بخشی از مقاله
چکیده
منطقه جنوبغربآسیا یکی از مهمترین نقاط استراتژیک دنیا و هسته مرکزی جهان اسلام شناخته میشود که از دیرباز در وضعیتقدرت جهان تعیین کننده بوده است. این منطقه اخیراً با ظهور جنبشهای دینی به ویژه انقلاب اسلامی منشاً تحولاتی در روابط و مناسبات بینالمللی شد که موضوع نظریهپردازی در مراکز علمی و پژوهشی غربی شده است. گذشته از جریان صهیونیسم، در حال حاضر عمده کشورهای منطقه مذکور دارای نظام و حکومتی اسلامی برگرفته از جریان مذهبی هستند که عمدتاً روایتهای متعددی از اسلام در این کشورها حاکم است و میتوان آنها را این گونه ترسیم کرد:برخی معتقد به برگشت به اسلام خالص و حقیقی صدر اسلام هستند و به آن اسلام سیاسی بنیادگرا اطلاق میگردد که از جمله این گروه میتوان به سلفیگری و وهابیت اشاره کرد و برخی معتقدند که ناگزیر از پذیرش مدرنیزم هستیم و اسلام سیاسی میانه رو به آن اطلاق می شود که نمونه آن نوعثمانیگری است و جمهوری اسلامی ایران نیز مدل منحصر به خود را داراست که به آن اسلامسیاسی انقلابی اطلاق میشود و از همین رو مدلهای قرائت شده از اسلام توسط کشورهایی مثل عربستان،مصر ،ترکیه و حتی گروههایی همانند طالبان ،القاعده و داعش باعث چالش برای کشور شیعی ایران و تهدید ماهیت و هویت الگوی معرفی شده از اسلام در درازمدت خواهد شد که تلاش شده با استفاده از نظریه سازهانگاری و گردآوری دادها که عمدتاً از طریق کتابخانهای و بانک اطلاعاتی صورت گرفته است و استفاده از روش توصیفی- تحلیلی ،به جریانهای مذهبی-سیاسی در منطقه جنوبغربآسیا و تهدیداتی را که متوجه ماهیت و هویت مدل ایرانی اسلامی نموده است،نگریسته شود.
واژگان کلیدی: جنوبغربآسیا،اسلام سیاسی،انقلاب اسلامی،سلفیگری،وهابیت،نوعثمانیگری.
-1مقدمه
در دنیای معاصر با قرائتهای متعددی از اسلام نظیر اسلام سنتی، اسلامگرایی، حرکتاسلامی، بنیادگرایی اسلامی1، بیداریاسلامی، رادیکالیسماسلامی2 و اسلام سیاسی3 روبرو هستیم که حاکی از نوعی بیداری و آگاهی جدید در جوامع اسلامی است.ریشههای این بیداری به اوایل دهه هفتاد قرن گذشته بر میگردد که پدیده بازگشت به تعهدات دینی شکل گرفت و بسیاری از اندیشمندان به ضرورت بازگشت به ریشههای اسلامی و احیای نقش دین در زندگی اجتماعی پی بردند - جمشیدیراد و همکار،. - 1391:128شکلگیری تاریخی جهانبینی امّت اسلامی، به پدیدآمدنتنوّع عظیمی انجامید که بازتابی است از تکثرگرای غنی فکری، معنوی و نهادی اسلام. مسلمانان در جستجوی پاسخی به پیام نخستین اسلام، چشماندازهای متمایزی را بسط دادند.
این موضوع منجر به این شد که گروههایمتنوّعی،گرد تفسیرهای متنوعی از پیام مرکزی اسلام و الگوی پیامبراسلام شکل بگیرند. یکی از این چشم اندازها، چشمانداز اسلام شیعی است. در ایران، عراق و بخشهایی از لبنان،تحوّلات اخیر سیاسی به اثرگذاری خود بر بحثها و نزاعها در باب میراثتشیّع امامی ادامه داده است. در این میان، جماعتهای شیعه امامی،در بسیاری از مناطق دیگر به صورت مستمر رشد کرده است.علاوه بر آذربایجان، بحرین، یمن، عربستان سعودی، پاکستان و هند، جماعتهای شیعه امامی در بخشهایی از افریقا، آسیا، اروپا و شمال امریکا وجود دارند - دفتری، . - 47 :1392
تحولات سالهای اخیر درمنطقه جنوبغربآسیا و شمال آفریقا و مباحث پیرامون آن از محورهای مهم پژوهشی در حوزه علوم سیاسی، روابط بینالملل و حتی علوم اجتماعی قرارگرفته است.پژوهشگران فراوانی با رهیافتهای گوناگون،متفاوت و ضاًبع متعارض به این مقوله پرداختهاند.به نظر میرسد آینده اسلام سیاسی که پیش و بیش از هرچیز تحت تأثیر این تحولات در حال رشد است و بدون تردید از گفتمان انقلاب اسلامی متأثر بوده است،میتواند مهمترین محور آیندهپژوهی در ارتباط با این منطقه و تحولات آن باشد - هزاوهای،. - 114 : 1391انقلاب اسلامی واقعهای شگفت انگیز درعرصه جهانی بود.
پایه این انقلاب برخلاف عصر مدرنیته و منزوی شدن دین درچارچوبهای خاص و تحول به شکل محافظهکارانه بر اساس رهیافت دینی »انفجارنور« بود و این امر باعث شدکه دین دوباره به عرصه حیات اجتماعی و سیاسی باز گردد. اما تقابلهای جهانی با این جریان برای ناموفق جلوه دادن این نگرش جدید در عرصههای مختلف و یا ناکام گذاردن آن بودند.حال با توجه به اقبالی که میان کشورهای همجوار به حکومت اسلامی صورت گرفته است و حقانیت اسلام که درحال نورافشانی وسیعتر است،برخی دولتها با قرائتهای مختلف از آن درصدد ضربه زدن به آن هستند و سعی درمخدوش نمودن چهره اسلام در نزد جهانیان دارند و این روند مخالف جریان اسلام رو به رشدی است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی بوجود آمد - غرایاق زندی،. - 96 :1380
-1-1طرح مسأله: بدون تردید برای هر کشور و نظام سیاسی شناخت دقیق و واقعبینانه عواملی که موجودیت و منافع حیاتی آن را تهدید میکنند از اولویت اساسی برخوردار است. زیرا این دسته از تهدیدات که به دلیل گستردگی و عمق پیامدهای آنها به تهدیدات استراتژیک4 موسوماند به راحتی میتوانند بر سر راه حرکت عمومی یک جامعه به سوی پیشرفت و توسعه موانع جدی ایجاد کرده یا اساساً موجودیت و هویت یک کشور را در خطر اندازد - شمس. - www.ensani.ir 1395/04/28در یک بررسی واژگانی درمییابیم که واژه »اسلام سیاسی«پیش از وقوع انقلاب اسلامی ایران در ادبیات سیاسی ایران و جهان وجود نداشته است و در واقع مولود سالهای پس از انقلاب اسلامی ایران و برگرفته از نقش اسلام و ایدئولوژی اسلامی در جریان شکلگیری،پیروزی و تداوم انقلاب اسلامی و استقرار نظام جمهوری اسلامی در ایران است - هزاوهای،. - 120 : 1391هرچندکه از بعد تاریخی، اسلام سیاسی را پدیدهای قرن بیستمی نامیدهاند،اما در واقع اسلام سیاسی قدمتی به درازای تاریخ اسلام دارد.اسلام سیاسی،مفهوم اسلام در گفتمان سیاسی یا قرائت سیاسی از اسلام است.
در دوره معاصر، کشورهای غربی با ارائه مدلی منفی از مفهوم»بنیادگرایی« و اطلاق آن به کشورهای اسلامی، سعی دارند با ارائه یک چهره منفی از اندیشه اسلامی و تحت استراتژی اسلام هراسی5 در اذهان عمومی مخاطبان زمینههای لازم را برای تحریک به طرد فکری و اندیشهای ایدئولوژی اسلامی فراهم نمایند.با این حال در خصوص قرائت سیاسی از اسلام و با توجه به تأثیرات گسترده گفتمان سیاسی اسلام بر روند کنونی تحولات سیاست بینالملل و برای تحلیل و بررسی این اثربخشی، با کمک از رویکردهای تکبعدی، تقلیلگرا، سیستمی و جامع نگر که مهمترین دیدگاههای نظریهپردازی در نظام روابط بینالملل هستند، میتوان رویکردهای اسلامی در سیاست و روابط بینالمللی را به شرح زیر تحلیل و تبیین نمود:الف - رویکرد تکبعدینگر یا سکولار6 که فهمی سطحی و صوری از اسلام را در چارچوب فرد، شریعت، اخلاق و عرفان ارائه میدهد و در مواجهه با آموزههای اجتماعی و سیاسی اسلام، فاقد استدلال است و به اسلام صرفاً برای پرکردن خلاء معنوی حیات بشر توجه میدهد.ب - رویکرد تقلیلگرایانه یا تحلیلی که اسلام را به گفتمانی سیاسی تقلیل میدهد و تبدیل به ابزاری برای طرفداران ایدئولوژی میشود.
اسلام در این رویکرد با تغییر ماهوی از دین و آئین رهاییبخش به یک مانیفست7مبارزه و جهاد تبدیل میگردد. در این نگرش طرفداران اسلام بیش از فهم و عمل به آن، در جستجوی هویت اجتماعی هستند.این گروه از اسلامگرایان از آنجا که فاقد شناخت و فهم عمیق از اسلام هستند، به آسانی در دام تحجر و خشونت گرفتار میشوند.ج - رویکرد جامعنگر که با استناد و تکیه بر آموزههای قرآن و سنت، حوزههای هدف پیام اسلامی را تفکیک نموده و سهم فرد و جامعه را مشخص کرده است. از این منظر، اسلام مکتبی آرمانگرا و ارزشمحور برای فرد، خانواده، جامعه و حکومت، سطوحی از ایدهآلها را تبیین و ترسیم نموده است که وجوب و اهتمام به
