بخشی از مقاله
چکیده
جهانی شدن برای انسان امروزی، به صورت یک واقعیت غیرقابلانکار درآمده است و به دنبال آن، مفاهیمی چون "شهروند جهانی" ، " شهروند سازمانی " و.. طرح گردیده که متعاقب آن، آموزشهای رفتارهای شهروندی جهانی و آموزش های رفتار شهروند سازمانی هم در بین مباحث درسی و آموزش رسمی کشورها و هم در آموزشهای غیررسمیو به وِیژه در مدیریت سازمانهای جهان امروز مطرح شده است.
کلید واژه: رفتار شهروندی،مدیریت ،شهروند جهانی.
مقدمه
هر چند امروزه به مدد پیشرفت فنآوری و تکنولوژیهای ارتباطی از قبیل ماهواره، اینترنت و شبکههای اجتماعی مجازی، فهم جهانی شدن آسانتر شده است و همهروزه در اخبار و رسانهها از اوضاع جهان و تأثیر و تأثر متقابل اوضاع اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مطلع میشویم، با وجود باید بدانیم مفهوم جهانی شدن و تعریف آن به این سادگی نبوده است .جهانی شدن باعث شده تا توجه دولت ها به ویژه سازمانها و مدیران آنها به سمت مفاهیمی چون رفتارشهروند جهانی ، رفتار شهروند سازمانی و تاثیر این مفاهیم بر سبک مدیریت سازمانها جلب شود.رفتار شهروندی از رفتارهای فرانقشی، کارآمد و اجتماعی مدار است که عناصر کلیدی آن عبارتند از : .1 رفتاری است، فراتر از آنچه که رسما به وسیله سازمان ها مشخص شده است .2کاملا اختیاری است.3مستقیما به وسیله ساختار رسمی سازمان تایید و پاداش داده نمی شود .4 برای موفقیت و عملکرد سازمان بسیار مهم و ضروری است - نتمایر،. - 2007
سازمان هایی به موفقیت و توان رقابتی دست می یابند که با حفظ اثربخشی و کارایی، فعالیتها و فرایندهای کاری خود را به شکل انسانی برنامه ریزی نمایند. در عصر حاضر وابستگی متقابل میان افراد، گروهها و سازمان ها افزایش یافته و نیاز به همکاری و تعاملات درونی در سازمان ها احساس می شود - آلوتابی،. - 2009به همین دلیل در دهه های اخیر پژوهشگران به رفتار شهروندی سازمانی توجه خاصی نموده اند . رفتار شهروندی سازمانی رفتاری فردی ،آگاهانه و با بصیرت است که اگرچه مستقیما و به صراحت با شیوه پاداش رسمی سازمان بازشناخته نمی شود، اما در حالت کلی کارکردهای سازمان را ارتقا می دهد - پادسکاف،. - 2005 آگاهانه و با بصیرت بودن این رفتار، به واسطه عدم اجبار نقش یا شرح وظایف شغلی است .
در واقع رفتار شهروندی سازمانی، عملکردی متناسب با نقش سازمانی محسوب نمی شود، بلکه از جمله متداول ترین مفهوم سازی های صورت گرفته از عملکرد فرانقشی است - بولینو،. - 2008رفتار شهروندی سازمانی بیانگر فعالیتهای کاری مرتبط ، داوطلبانه و اختیاری بوده و به طور مستقیم و ضمنی از طریق توصیف رسمی شغل و سیستم های پاداش، سازماندهی شده و در نهایت کارآیی و اثربخشی سازمان را ارتقاء می دهد - محمد ،. - 2006با توجه به اهمیت و جایگاه ویژه رفتار شهروندی و همچنین اهمیت و نقش مفهوم مدیریت در سازمانهای امروزی، به نظر می رسد انجام مطالعه ای در این زمینه بسیار ضروری است.
از طرفی، اگر چه بسیاری از تلاش های پژوهشی پیشین بر عوامل ایجاد کننده رفتارهای شهروندی تاکیده داشته اند، ولی اکثر تحقیقات اخیر، به طور روز افزون بر پیامدهای حاصل از OCB معطوف شده اند. به ویژه اینکه تحقیقات اخیر به دو مسئله تاکید دارند: نخست، تاثیر رفتارهای شهروندی بر ارزیابی عملکرد توسط مدیران و اقدام به افزایش حقوق، ارتقاء و ..، دوم، آثار رفتار شهروندی بر موفقیت و عملکرد سازمان. لذا مسئلهی اصلی که در این مقاله به آن پرداخته خواهد شد، عبارت است از این که: رفتار شهروند جهانی و رفتار شهروند سازمانی چه ویژگیها و مؤلفههایی باید داشته باشد و نقش، اهمیت و ضرورت و جایگاه آن در نظام مدیریتی ایران چیست؟
مفهوم رفتار شهروندی
ارگان برای نخستین بار از عنوان رفتار شهروندی سازمانی استفاده کرد و آن را مجموعه ای از رفتارهای فردی ناشی از بصیرت افراد دانست که موجب ارتقای عملکرد موثر سازمان می شود - ارگان،. - 1988این رفتارها فراتر از وظیفه و افزون بر نقش هستند که کارکنان برای کمک به دیگران و سازمان انجام می دهند. ماهیت این رفتارها به گونه ای است که اختیاری، داوطلبانه و خود خواسته اند و نظام پاداش و تنبیه سازمانی بر آن چندان موثر نیست - ارگان،. - 2006
ابعاد رفتار شهروندی
ابعاد مختلفی برای تعریف و کاربردی کردن مفهوم رفتار شهروندی سازمانی پیشنهاد شده است .ارگان ابعاد رفتار شهروندی سازمانی را به صورت زیر شرح می دهد :
نوع دوستی : یعنی کمک یک کارمند به کارمند دیگر برای انجام وظیفه اش در شرایط غیرمعمول - ارگان ،. - 1988
وظیفه شناسی: اشاره به این دارد که یک کارمند وظایف تخصیصی - رفتار درون نقشی - را به شیوه ای فراتر از آنچه مافوقش انتظار دارد،انجام دهد - ارگان،. - 1988
ادب: اشاره دارد که یک کارمند وظایف تخصیصی - رفتار درون نقشی - را به شیوه ای فراتر از آنچه مافوقش انتظار دارد، انجام دهد - ارگان،. - 1988 حسن شهروندی:یعنی افراد خود را مسئول مشارکت در امور سیاسی و اداری سازمان می دانند که در برگیرنده حمایت از عملیات اداری سازمان است - ارگان،. - 1988
جوانمردی : تاکید بر جنبه های مثبت سازمان به جای جنبه های منفی آن . به طور کل، جوانمردی یعنی اجتناب از انجام دادن برخی کارها - ارگان،. - 1988
مفهوم شهروند جهانی
آکسفام، کنفدراسیون بینالمللی متشکل از 15 سازمان که در 98 کشور جهان با همکاری شرکا و متحدین خود در سراسر جهان، برای پیدا کردن راه حل های پایدار برای فقر و بیعدالتی فعالیت میکنند، ویژگیهای شهروند جهانی را چنین برمیشمارد و ابراز میکند که فردی را شهروند جهانی میداند که:
-نسبت به جهان وسیع تر آگاه است و دارای حس ایفای نقش به عنوان یک شهروند جهانی میباشد.
-به تفاوت و گوناگونیها احترام میگذارد.
-دارای فهم است نسبت به اینکه جهان از لحاظ اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، تکنولوژی و زیستمحیطی چگونه عمل میکند.
-از بیعدالتی اجتماعی منزجر و خشمگین شده است.
-در طیف وسیعی از سطوح محلی تا جهانی، مشارکت و فعالیت میکند.
-خواهان اقدام برای تبدیل شدن جهان به مکانی پایدارتر است.
-مسئولیت اعمال خود را به عهده میگیرد.
ارتباط رفتار شهروندی سازمانی با مدیریت سازمانها
بهال - 2006 - رفتار شهروندی سازمانی را اعمال سازمانی سودمندی می داند که در قرارداد رسمی کارکنان بیات نشده و جزو نقش رسمی فرد نیست اما هدفمند و جدی است و اقدام هایی است که به طور تصادفی انجام نمی شوندو همچنین ، او بیان می کند یکی از راه هایی که کارکنان می توانند ارتباطاتشان با مدیران را جبران کنند، گسترش دادن یا محدودکردن نقش خود در سازمان است، به طوری که در روابط با کیفیت بالا نسبت به روابط با کیفیت پایین ، رفتارهای خود را به فراتر از الزمات طبیعی نقش، که به معنای درگیری بیشتر در رفتار شهروندی سازمانی است، گسترش می دهند - بهال،. - 2006
پیامدهای رفتار شهروندی در سازمان شامل افزایش همکاری و بهره وری مدیریتی، کاهش نیاز به تخصیص منابع کمیاب برای حفاظت از منابع سازمان و نظارت و کنترل بر اجرا وظایف روزمره، تسهیل هماهنگی فعالیتها بین اعضای تیمی و گروه های کاری، ایجاد محیط کاری خوشایند، جذب و حفظ کارکنان با کیفیت بالا، ارتقای عملکرد سازمانی از طریق کاهش تغییر پذیری در عملکرد واحدهای کاری و ارتقای توانایی سازمان در تطبیق با تغییرات محیطی است - سماواتیان ،. - 1390
ضرورت و نقش آموزش رفتار شهروندی در قرن 21
اگر بپذیریم که استفادهی کنونی از منابع موجود در سازمانها ، غیرمنصفانه و غیرقابلقبول است و شکاف میان فقیر و غنی وسیع و وسیعتر میشود، راه حل و ابزار قدرتمندی که برای تغییر جهان به نظر میرسد، آموزش است؛ آموزش برای همه و بهویژه برای کودکان و جوانانی که بزرگسالان و
