بخشی از مقاله
چکیده
فتوّت و جوانمردی از صفات برجسته مومن از دیدگاه قرآن و روایات و از اصول مهم طریقت از نگاه عارفان است، تا جایی که برخی از فرقهای صوفیّه بنیان مکتب فکری و عملی خود را بر این ستون استوار بنا کردهاند.هدف این مقاله تبیین فتوت و جوانمردی خلفای راشدین، از دیدگاه مولوی و مقایسه آنها با یکدیگر و پاسخ دادن به چرایی برتری جایگاه امام علی - ع - از نظر جوانمردی و فتوت، در مقایسه با دیگر خلفاست.در همین راستا بدنه اصلی مقاله به این مطلب میپردازد که خلفای راشدین از نظر اهل سنت و مولوی از همه اصحاب پیامبر - ص - گرامیتر بودهاند و جوانمردی به عنوان یک خصلت عالی انسانی و دینی مورد نظر آنها بوده است.
ازدیگر یافتههای پژوهش آن است که از نظرگاه مولوی، ابوبکر صاحب کرم است وبه عنوان نمونه، بدون هیچ چشمداشتی، بلال را از ارباب ظالمش میخرد و در راه خدا آزاد میکند، فتّوت خلیفه دوم، عمر، را به معنای جود و کرم و تقسیم نان در میان نیازمندان در نظر میگیرد؛ اما برای جود و سخاوت و اخلاص و جوانمردی علی - ع - حدی را متصور نیست. دراین نوشتار با بررسی آثار مولانا، به ویژه مثنوی، این دستاورد حاصل میشود که از نگاه او مرتبه علی - ع - از نظر فتوت و جوانمردی، از دیگر خلفا والاتر است.به همین سبب، مراتب محبت و ارادت مولوی هم در مثنوی نسبت به علی - ع - با هیچیک از اولیای حق قابل مقایسه نیست.
واژههای کلیدی ابوبکر،: عمر، عثمان ، علی،فتوّت
.1 درآمد
درفرهنگ لغات فارسی،فتوت به معنای سخا، کرم، بخشندگی، دهش، مروت، جوانمردی و مردانگی آمده است - دهخدا، 1341، ج - 59 :37، و در همان فرهنگ جوانمردی به معنای مرد جوان، سخی، بزرگوار و صاحب همت و فتوت آمده است - دهخدا،1343، ج - 141 :16،پس میتوان گفت که جوانمردی، مروت و فتوت از نظر معنایی بسیار به هم نزدیک هستند.سعدی نیز در گلستان، در حکایتی، جوانمردی را به معنای سخاوت و بخشندگی گرفته است، که از قول حاتم طایی میگوید: روزی برای امرای عرب، چهل شتر قربانی کرده بودم و چون به گوشه صحرا به حاجتی بیرون رفتم، خارکنی را دیدم که پشتهای فراهم آورده و چون ازو پرسیدم چرا به مهمانی حاتم نروی گفت:
هر که نان از عمل خویش خورد منت حاتم طائی نبرد
من او را به همت و جوانمردی برتراز خوددیدم - سعدی، . - 58 :1382
از علی - ع - احادیث متعددی در زمینه فتوت و جوانمردی، نقل شده است؛ از آنجمله میفرماید: مروت اسمی جامع برای دیگر فضایل و محاسن انسان است - رک:ریشهری، :1362ج9، - 110، و همچنین نقل شده که، تمایز مرد به عقل اوست و زیباییش به مروتش - همان: - 110 همچنین در کتاب غررالحکم و دررالکلم، نیز آمده: ما» تزیّن الانسان بزینه اجمل من الفتّوه« - رسولی محلاتی، : 1384 ج2، - 268 انسان به هیچ زینتی، زیباتر از جوانمردی آراسته نشده است، و همچنین در بحارالانوار، نیز آمده که خداوند به قدر فتوت انسان،به او روزی میدهد - مجلسی، 1403، ج. - 301 :76 امام رضا - ع - بخشش و جوانمردی خود را بسیار فراتر و گستردهتر از تصور دیگران میدانند - رک،همان: ج49، . - 100 این صفت برجسته مخصوص معصومین - ع - نیست، بلکه تمام اولیای حق، به نسبت مرتبه و مقام علمی و عقلی و معنوی خود از این صفت برخوردارند و در عمل نیز اهل فتوت هستند، به گونهای که میتوان آنها را جوانمردان دین نامید، همانگونه که عرفا و صوفیه، اهل طریقت و صاحبدلان و صاحبنظران را جوانمردان طریقت نامیدهاند.
1-1 پیشینه تحقیق
کتابی تحت عنوان »خلفای راشدین و حضرت هود - ع - در مثنوی معنوی« توسط اسداالله عبداللهیان، نوشته شده و در این کتاب، اشعاری را که مولوی در وصف آنها سروده است جمع آوری نموده است - عبداللهیان: . - 1387هرچند که در لابلای کتابها ومقالات و متون دینی و اخلاقی و عرفانی مطالبی به صورت پراکنده در مورد فتوت و جوانمردی نوشته شده، ولی نگارندگان ندیدهاند که تا کنون مقاله یا کتابی منحصرا در مورد بررسی جوانمردی و فتوت خلفای راشدین در مثنوی و دیگر آثار مولانا نگاشته شده باشد.شاید این اولین مقالهای باشد که این صفت برجسته را با رویکردی تطبیقی میان سه خلیفه اول با علی - ع - مورد بررسی قرار داده است، هرچند که مقالات چندی در موردجایگاه و شخصیت خلفای راشدین در آثار مولوی نوشته شده است که مهمترین آنها » تصویر خلفای راشدین در مثنوی معنوی« است که توسط ریحانه حرمپناهی در مجله تاریخ ادبیات نوشته شده که خلفای راشدین را به شیوهای عرفانی و ادبی معرفی مینماید و شخصیتی از آنها مینمایاند که با شخصیت تاریخی ایشان تفاوت آشکار دارد، اما به هیچوجه آنها را از نظر جوانمردی بررسی نکرده است - حرم پناهی: . - 1392
از این جمله است، مقاله دیگری با عنوان »سیاست مذهبی خلفای راشدین«، نوشتهعلیمحمد ولوی و شهلا بختیاری در فصلنامه مطالعات تاریخ اسلام نگاشته شده، که همانگونه کهاز نامش پیداست، ارتباطی با بحث ما پیدا نمیکند - علیمحمد ولوی، شهلا بختیاری : - 1389 و همینطور بنگریدبه»تعاملات علی بن ابیطالب با خلفای راشدین« نوشته مهدی تیموری بازگری و انور ابراهیمی که در فصلنامهی مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی - فروغ وحدت - به چاپ رسیده است که به تعاملات و راهنماییهای علی - ع - با خلفای راشدین میپردازد - بازگری، مهدی تیموری و ابراهیمی، انور: . - 1388
.2بحث .1-2مولوی و خلفای راشدین
جلالالدین محمد بلخی مشهور به مولوی، در سال 604 ه. ق. در شهر بلخ دیده به جهان گشود و به سال 672 ه.ق. در قونیه از دنیا رفت - فروزانفر، . - 5 :1366پدرش، بهاء ولد، فقیهی صوفی مشرب و واعظی بلند آوازه بود که اصرار زیادی به امر به معروف و نهی از منکر داشت - زرین کوب،. - 28-29 :1372 محمد، در حالی که هنوز نوجوانی بیش نبود، به همراه پدر به قونیه مهاجرت میکند و چون پدر درمیگذرد، مدت نه سال تحت تربیت و هدایت و ارشاد برهانالدّین محقّق ترمذی به تکمیل علوم دینی و تزکیه و تهذیب نفس میپردازد تا جایی که شایستگی پیدا میکندجانشین پدر در وعظ و تدریس علوم دینی گردد - رک: زرین کوب،. - 283 :1369مولانا، از نظرمذهب فقهی حنفی و از نظر مشرب کلامی اشعری بود - مولوی: . - 1384او فردی بسیار معتقد و پایبند به دین بود و »روشن ترین دلیل پای بندی جدی مولانا به
