بخشی از مقاله
چکیده
با در نظر گرفتن نقش اساسی که عناصر میکرو یا کم مصرف بخصوص روی و آهن در افزایش عملکرد کمی و کیفی گندم دارند و باتوجه به این موضوع که ارقام مختلف گندم عکس العملهای متفاوتی از نظر راندمان جذب عناصر دارند. این تحقیق به منظور بررسی واریته های غالب گندم منطقه آذربایجان غربی از نظر راندمان جذب عناصر کم مصرف در سالهای زراعی 1382 - 85 انجام شد . دستیابی به ارقامی با عملکرد کمی و کیفی بالا که دارای راندمان بالائی از نظر جذب عناصر کم مصرف باشند. صرفه جوئی در مصرف کود با دستیابی به ارقام که دارای راندمان جذب بالا هستند. کمک به حفظ محیط زیست از اهداف مهم این طرح است. 9 تیمار کودی و 5 رقم گندم بکار برده شد.
بر اساس تجزیه مرکب سه ساله بررسی میزان جذب عناصر از خاک نیز اثر ارقام معنی دار - α=0/05 - ولی اثر تیمارهای کودی و اثر متقابل آنها معنی دار نشد. بطور کلی ارقام مختلف عکس العملهای مختلفی نسبت به عناصر کم مصرف نشان داده و لازم است در این مورد تحقیقات بیشتری انجام شود.
واژههای کلیدی: روی- آهن- جذب- گندم
مقدمه
در اکثر کشورهای جهان از جمله کانادا، آمریکا، استرالیا، شوروی، ترکیه، فرانسه و … گندم که از غلات مهم است کشت میشود و غذای اصلی اکثر مردم در کشورهای مختلف و از جمله کشور ما را تشکیل میدهد. ارقام پر محصول گندم به خاکهای حاصلخیز نیاز دارند اما غالباً بدلیل عدم دسترسی به عناصر غذایی، عملکرد کمتری نسبت به پتانسیل تولیدی خوددارند. دستیابی به عملکرد بهینه در واحد سطح تنها با مصرف کودهای شیمیائی حاصل نمیشود زیرا بخشی از عناصر غذایی موجود در خاک به مرور زمان به اشکال غیر قابل جذب تبدیل شده و به طرق مختلف از دست میروند با بررسی 15 رقم گندم در ارتباط با جذب عناصر غذایی M g , Ca , K, P , N و Zn دریافتند که تنوع ژنتیکی زیادی در بین ارقام گندم از لحاظ راندمان جذب عناصر غذایی وجود دارد و بعضی ارقام تحمل زیادی به کمبود عناصرغذایی خاک دارند.
اسمیت اظهار داشت که جذب عناصر غذایی توسط گیاه تحت تأثیر خصوصیات ژنتیکی است. و در کارهای به نژادی در زمینه راندمان جذب عناصر غذایی، خصوصیات گیاه، نوع خاک و عوامل آب و هوا از اهمیت زیادی برخوردارند. در طی آزمایشات خود مشاهده کردند که اختلافات مشخص و معنیداری در میزان جذب عناصر غذائی به ویژه روی، منگنز و فسفر در ارقام مختلف گندم وجود دارد.
با بررسی عکسالعمل ارقام مختلف گندم نسبت به عناصر کم مصرف، بیان نمود که کمبود عناصر کم مصرف در بسیاری از خاکهای هندوستان سبب کاهش پتانسیل تولیدی آنها شده و استفاده از ارقام مقاوم به تنشهای ناشی از کمبود این عناصر گامی مؤثر در جهت افزایش تولید در واحد سطح بوده است. بلالی و همکاران اعلام نمودند که کمبود روی و آهن در ایران گسترش زیادی داشته و به ترتیب 40 و 37 درصد از مزارع تحت کشت گندم آبی ایران دچار کمبود شدید روی و آهن می باشند.
کمی این عناصر در اراضی تحت کشت غلات نه تنها موجب کاهش عملکرد میشود بلکه کیفیت تغذیه ای گندم های تولید شده نیز تنزل مییابد. عوامل متعددی از جمله نوع خاک، شرایط آب و هوایی، گونه و ارقام موجود در یک گونه بر جذب و مصرف عناصر غذایی آهن و روی تأثیر دارند. تفاوت بین گونه ها و ارقام موجود در یک گونه ممکن است به-دلایل متفاوتی از جمله تفاوتهای ذاتی - ژنتیکی - ، روابط همزیستی با سایر موجودات، یا تفاوت در ریخت شناسی ریشه و یا تغییراتی در ریزوسفر ریشه نظیر ترشح کلاتها و ترکیبات احیاء کننده و غیر باشد بهدلیل این اختلافات توصیه کودی برای ارقام و ژنوتیپ های مختلف در یک رقم ممکن است تفاوت زیادی داشته باشد.
لذا نیاز است که کارائی جذب عناصر به-ویژه آهن و روی برای ژنوتیپهای مختلف گندم مورد ارزیابی قرار گرفته و بر این اساس اقدام به کوددهی نمود تا احیاناً از زیاده روی مصرف یا کمی مصرف جلوگیری نمود. در ایران در مورد اینکه کدام واریته گندم راندمان جذب بیشتری در مورد عناصر میکرو دارند تحقیقات کمی شده است. اثر سطوح مختلف پتاسیم همراه با عناصر ریزمغذی بر روی عملکرد ارقام پیشرفته گندم نان را مورد بررسی قرار دادند و نتیجه گرفتند که ارقام مختلف گندم عکس العملهای متفاوتی نسبت به عناصر میکرو دارند و تحقیقات بیشتر در مورد اینکه کدام ارقام دارای راندمان جذب بیشتری هستند لازم و ضروری می باشد.
با معرفی ارقامی که راندمان جذب بالائی داشته باشند میتوان در جهت افزایش تولید کمی و کیفی گندم گامی مثبت برداشت و از واردات گندم جلوگیری نمود که این مسئله نقش اساسی در صرفه جوئی ارزی دارد با بکارگیری ارقام با قدرت جذب بالا در مصرف کودهای شیمیائی که آثار مخرب زیست محیطی دارند صرفه جوئی می شود.
کرتهای فرعی شامل ارقام مختلف گندم به ترتیب به نامهای الوند، دوروم، زرین، C75-5 وC73-20 بودند. برای آماده کردن زمین، عملیات شخم، دیسک و ماله کشی در مهرماه انجام و یک نمونه خاک برای انجام تجزیههای فیزیکو شیمیائی از عمق صفر تا 25 سانتیمتری برداشته شد. مقادیر ازت، فسفر و پتاسیم بر مبنای آزمون خاک تعیین و بطور مساوی در کلیه کرتها مصرف گردیدند. در طول مرحله داشت نسبت به انجام مراقبتهای زراعی لازم اقدام گردید. آبیاری منطبق با مراحل رشد فنولوژیک انجام گردید. در نهایت نسبت به اندازهگیری عملکرد دانه اقدام شد.
به منظور بررسی اثرات باقیمانده کودهای شیمیایی و تغییرات غلظت عناصر در خاک، پس از برداشت محصول نمونههای مرکب خاک از هر کرت تهیه و مورد تجزیه آزمایشگاهی قرار گرفت. همچنین غلظت عناصر غذائی N;P;k;Zn;Fe در اندامهای هوائی گیاه شامل کاه و دانه اندازهگیری شد. همچنین راندمان جذب عنصر آهن و روی از فرمول زیر محاسبه شد.
جذب عنصر در کرت شاهد -جذب عنصر در کرت کود داده میزان کود مصرفی کلیه دادههای بدست آمده با استفاده از نرم افزار MSTATC مورد تجزیه آماری قرار گرفت و مقایسه میانگین تیمارها به روش دانکن انجام گردید. عملکرد کمی و کیفی دانه و کاه و همچنین راندمان جذب عناصر کم مصرف براساس موازین طرح آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و مقایسه میانگینها به روش آزمون چند متغیره دانکن - D.M.R.T - صورت گرفت.
