بخشی از مقاله
چکیده
امروزه مذهب و تعارضهای برگرفته از مسائل دینی و مذهبی به یکی از مباحث اصلی مورد بررسی در علوم انسانی تبدیل شده و مولفه ارزشمند دین و مذهب با گرفتن جلوه سیاسی به دستاویز حکومتها برای دستیابی به امیال و خواستههایشان شده و در دنیای سیاست و قدرت نیز تمرکز بسیاری از دولتمردان و تصمیمگیرندگان عرصههای مختلف قدرت را به خود جلب نموده است تا آنجا که یکی از عوامل اصلی شکلگیری بحرانهای مختلف سیاسی و بین المللی بوده و در تحولات حادث شده در مناطق مختلف جهان دارای نقشی کلیدی و تعیین کننده است.
یکی از این مناطق حساس که به دلایل مختلف که در ادامه پژوهش به آن پرداخته خواهد شد، حایز اهمیت است، منطقه ژئوپلیتیکی و حساس غرب آسیاست که تاثیرگذاری دین به طور اعم و بنیادگرایی دینی به طور اخص در آن به صورتی کاملا آشکار نمایان شدهمصادیق بارز آن حوادث سالهای اخیر در کشورهای عراق، سوریه، یمن و... است.لذا در این پژوهش تلاش گردیده با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی و به استناد اطلاعات مبتنی بر روش کتابخانهای ضمن تبیین مفهوم بنیادگرایی اسلامی روند آن در حوزه ژئوپلیتیکی غرب آسیا مولفههای موثر در امنیت منطقه موصوف بررسی و با آگاهی از ریشههای تنازع در این منطقه در نهایت پاسخی مستدل به این پرسش که تعارضهای مذهبی و در راس آنها پدیده بنیادگرایی اسلامی، چه تاثیری در بحرانهای حادث شده اخیر در منطقه ژئوپلیتیکی و حساس غرب آسیا دارد؟ ارایه گردد.
واژگان کلیدی: تعارض مذهبی، بحران، ژئوپلیتیک، غرب آسیا،
-1مقدمه
تحول در مفهوم دین، یکی از تحولات نوین عرصه مطالعات روابطبینالملل و حتی مطالعات امنیتی است که به سبب ایجاد تغییر در عقاید افراد جامعه یا یک مجموعه خاص انسانی میتواند موجب انحرافهای مخرب ایدئولوژیکی و به دنبال آن موجب تغییر در روند کلی تصمیمگیری و فعالیت یک مجموعه بزرگ انسانی و یا یک پهنه گسترده جغرافیایی گردد که طبعا تبعات نامطلوبی دیگری نیز در پیخواهد داشت.منطقه ژئوپلیتیکی خاورمیانه که به تاسی از رهنمودهای فرماندهی معظم کل قوا مد ظلهالعالی در ادامه از آن به منطقه غرب آسیا یاد خواهد شد، یکی از این مراکز جغرافیایی است که میتواند مصداق عینی خوبی برای موضوع یادشده - تحولات نوین مخرب در دین - باشد.
در منطقه غرب آسیا به دلیل اینکه خاستگاه ادیان بزرگ الهی - اسلام مسیحیت و یهودیت - بوده همیشه دین و مذهب عنصری موثر و تاثیرگذار در همه تصمیمهای اتخاذ شده توسط قدرتهای جهانی و حاکمان سرزمینهای واقع در این مناطق بوده است که این مولفهدر دهههای اخیر به واسطه پدیدار شدن زیر شاخه جدیدی تحت عنوان بنیادگرایی دینی، نقش پررنگتری در تحولات منطقه بازی نموده و حتی در سالهای اخیرپدیده مذکور - بنیادگرایی دینی و مذهبی - زیرشاخههای متعددی یافته که بعضا تضادهای عمیقی نیز با یکدیگرپیدا کرده و این تعارض گروههای بنیادگرا با دولتهای حاکم در منطقه - و حتی تضاد آنها با یکدیگر - موجب بر هم زدن معادلات سیاسی و نظم حاکم در منطقه گردیده است.
به طور مثال، تروریسم و گروههای بنیادگرای ضد نظم کنونی در خاورمیانه همچون داعش، القاعده و طالبان که خود محصول بدعتهای جدید در دین و مذهب و انباشت منازعات و بحرانها در حوزه ژئوپلیتیکی غرب آسیا - که از گروههای قومی و مذهبی متنوعی همچون اعراب سنی، کردها و شیعیان که به لحاظ فرهنگی، قومی،مذهبی و تاریخی با یکدیگر قرابت و وجوه مشترکی دیرینهای دارند، تشکیل شده - بودهاند، چنان تکثیر پیدا کردهاند که اولا در جغرافیای متنوعی در حال نبرد برای ایجاد خلافت خودخوانده به اصطلاح اسلامی خود هستند به طوری که اقدام به مرز زدایی در کشورهایی چون عراق و سوریه کردهاند و دوما، این گروهها چنان گسترش پیدا کردهاند که در حال انتقال منازعه به خارج از مرزهای منطقه یادشده هستند.
به طوری که این گسترش فرامنطقهای منازعه را در حوادث تروریستی اخیر در فرانسه و دیگر نقاط اروپا شاهد بودهایم که این رویدادها بیانگر نقش غیر قابل انکار مولفه دین و مذهب در شکلگیری حوادث و هدایت فعالیتهای بعدی است و به همین علت این مقاله درصدد اثبات فرضیه موثر بودن نقش تعارضهای مذهبی و در راس آنها پدیده بنیادگرایی اسلامی، در ناامنی و تحولات و بحرانهای حادث شده اخیر در منطقه ژئوپلیتیکی و حساس غرب آسیا است.
-2 روش تحقیق
1-2 فرضیه تحقیق: این پژوهش در راستای ارزیابی فرضیه زیر صورت میگیرد: »تعارضهای مذهبی و درراس آنها پدیده بنیادگرایی اسلامی، یکی از عوامل اصلی بحرانهای حادث شده و ناامنیهای اخیر در منطقه ژئوپلیتیکی و حساس غرب آسیا است. 2-2 سوالات تحقیق: تعارضهای مذهبی و در راس آنها پدیده بنیادگرایی اسلامی، چه تاثیری در بحرانهای حادث شده اخیر در منطقه ژئوپلیتیکی و حساس غرب آسیا دارد؟
3-2 ضرورت انجام تحقیق: ضرورت و اهمیت انجام این تحقیق منبعث از وضعیت خاص ایجاد شده فعلی در منطقه حساس غرب آسیا و قرار داشتن ج.ا.ایران در حوزه جغرافیایی یادشده و ایفای نقش به عنوان یکی از بازیگران اصلی منطقه ای در این تحولات در حال گذار به منظور ارتقای دانش و آگاهی و کمک به تصمیم سازی مطلوب و شایسته در راستای ارتقای بیش از پیش جایگاه ایران در منطقه و تامین حداکثری منافع ملی ایران در این رویدادهاست. 4-2 روش تحقیق: در این پژوهش تلاش گردیده با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی و به استناد اطلاعات مبتنی بر روش کتابخانهای و تا حدودی میدانی - مصاحبه با صاحب نظران و اندیشمندان عرصه بحران های امنیتی و سیاسی - ضمن تبیین مفهوم بنیادگرایی اسلامی و روند آن در حوزه ژئوپلیتیکی غرب آسیا مولفههای موثر در امنیت منطقه موصوف بررسی و با آگاهی از ریشههای تنازع در این منطقه احصا گردد.
-3 بیان مساله
تحولات لبنان، فلسطین، افغانستان، عراق، سوریه، بحرین، ایران و تحولات موسوم به بیداری اسلامی که همگی در منطقه غرب آسیا حادث گردیده از رویدادهای مهم یک دهه اخیر به شمار میروند و در واقع آسیای جنوب غربی با وجود برخورداری از شاخصهای مثبتی، همچون منابع طبیعی و انسانی از جمله معدود نقاطی است که ابه رغم برخورداری از این پتانسیل بالا، از تجربه توسعه مطلوب و منطقهگرایی شایسته دور مانده است. - اکبری: - 1392 اگر چه ساختارهایی سازمانی مانند اکو در آن شکل گرفته، اما چنین سازمانهایی نیز نتوانسته است انتظارات طراحان را در توسعه منطقهای عملی کند و به همین علت منطقه آسیای جنوب غربی با وجودبرخورداری از منابع انرژی نفت و گاز، معادن و بهرهمندی از منابع انرژی قابل توجه نه تنها نتوانسته است شاهد تجربیاتی مانند نفتا در آمریکای شمالی، مرکوسور در آمریکای جنوبی، آسه آن در آسیای جنوب شرقی و ...باشد، بلکه همواره با ناامنی و چالشهای فراوانی مواجه بوده که اوج آن را در سالهای اخیر نظارهگر بودهایم.
به نظر می رسد یکی از مهمترین متغیرها در عدم شکل گیری چنین ساختارهای نهادی به فرهنگ سیاسی کشورهای منطقه باز میگردد. فرهنگ سیاسی مردم این منطقه ارتباط تنگاتنگی با ارزشهای مذهبی و فرقهای دارد. مردم این منطقه دارای ارزشهای پیشینی و پسینی به طور توامان هستند.2 توجه به اوضاع داخلی کشورهای نامتجانس مذهبی در آسیای جنوب غربی نشان دهنده نقش وفاداریهای مذهبی و فرقهای در پروسههای سیاسی و امنیتی است. عمده بحرانهای امنیتی در آسیای جنوب غربی در کشورهایی رخ داده است که از تنوع مذهبی بیشتری برخوردارند. جنگ جهانی دوم به مثابه یک نقطه عطف در این زمینه مطرح است زیرا پروسه استعمار زدایی پس از آن بوجود آمد.
پروسهای که در آن گرایش به مذهب به عنوان حلقهای ارزشی که میتوان برای رهایی از یوغ استعمار به آن گروید، در گسترهای از اندونزی تا الجزایر و مغرب، پس از این جنگ ظاهر شده است. نمونه های زیادی وجود دارد که نشان می دهدرقابتها در منطقه غرب آسیا تحت تأثیر مذهب قرار دارد که این روند در حال قوت گرفتن روز افزون است. - www.farsnews.com - لذا با توجه به آنچه که مطرح شد پژوهش پیش رو به منظور پاسخگویی به این سوال که تعارضهای مذهبی و در راس آنها پدیده بنیادگرایی اسلامی، چه تاثیری در تحولات و بحرانهای حادث شده اخیر درمنطقه ژئوپلیتیکی و حساس غرب آسیا دارد؟ به رشته تحریر درآمده است.
-4 مفهوم بحران بحران ژئوپلیتیکی و دلایل وقوع آن
تعریف بحران، امر سادهای نیست. زیرا، در پنجاه سال گذشته، علی رغم، مطالعات زیادی که درباره بحران انجام شده، ولی این تلاشها، نه تنها موجب ارائه تعریف شفافی از این مفهوم نشده، بلکه آن را پیچیدهتر ساخته است. به علاوه، انتظار از واژه بحران، برای اطلاق بر پدیدههای مختلف و هدفهای متفاوت، بر پیچیدگی این مفهوم افزوده است. - ولیقلی، - 3: 1394
- 2 منظور از ارزش های پیشینی تعهد و وفاداری به مذهب، فرقه، قوم و ... می باشد و منظور از ارزش های پسینی ارزشهایی است که شامل ملت گرایی و جدایی دین از سیاست است.
