه از جمله شیوه ها و طرقی در تعیین حاکم اسلامی است که در تقابل با مردم سالاری است - منتظری،1385،ج - 1:406
