بخشی از مقاله
چکیده
مباحث مربوط به امام مهدی علیه السلام در تاریخ اسلام از سده های نخستین تاکنون، مورد توجه دانشمندان و نویسندگان برجسته مسلمان بوده و آثار ارزش مندی ارائه کرده اند؛ ولی در موضوع یاد شده، نوشته ای جامع و همه جانبه با نگاه تطبیقی میان شیعه و سنی انجام نگرفته است؛ این تحقیق، کوششی است در جهت پر کردن این خلاء علمی. مقصود از نوشتن این موضوع پی بردن به مشترکات و اختلاف نظریات بین شیعه و سنی که در نخست این مقاله به بررسی واژه موعود ، بررسی واژه مهدویت و پیشینه و خاستگاه مهدویت و به بررسی مهدویت و موعود در سوره حمد می پردازیم ادامه نیز موعود را در اسلام از دیدگاه اهل سنت و اهل تشیع و در آخر هم به مشترکات شیعه و اهل سنت نظریات در اهل شیعه و اهل سنت می پردازیم.
کلید واژه: مهدویت، منجی، موعود، مذهب شیعه، مذهب اهل سنت.
مقدمه
از بخش های مهم عقاید اسلامی، اعتقاد به مهدویت و ظهور امام مهدی - عج - است. در میان اعتقادات اسلامی، کمتر موضوعی را می توان یافت که تا این اندازه به آن اهمیت داده شده باشد. با وجود پاره ای از اختلاف نظرها درباره حضرت مهدی موعود - عج - و ویژگی های ظهور آن حضرت می توان گفت که درباره اصل اعتقاد به ظهور منجی، نوعی اتفاق نظر و وحدت فکری در میان مسلمانان شکل گرفته است. این موضوع چنان مهم است که بالغ بر صدها کتاب در این مورد نوشته شده است. با این حال، برخی از نویسندگان مسلمان، به ویژه در دوره اخیر، از پذیرش اصل مهدویت سر بر تافته اند و با دلایلی که به نظر می رسد برخی از آنها برگرفته از القائات گروهی از مستشرقان باشد، به انکار مهدویت به عنوان عقیده ای اسلامی پرداخته و آن را بر آمده از تفکرات شیعه معرفی کرده اند،اعتقاد به ظهور منجی عالم بشریت و گسترش عدل در جهان و پیروزی نیروی حق بر باطل از دیر زمان در بین جامعه انسانی مطرح بوده است. انبیاء الهی اشاره کرده اند که روزی در تاریخ انسان خواهد آمد که خلافت الهی بر روی زمین به طور کامل محقق می شود و ریشه ظلم و باطل از بین خواهد رفت اعتقاد به ظهور منجی در کتابهای آسمانی آمده و این حقیقت را گفته اند که آینده جهان در اختیار مردان خوب و صالح قرار خواهد گرفت. مشخصات و اسم آن مرد الهی با زبانهای مختلف بیان شده و به همین سبب اسم منجی در ادیان و کتابها، مختلف است.
-2بررسی مفهوم واژه موعود
یکی از لقب های بسیار معروف حضرت مهدی علیه السلام موعود است. این لقب از آن جهت به آن حضرت داده شده است که نوید ظهور نوید ظهور او توسط انبیای الهی به تمام امت ها رسیده است و در نتیجه آن عقیده به ظهور یک منجی بزرگ الهی در آخر الزمان که جهانیان را از یوغ ستم و بیداد رهایی خواهد بخشید به عنوان یک اعتقاد عمومی و همگانی مطرح است . به گونه ای که امروزه هیچ مذهب و آیینی را نمی توان یافت که معتقد به ظهور منجی بزرگ جهانی از جمله آموزه های اصلی و پایه های اعتقادی آن نباشد - تونه ای، 1394، ص. - 706در زیارت معروف حضرت مهدی علیه السلام که مرحوم سید بن طاووس آن را نقل می کنند از آن حضرت در یک مورد با تعبیر موعود امت ها یاد شده است:» السلام علی المهدی الذی وعد االله عز و جل به الامم ان یجمع به الکلم و یلم به الشعت و یملابه الارض قسطا و عدلا و یمکن له و ینجر به وعد المؤمنین .«درود بر آن مهدی که خداوند عزوجل وعده ظهور او را به امت ها داده است که به وسیله او وحدت و یکپارچگی را جایگزین پراکندگی و تفرقه نموده و وعده هایی که به مؤمنان داده شده است به دست او عملی خواهد شد - مفتایح الجنان، زیارت صاحب الامر - .
-3پیشینه و خاستگاه مهدویت
- - از دیرباز عالمان مسلمان -محدثان، مفسران و متکلمان در اثر خود هم سان با دیگر موضوع ها و بحث های علمی به گفت و گو درباره مظهور مردی از خاندان نبوی به نام حضرت مهدی علیه السلام در دوره پایانی جهان و پیش از برپایی روز قیامت و در هنگام فراگیر شدن ستم در ساحت های مختلف جامعه بشری پرداخته و مژده قیام آن حضرت را از یک سو خبری خوش آیند درباره رهایی نظام جهانی از سیطره حاکمیت زورمندان، زوردستان و تزویر گران شمرده و از دیگر سو، از آن به عنوان عاملی جهت برقراری نظم و نظامی جدید مبتنی بر خدا پرستی و فرمان برداری قوانین الهی، با هدف تحقق بخشیدن به اصل کرامت انسانی و عدالت در عرصه های مختلف گوناگون زندگی به همراه امنیت و ثبات، آسایش مادی و آرامش معنوی یاد نموده اند. امروزه در گفتارها و نوشتارها از این تفکر پیشینه دار اسلامی به نام - مهدویت - تعبیر شده است. نکته شایان توجه اینکه این باور عمومی در انتظار دانشمندان مذاهب اسلامی یک سان برداشت و تفسیر نشده است،
عالمان شیعه امامیه هم رای و هم داستان بر این باورند که منجی موعود جهانی دوازدهمین امام معصومین علیه السلام فرزند امام حسن عسکری علیه السلام از سلسله دودمان نبودی- علوی است وی زنده و تا زمانی ناشناخته، پنهان از دیدگاه عموم مردم است تا آنگاه که خدای متعال اراده به ظهورش نماید. - - - طباطبایی، 1389، ص 18 و ص. - 19 اولین باری که می بینیم اثر اعتقاد به مهدویت در تاریخ اسلام ظهور می کند، در جریان انتقام مختار از قتله امام حسین علیه السلام است - مطهری،1390، ص. - 19 با وجود این پیشینه اندیشه مهدویت و منجی موعود و آخرالزمان در متون دینی و به ویژه در قران کریم است و به هر میزانی که این نظریه به متن مستند شده؛ به وحدت و اشتراک نزدیک تر گردیده و جایگاه مهدویت در آثار تفسیر روشن تر می شود.
-4بررسی مهدویت و موعود در سوره حمد
- - در سوره حمد آمده است که مالک یوم الدین؛ مالک و پادشاه روز جزا است. - حمد - 4/ دو تن از مفسران مصداق - یوم الدی - را یوم خروج القائم ذکر نمودنده اند. تفسیر القران الکریم ، سید مصطفی خمینی، ج2،ص427 و ص - 460اهدناالصراط المستقیم - - صراط الذین انعمت علیم غیر المغضوب علیهم و الضالین - به ما راه راست را راهبر باش، راه آنهایی که برخوردارشان کرده ای ، همانان که نور در خور خشم اند و نه گمگشتگان. برخی از مفسران وجود شریف حضرت مهدی علیه السلام را الصراط مستقیم دانسته اند که همگان باید در ان مسیر گام بردارند. مفسیر البرهالن نیز ذیل این آیه به ویژگی های اصحاب حضرت مهدی علیه السلام پرداخته اند. در تفسیر لاهیجی - الصراط المستقیم - به عنوان یکی از ویژگی های امام مهدی علیه السلام مطرح شده است. مرحوم جرجانی در تفسیر خود ضمیر - دهم - در جمله انعمت علیهم را به نبیین، صدیقین، شهدا، صالحین و حضرت مهدی علیه السلام ارجاع داده است. و مفسر تفسیرروان جاوید هم ذیل دولاالضالین آورده اند که ورز اول و آخر در زمان حضرت مهدی علیه السلام است. - - - طباطبایی، 1389، ص. - 57 اعتقاد به مهدویت - - ظهور شخصی با نام یا عنوان مهدی که زمین را پس از آن که پر از ظلم و جو شد، پر از عدل و داد می کند - -
-5دیدگاه اهل سنت در مورد موعود
- - نمی شود گفت که اموزه مهدویت در میان اهل سنت همچون اصلی مسلم مطرح است و از ضروریان دین یا مذهب به حسای می آید؛ ولی اصول مذهب سنی و منابع کلامی آنم، چنین آموزه ای را انکار نکرده است؛ بلکه در بسیاری از آثار خود از ان یاد نکرده اند؛ برای نمود به تعدادی از احادیث اشاره می کنیم که در کتب معتبر و روایی اهل سنت آمده است. - - - محمد اف، 1390، ص-. - 47ابواوود ترفدی، در سنن خود از ابی طفیل و او از علی علیه السلام نقل می کند پیامبر اکرم صلی االله علیه و آله فرمودند: اگر یک روز هم از همر دنیا باقی باشد، خداوند مردی را از اهل بیت من بر می انگیزاند که زمین را پر از عدل و داد می کند؛ بعد از آن که از ظلم و ستم پر شده باشد. -احمدبن حنبل در سند، از ابوسعید خدری نقل می کند که پیامبر صل االله علیه و آله فرمودند: هنگامی فرا می رسد که زمین از ظلم و جور پر شود. در آن موقع مردی از خاندان من قیام می کند، هفت یا نه سال در روی زمین حکومت می کند و زمین را از عدل و داد پر می کند. -ابن ماجه در کتاب هود از ام سلمه نقل است که رسول اکرم صل االله علیه و آله فرمودند: مهدی از خاندان من است و او از فرزندان دخترم فاطمه خواهد بود. - - - محمداف، 1390، صص». - 49-48
شمار قابل توجهی از آثار عالمان سنی را می توان یافت که آموزه مهدویت را پذیرفته اند. به هر حال با وجود پذیرفته بودن خطوط اصلی مهدویت در مذهب سنی نباید از نظر دور داشت که مهدی موعود نزد بیشتر سنی فقط خلیفه - حاکم - مسلمان عادلی از اهل بیت پیامبر صل االله علیه و آله و از نسل فاطمه - س - است که بعدها به گونه ای طبیعی متولد خواهد شد و عدل و دین را بر سراسر جهان خواهد گستراند؛ البته باورهایی مثل رجعت عیسی، خروج دجال و نماز خواهند عیسای مسیح به امامت حضرت مهدی علیه السلام نیز به سبب کثرت روایات مورد پذیرش و باور اهل سنت است. از این جا روشن می شود که آموزه هایی مثل غیبت و امامت مهدی در طول اعصار و این که او فرزند بی واسطه بودن امام حسن عسکری علیه السلام بوده را نمی شود به صورت فراگیر به مذهب سنی نسبت داد؛ گرچه به طور کلی هم نمی شود اهل سنت را با این باور بیگانه شمرد. - «محمداف،1390، ص . - 51
-6دیدگاه تشییع در مورد موعود
- - آموزه مهدویت در اسلام بیشتر از همه مردم مورد توجه شیعه بوده است. شاید بشود گفت اعتقاد به آمدن حضرت مهدی - عج - از اهل بیت پیامبر صل االله علیه و آله ، نزد عموم شیعیان همچون رکنی ایمانی مورد اهتمام بوده و هست؛ لکن مهدویت در این مذهب نیز به یکسان تجلی نکرده است. - - - محمداف،1390، ص . - 52 گزیده اعتقادات شیعه دوازده امامی درباره آموزه مهدویت چنین است: -حضرت مهدی علیه السلام شخصی است از آل محمدصل االله علیه و آله؛ بدین ترتیب، مدعیان مهدویت از غیر خاندان پیامبرصل االله علیه و آله نظر دروغین داشتند. - حضرت مهدی علیه السلام در رتبه نهمین نسل امام حسین علیه السلام قرار دارد؛ پس شیعیان دوازده امامی به مهدویت امام صادق علیه السلام و موسی کاظم علیه السلام اعتقاد ندارد.
-حضرت مهدی علیه السلام فرزند امام حسن عسکری علیه السلام است که در نیمه شعبان 255 هجری به دنیا امد. او زنده است تا در آخر زمان به همراه حضرت عیسی بن مریم علیه السلام ظهور کند. طبق این اعتقاد، مهدی علیه السلام به دنیا آمده است و عمر طولانی دارد تا ان هنگام که ظهورش فرا رسد؛ بنابراین شیعه اعتقاد ندارد که حضرت مهدی علیه السلام مرده است و دوباره به زمین باز می گردد. - - -حضرت مهدی علیه السلام در آخر الزمان ظهور می کند و زمین را پز از عدل و داد می کند؛ پس از آن که پر از ظلم و جور شده بود. - - -حضرت مهدی علیه السلام هم نام پیامبر اکرم صل االله علیه و آله می باشد؛ یعنی نام او محمد است. - - محمداف،1390،ص. - 58
-7مشترکات شیعه و اهل سنت در مهدویت نسب و شمایل امام مهدی علیه السلام
- - نسب حضرت مهدی علیه السلام یکی از مواردی که بین شیعه و سنی تا حدودی اتفاق نظر وجود دارد، تبار حضرت مهدی علیه السلام است. شیعه این نسبت را تا پدر بزرگوار حضرت مهدی علیه السلام به روشنی تمام، مشخص و معرفی کرده، از آنجایی که دسترسی به روایات شیعه برای مهدی پژوهان آسان تر است، تلاش شده تا در این مقاله به روایات اهل سنت بیشتر اشاره شود. اهل سنت در موارد معینی به آن اشاره کرده که از این قرار است. - - - سلیمانیان،1391، ص . - 87 حضرت مهدی علیه السلام از اهل بیت و فرزندان رسول خدا ابن ماجه در سنن خود
