بخشی از مقاله
چکیده
منطقه ی مرکزی تهران که در دوره ی قاجار مرکز تجارت و قلب تپنده ی شهر بوده، امروز نیز با مقداری تغییر، همچنان مرکز تجاری شاخص در تهران محسوب میشود، که به لحاظ قدمت و موقعیت ویژه ای که از لحاظ شهرسازی و معماری دارد، محدوده ی پرمخاطب می باشد. چه بسا در این شلوغی ها، بسیاری برای کسب و کار و خرید مایحتاج و سایرین برای گردشگری و لذت از این فرهنگ و هنر دیرین در آن محدوده حضور پیدا می کنند که این منطقه با شایستگی های فرهنگی-هنری خود، لایق خودنمایی تاریخ و زیبایی ها میباشد.
با گذشت زمان، فرسایش روزانه ی این بافت بر اساس عوامل مختلف، تاب آوری این ارزشها در میان هیاهوی آن منطقه، الزامی بنظر می رسد. هدف از این مقاله، ارزیابی نگرش مخاطبین این منطقه نسبت به انعطاف پذیری و بهبودی جداره های شهری با حمایت یکی از روش های نمایش فرهنگ و هنر رایج در آن بافت مانند نقاشی دیواری است که در حفظ اصالت و همچنین بازگشت زیبایی های هرچه بیشتر آن محدوده یاری می رساند. این تحقیق مبتنی بر روش توصیفی- تحلیلی است که در کنار آن نگرش سنجی با استفاده از پرسشگری نیز در نظر گرفته شده است.
حسب بررسی های صورت پذیرفته مهم ترین علت نادیده گرفتن کیفیت ارزش های فرهنگی و هنری از جمله نقاشی دیواری در جداره های شهری آن منطقه، کاهش عدم تعلق خاطر مخاطبین آن منطقه نسبت به نقاشی دیواری، عدم اطلاعات کافی در خصوص این هنر به ویژه حضور زینت بخشش در خانه های ارزشمند تاریخی موجود در آن بافت و استفاده ی مفید از آنها برای بازگشت زیبایی به دیوارهای شهری منطقه، نداشتن مشارکت مردمی در انتخاب طرح های نقاشی دیواری آن بافت منحصربه فرد و نداشتن انگیزه کافی در آنها برای ارایه پیشنهاد نقاشی دیواری های مناسب برای آن منطقه به سازمان ذیربط برای معرفی بناهای تاریخی خاموش یا اجرای نقاشی دیواری های معروف اما ناشناخته در آن بافت روی جداره های شهری برای جذب توریست بیشتر و بی تفاوتی کسبه، شاغلین و مشتریان آنها به حفظ اصالت و زیبایی جداره ها می باشد.
.1 مقدمه
واژه ی تاب آوری1 همانگونه که توسط بسیاری از صاحبنظران و متخصصان تعریف شده، شامل مفهوم انعطافپذیری، بهبود و بازگشت به حالت اولیه پس از رویارویی با شرایط ناگوار است. شرایط ناگوار فقط محدود به بلایای ساخت دست بشر - مانند جنگ و فقر - یا بلایای طبیعی مانند خشکسالی و سیل نمیشود بلکه شرایط ناگوار زندگی مانند طلاق، بیماری و یا تغییر در موقعیت شغلی و آموزشی را نیز شامل میشود
با توجه به تعریف تاب آوری، پرواضح است که در حوزه های مختلف مانند روانشناسی، محیطهای آموزشی، مسائل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، زیست محیطی و حوزه های شهری، همچنین ارتباط معماری با این واژه و... مورد پژوهش قرار می گیرد، که در این مقاله، یکی از زیر مجموعه های ارتباط معماری و تاب آوری که در راستای تحلیل تاب آوری ارزشهای فرهنگی- هنری - جامعه ی آماری محدود به ارزش های فرهنگی هنری در منطقه ی مرکزی تهران است - مورد بررسی واقع میشود چرا که فرهنگ آیینهی تمام نمای ارزشهای حاکم بر فرد و جامعه و فضای سیر جامعه بهسوی هدفهای متعالی حیاتش است و ارتباط تنگاتنگ فرهنگ و تاب آوری در تعاریف ذکر شده، خودنمایی میکند.
در خصوص تعریف فرهنگ، نظریههای متفاوت، تقسیمبندیها، ویژگیهای عام و خاص و متغیرهای فرهنگی با دو وجه مادی و غیرمادی وجود دارد که از پرداختن به آنها در این مقاله خودداری کرده، ولی لازم است به یکی از شاخههای فرهنگ، فرهنگ عامه - فولکلور - که در زیر مجموعهی وجه غیرمادی - معنوی - قرار دارد به دلیل محدود کردن ارزشهای فرهنگی هنری به نقاشیهای دیواری، اشاره کرد.
واژه فولکلور را که از دو بخش فولک2 به معنی مردم و لور3 به معنی دانش تشکیل شده است. نخستین بار، ویلیان جان تافر باستانشناس انگلیسی این واژه را وضع کرد و آن را طی نامهای با امضاء مستعار آمبروز مرتون در نشریه ی انجمن ادبی لندن در تاریخ 22اوت 1846 به چاپ رساند. وی اصطلاح فولکلور را بهعنوان جایگزین برای اصطلاحات، سوابق و رسوم باستانی تودهی مردم و نیز، ادبیاتمردم ارائه داده است.
از لحاظ لغوی فولکلور معادل فرهنگ مردم و فرهنگ عامه است و در بعضی فرهنگهای معتبر فارسی، کلمه فولکلور به معنای علم و آداب و رسوم توده مردم و افسانهها و تصنیفات عامیانه و توده شناسی آمده است.
فرهنگ عامه - فولکلور - به آفرینههای ادبی هنری اطلاق میشود که پدید آورندگان معینی را نمیتوان برای آن شناخت. این آثار از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته و بهعنوان باورهای توده مردم، میراث فرهنگ سنتی را تشکیل داده اند.
فولکلور در بند4، ماده 18 قانون مدل تونس 1976 چنین تعریف شده است : فولکلور عبارتست از تمام آثار ادبی و هنری و علمی که در قلمرو ملی توسط پدید آوردندگانی که فرض میشود تبعه آن کشور باشند یا توسط جوامع قومی پدید آمده و از نسلی به نسل دیگر انتقال یافتهاست و در حقیقت یکی از عناصر اصلی میراث سنتی را تشکیل میدهد
.1.1ویژگیهای فرهنگ عامه - فولکلور -
- از نسلی به نسل دیگر منتقل میشوند، خواه به صورت شفاهی یا کتبی یا تقلید.
- هویت فرهنگی و اجتماعی یک جامعه را منعکس میکنند.
- عناصر خاص میراث یک جامعه تشکیل میشوند.
- توسط پدیدآورندگان ناشناس، اعضای جامعه فردی که از سوی جامعه دارای حق، مسئولیت یا اجازه هستند خلق میشوند.
- پیوسته درحال تکامل، گسترش و خلق مجدد در درون جامعه هستند.
- اغلب نه برای مقاصد تجاری، بلکه به عنوان وسیله ای برای مظاهر فرهنگی و مذهبی ابراز می شوند.
.2.1تقسیم بندی فرهنگ عامه - فولکلور -
.1.2.1 ادبیات عام
شامل داستانها از جمله اسطورهها، افسانهها، حکایتها، قصیدههای کوتاه و ... است. علاوه بر آن ضرب المثلها، معماها و چیستانها، تصنیفها، ترانهها، نظم، استعارات و اشعار نیز در این دسته قرار میگیرند. برخی در اصل شفاهی بودهاند و اکنون بهصورت نوشته نگهداری میشوند و برخی دیاِصالتاًگر بهطورسنتی بوده اند.
.2.2.1 رسوم عامه
از جمله عقاید، رسوم، خرافات، آیینها و شعائر مذهبی، جشنهای مردمی و همچنین بازیها و ورزشهای مردمی.
.3.2.1 هنرهای عامه یا فولکلور هنری
شامل رقصها و نمایشهای مردمی و حرکات و رفتارهای عامه که جزء هنرهای اجرایی محسوب میشوند و هنرهای غیراجرایی مانند نقاشی، مجسمه سازی، گلدوزی، بافندگی، فرشبافی، طراحی لباس و غیره است.
ضرورت انجام این تحقیق با توجه به تعریف تاب آوری، فرهنگ، فرهنگ عامه و ارتباط نزدیک تاب آوری با فرهنگ و هنر، تحلیل نگرش جامعهی پر مخاطب با جاذبههای بسیار به ویژه گردشگری در منطقهی مرکزی تاریخی،فرهنگی و هنری و همچنین قلب اقتصادی تهران نسبت به تابآوری ارزشهای فرهنگی- هنری از جمله نقاشی دیواری در حفاظت اصالت و زیباییهای جدارههای شهری آن با استفاده از این هنر در معرفی بیشتر جنبه های تاریخی به گردشگران و مخاطبین در سطح این منطقه و البته بخشهای فرهنگی-هنری خاموش در آن محدوده - مانند خانهی امام جمعه - با کمک نقاشی دیواری های شهری مهم بنظر میرسید، چراکه طبق یکی از نتایج به دست آمده مطالعات میدانی نگارنده در این خصوص، مخاطبین این محدوده تاکنون از خانه ی امام جمعه تهران بازدید نکرده، حتی از تاریخچه ی آن مختصر اطلاعاتی ندارند و از یک نمونه تزیناتش مانند نقاشی دیواری که در نوع خود بینظیر است، غافل مانده اند.
نقاشی دیواری های به جا مانده دوره ی قاجار علاوه بر زیبایی های که در دوره ی خود برای بیننده خلق کرده است، بعد از آن دوران برای علاقمندان نیز اطلاعات مفیدی از فرهنگ- هنر و تاریخ دوره ی پیشین به جای گذاشته است، به طور مثال محققان اطلاعاتی از جایگاه نقاشی دیواری در دوره های متفاوت در سطح شهر و در خانه های مرفهین به عنوان تزیینات منحصر به فرد، نحوه ی اجرای نقاشی ها، رنگهای مرسوم، سوژه های متداول طراحی - انسان، طبیعت، بناهای معروف اروپایی... - و حتی توجه به پرسپکتیو در این تصاویر شاهد هستندو مقاله ها و کتاب های بیشماری در این راستا با کمک نقاشی های به جا مانده، نوشته اند.
در نتیجه لازم است که نقاشی دیواری آن دوره از چشم مخفی نماند. پس با مطالعهی تطبیقی نقاشیهای دیواری در خانه های دوره ی قاجار واقع در منطقهی 12 تهران با در نظر گرفتن نمونه ی موردی خانه ی امام جمعه ی و نقاشی دیواریهای اجرا شده پس از انقلاب اسلامی منطقهی مذکور درمیان فرهنگ عامهی مردم و بررسی میزان توجه و نظرسنجی از گروههای دسته بندی شده در این مقاله به سوالهایی از قبیل موارد زیر پاسخ داد، -میزان و کیفیت تعلق خاطر مخاطبین آن منطقه نسبت به نقاشی دیواری چقدر است؟
- جایگاه ارزشهای فرهنگی-هنری در منطقهی 12 و حفاظت از زیباییهای تاریخی آن در میان مردم، چگونه است؟
- شناخت مردم از نقاشی دیواریهای دورهی قاجار به ویژه خانهی امام جمعه تهران به چه میزان است؟
- علاقه ی آنها به بزرگنمایی این نقاشیها در محدوده ی بازار و خیابان 15 خرداد برای حفظ ، یادآوری و معرفی این ارزشهای فرهنگی هنری چقدر است؟
این تحقیق با اهداف ذکر شده، همراه است:
- ارزیابی مشارکت مخاطبین برای ارائهی طرحهای نقاشی دیواری در منطقهی 12 تهران برای حفظ زیبایی های آن منطقه -تحلیل نگرش مخاطبین نسبت به معرفی هر چه بیشتر تاریخ و هنر آن منطقه به گردشگران توسط نقاشی دیواریهای شهری با استفاده از بزرگنمایی نقاشی دیواریهای موجود در خانههای دوره ی قاجار آن منطقه
- بررسی میزان توجه مردم به نقاشی دیواری های موجود در خانههای دوره ی قاجار آن منطقه به منظور تاب آوری ارزشهای فرهنگی هنری و استفاده در دیوارهای شهری، که ارزیابی با نگرش سنجی کسبه، ساکنین، گردشگرهای داخلی و خارجی ، دانشجویان هنر - نقاشی، عکاسی و .. - و معماری در خصوص نقاشی دیواری موجود در آن منطقه صورت گرفته است.
