بخشی از مقاله
چکیده
هنر، زبان گویایی است که راز و رمز پنهان ذهن هنرمند را بازگو می کند و پرده از دیدگاه و نحوه ي نگرش هنرمند-در رابطه هستی- برمی کشد. نمایشگاه هاي نقاشی بهترین وسیله ارتباطی، و نمایشگاه هاي ادواري مناسبترین معیار و محک براي درك چند و چون آثار هنر نقاشی است. موزه ي هنرهاي معاصر و سپس انجمن هنرهاي تجسمی، با درك چنین ضرورتی، اقدام به برگزاري نمایشگاه هاي دوسالانه اي از آثار هنرمندان نقاشی نموده اند. در این مقاله سعی شده با ارائه آماري و بررسی اجمالی به دوسالانه هاي برگزار شده در داخل کشور - با تأکید بیشتر به دوره ي بعد از انقلاب - تا زمان حال پرداخته شود. آن چه از برآیند تحقیق حاصل می شود این است که با همهي ضرورت انجام این دوسالانه ها، ضعف هایی از جمله: عدم برنامه ریزي منسجم، نداشتن پیوستگی در دوره هاي برگزار شده، نگاه مقطعی به موضوع و اینکه در اکثر این دوسالانه ها به بخش پژوهشی مسأله یا اصلا توجه نشده و یا بسیار جزئی بوده است.
واژگان کلیدي: بینال، نقاشی، دوسالانه نقاشی، دوسالانه تهران.
مقدمه
بیینال ] BIENNALEدو سالانه[ جشنواره و نمایشگاه بینالمللی از آثار هنرمندان معاصر که هر دو سال یکبار با اهداف و مقررات معین و اهداي جوایز خاص در برخی کشورها بر پا میشود. هدف کلی، معرفی شاخصترین و تازهترین پدیدههاي هنري در دنیاي امروز است.بیینال ونیز @در ایتالیا>، و بیینال سائوپائولو @در برزیل>، از مهمترین آنها به شمار میآیند. سابقه بیینال ونیز به سال 1895میرسد.بیینال تهران نخستین بار توسط ادارهي کل هنرهاي زیبا @سابق>، و با همکاري، مارکوگریگوریان شکل گرفت 1337/1958 - ش - .و پنجاه و سه نقاش، طراح، و پیکره ساز ایرانی در آن شرکت داشتند. در سالهاي قبل از انقلاب اسلامی، مجموعاً پنج بیینال در تهران تشکیل یافت؛ که آخرین آنها شامل آثار هنرمندان ایران، ترکیه، پاکستان بود 1345/1966 - ش - . در سالهاي بعد از انقلاب نیز چندین نمایشگاه بزرگ دوسالانه در تهران برگزار شده است. - پاکباز، 1378، - 104
بیان مسأله
دوسالانههاي هنري با هدف شناسایی و ارزیابی جامعه هنري و عملکرد آن در طی دوسال قبل از برگزاري دوسالانه است ، دوسالانه نقاشی در ایران نیز با این رویکرد در دوران قبل از انقلاب برگزار شد که بدلیل برخی عملکردها مورد انتقاد قرار گرفت، در دوره بعد از انقلاب اسلامی 1357 - ه.ش - بعد از وقفهایی طولانی مجدد دوسالانهها شروع به فعالیت کردند و دوسالانه نقاشی نیز با مسأیل پرحاشیهایی برگزار گردید، و متأسفانه تاکنون نیز نتوانسته به عنوان خود" دوسالانه" عمل نماید و تا آخرین دوسالانه که هشتمین دور از برگزاري بود دوران چند سالهایی مابین این نمایشگاهها بوده است.
ضرورت تحقیق
با در نظر گرفتن اینکه پویایی جامعه هنرهاي تجسمی و آن چه که در بخش نقاشی مد نظر است معطوف به ایجاد ارتباط با بدنه هاي متخصص و بخش عام اجتماع است، در همین راستا دوسالانه ها می توانند در این ارتباط دهی نقش فعالی را داشته باشند، همان چنان که در برخی از کشورها این الگو توانسته بسیار موفق عمل نماید و با توجه به تفاوتهاي فرهنگی ایران با سایر کشورها میتوان با بررسی عملکرد دوسالانهها نقاط حائز اهمیت در آنها را شناسایی نموده و به شکلی قابل قبول بومی سازي کرد، و البته قبل از آن بایستی به واکاوي دوسالانه هاي داخلی پرداخت تا موضع راهبردي در این جهت اتخاذ شود.
دوسالانههاي نقاشی در قبل از انقلاب اسلامی_
زمان برپایی نخستین بیینال تهران 1337/1958 - ش - را میتوان آغاز دورهاي جدید دانست، زیرا این رویداد، به لحاظ نتایج و پیامدهایش، در تاریخ هنر معاصر اهمیتی خاص دارد.در واقع، با گردآوري و معرفی آثار نوپردازان در یک نمایشگاه بزرگ، جنبش نوگرایی به رسمیت شناخته شد.ظاهراً، هدف برگزار کنندگان بیینال ایجاد امکانات بررسی و ارزیابی آثار نو پدید ایرانی، آشنا کردن مردم با شیوههاي هنر مدرن، و انتخاب چند اثر - توسط داوران ایرانی و خارجی - براي ارائه در نمایشگاههاي بینالمللی بود.بیشک برگزاري بیینالها - اگر چه بیش از پنج بار تکرار نشد - ، نقشی مؤثر در توسعه نقاشی و مجسمهسازي و معرفی جدیدترین آثار هنرمندان ایرانی ایفا کرد.
ولی این اقدام باعث بروز حرکتهاي مصنوعی و موقتی در هنر معاصر نیز شد؛ بدین معنا که نوع و شیوه کار برندگان جوایز در هر بیینال دست کم تا دو سال بعد سرمشق کار هنرمندان جوان قرار گرفت و آنان را از جستجو و تجربه شخصی باز داشت. چنین بود که موجهاي اکسیرسیونیسم و تجریدگري و سنت گرایی نو، یکی پس از دیگري از متن همین بیینالها برخاستند. - پاکباز، 1378، - 187- از میان برندگان این پنج بیینال به نامهایی چون مارکو گریگوریان، ناصر اویسی، ابوالقاسم سعیدي، سپهري، بهجت صدر، محسن وزیري مقدم، حسین زندهرودي، پیلارام، مسعود عربشاهی - در نقاشی - و پرویز تناولی و ژازه طباطبایی - در مجسمه سازي - برخورد میکنیم._
دو سالانههاي نقاشی در بعد از انقلاب اسلامی _
با وقوع انقلاب اسلامی 1978 - م-1357ش - ، دوره دیگري در تاریخ هنر معاصر آغاز شد. در شرایط جدید با نفی موجودیت و کارکرد هنر رسمی زمان حکوت شاهنشاهی، بسیاري از کارگزاران و شماري از هنرمندان نیز صحنه را ترك کردند. و نیرویی جوان و بدون تجربه به میدان آمد. تعداد زیادي از هنرمندان با سابقه یا تازه کار در گرماگرم انقلاب کوشیدند خود را با جنبش مردمی همگام کنند. در پی حمله ارتش عراق به خاك ایران و در سالهاي جنگ، دیوارنگاري، پرده نگاري و پوسترسازي در مضونهاي حماسی، دینی و سیاسی رواج بیشتري یافت. ضرورت تبلیغ و تهیج و پیامرسانی فوري و گسترده باعث تولید انبوهی از آثار شعاري در سطح جامعه شد.
از دیگر پیامدهاي انقلاب رشد جمعیت خواستار هنر بود. به خصوص، زنان در مقیاسی وسیع به کارهاي هنري روي آوردند. در پاسخ به نیاز فزایندهي هنر جویان چند هنرکده جدید و بیشمار کلاس خصوصی به راه افتادند.موزهي هنرهاي معاصر تهران، پس از چند سال فعالیت بدون برنامه، اقدام به برپایی منظم نمایشگاهاي دوسالانه و سهسالانه از آثار طراحان گرافیک، تصویرگران، نقاشان، عکاسان، کاریکاتورسازن، نگارگران، سفالگران و مجسمهسازان کرد.@ گفتنی است که مقدار 264 نقاش در دو سالانهي 1991م1370/ش شرکت داشتند؛ حال آنکه نقاشان شرکت کننده در بینیال1958م1337/ش فقط 45 نفر بودند .> این واقعیت ها حاکی از رشد کمی و توسعه فعالیت در تمامی عرصههاي هنري است، با این همه به نظر نمیرسد که تحولی اساسی و آیندهساز در هنر امروز ایران پدید آمده باشد.
اولین نمایشگاه دو سالانهي نقاشی ایران در بعد از انقلاب اسلامی_
اولین بیینال نقاشی ایران »پس از سیزده سال که از پیروزي انقلاب اسلامی میگذشت. در 28 آبان ماه 1370شمسی، در سه مرکز هنري تهران گشایش یافت و مدت یک ماه برقرار بود. این اولین نمایشگاه فراگیر و هدفمند پس از پیروزي انقلاب، در بهمن1357، در ایران محسوب میشد بیش از آن، در کارنامه سیزده ساله نقاشان معاصر ایران، صدها نمایشگاه انفرادي و جمعی کوچک و دو نمایشگاه جمعی بزرگ جاگرفته بود. نخستین این نمایشگاههاي نسبتاً بزرگ، »جلوههایی از هنر معاصر ایران« بود که در 1369ش ،در موزه هنرهاي معاصر تهران برگزار شده و دیگري، نمایشگاه نقاشی و مینیاتور بود که در تیرماه 1370ش، در محل دائمی نمایشگاههاي بینالمللی تهران برگزار شد.
این نمایشگاهها نه آن چنان فراگیر بودند که جمع کثیري از نقاشان معاصر ایران را تحت پوشش قرار دهند و نه براي خود، طرح و برنامه و مقررات مشخصی داشتند. »نخستین بیینال نقاشان ایران« بنا بر آنچه که در بروشور نمایشگاه آمده بود با هدف »ارتقاء کمی و کیفی هنرنقاشی، هدایت رقابت سالم بین هنرمندان، کشف استعدادهاي جوان و حمایت از آن« تشکیل شد. در همان نگاه نخست، ذکر این اهداف نشان داد که در ظاهر از نظر برگزار کنندگان بیینال1370، میان این بیینال و پنج بیینال قبلی تهران - میان سالهاي 1337 تا . - 1345 تفاوت وجود دارد.چرا که اهداف کلی بیینالهاي گذشتهي تهران، یعنی، حضور در عرصهي جهانی و تشویق و حمایت از گرایشات مدرن؛جاي خود را به اهداف ذکر شده داده بود. تفاوت دیگر، در همان نگاه اول، عدم وجود آثار مجسمه بود. این بی ینال برخلاف بیینالهاي گذشته که آثار نقاشی و مجسمه را در برمی گرفتند، تنها به آثار نقاشی اختصاص یافته بود.در واقع، نمایشگاه به منظور سنجش فعالیتهاي دو سال گذشتهي نقاشی برگزار نشده بود. در اساس باید این نمایشگاه را اولین گام در راه سنجش فعالیت نقاشی در دوران پس از انقلاب اسلامی دانست.
