بخشی از مقاله
چکیده
هدف ما در این مقاله بیان نگرش و رویکرد اعتقادی و نیز ارادت شاعر نامی ایران سنایی غزنوی درباره خلفای سه گانه، ابوبکر، عمر، عثمان و همچنین حضرت علی - ع - و محبوبیت ویژه این امام همام نزد وی میباشد. سنایی که از پیروان آیین تسنن است، از دیدگاه والای عرفانی، اخلاقی و حکمی برخوردار بوده و با یک بینش ژرف وگسترده به امور می نگرد و آنها را مورد بررسی تیزبینانه قرار میدهد. در این امر نیز تعصب را کنار گذاشته و اقعیّتها را آن چنان که هست بیان میدارد و ضمن تکریم و ستایش هر یک از شخصیتها به حضرت علی - ع - نظری خاص دارد. و مسأله ولایت و جانشینی ایشان را بر حق دانسته و از جان و دل به حمایت برمی خیزد و دیگران را نیز به دوستی و پیروی از او فراخوانده وراه نجات بشریّت را در این امر میداند.
کلیدواژه ها: رویکرد اعتقادی ، سنایی ، خلفای سه گانه ، علی - ع - ، محبوبیت.
پیشینه
نویسنگان بسیاری درباره ی نگرش، دیدگاه های مذهبی وعلایق سنایی قلم فرسایی کرده اند ازجمله: دکترذبیح ا...صفادرکتاب تاریخ ادبیات ایران،عباس ماهان درکتاب سیمای شیر یزدان،دکترزرّین کوب درکتاب درباره ی سنایی،جلدچهارم دانشنامه ی ادب فارسی و....مّاامادردراین مقاله قصدداریم به طور کلی امامختصر به نحوه ی نظر ونگرش این حکیم برجسته درباره ابوبکر،عمر ،عثمان وحضرت علی - ع - ومیزان ارادت وعلاقه اش نسبت به آنان ونیزاحساس ویژه ی سنایی نسبت به مولا علی وعلّت این مهرومحبّت بپردازیم.
-1مقدمه
ازجمله درون مایه های ادبیات غنایی عواطف واحساسات شخصی یادرواقع من وجودی شاعر است .یکی ازموضوعاتی که درآثاربسیاری ازشعراونویسندگان جلوه گری می کند؛گرایش های مذهبی است.که هریک به گونه ای پای بندی و عشق وعلاقه خویش رابه عقایددرونیشان درقالب الفاظ بیان می دارند وبه دفاع ازآن برمی خیزند.ازجمله شاعرانی که درجای جای اشعارش به این مسئله پرداخته حکیم سنایی غزنوی می باشد. سنایی بادیدی باز وبه دورازهرگونه عصبیت، بینش هاونگرش های دینی خویش راابرازنموده وبسیارباملایمت ومنطقی با این مسئله عقیدتی وفطری روبه رو می شود.
حقایقی راکه بایدبگویدبی هیچ پروایی ، به دورازهرگونه جانبداری بدون دلیل ،به شیوه ای عادلانه ، بانظربه بعداخلاقی وعرفانی وهمچنین زهدخالصی که باطبع بلندش عجین گشته، بازگو می نماید.وی با صراحت وبه دورازهرگونه خشونت وبانرمی همراه باقاطعیّت لب به سخن می گشایدوآن چه راباچشم حقیقت بین خویش می بیند باصداقتی وصف ناپذیردرمی آمیزدودرقالب کلامی موزون متجلّی می سازد.اوضمن پرداختن به ویژگی های بارز هرچهار شخصیت اعتقادی موردقبولش ازآنان به نیکی یادمی کندو بی هیچ ریا ،علاقه مندی وارادت خودرانسبت به تک تک آنان ابراز می دارد."اوبه گونه ای ازابوبکر ،عمر ، علی ،شافعی ،ابوحنیفه و... سخن می گویدکه گویی آیین همه ی آن هارابرحق ودرست یافته است. - ×درگاهی ، - 84 :1374
امّا برخلاف برخی از سنّیان متعصّب نگاه خاصّ وعمیقی به علی - ع - دارد.وجودمقدّس وبی مثال او راباهمه ویژگی های منحصر به فردش برای مسلمانان وپیروان رسول گرامی اسلام ضروری می داند و وهمه رابه پیروی ازولایت ودوستی باایشان دعوت می نماید. باتوجّه به اختلاف نظرهایی که درموردشریعت وی وجودداردبرآنیم که در این مقاله، طیّ پژوهشی کوتاه ، نحوه ی نظرونگاه و همچنین ارادت و علا قه ی او رانسبت به خلفای سه گا نه ی1اهل سنّت یعنی ابوبکر ،عمر،وعثمان ونیز حضرت علی - ع - مورد تحلیل و بررسی قراردهیم .وراز آن همه محبوبیّت علی - ع - ،این اعجوبه ی بزرگ جامعه ی بشریّت راکه دردلسنایی موج می زند؛دریابیم. .
-2 بحث وبررسی
1فصل- اوّل -1-1زندگی نامه ی سنایی غزنویحکیم" ابوالمجدمجدودبن آدم سنایی شاعرعالی مقداروعارف بلندمقام قرن ششم ازاستادان مسلّم شعرفارسی است.نام اوراعوفی مجدالدین آدم سنایی و وحاجی خلیفه محمدبن آدم نوشته اند. ." - صفا ، 1372، ج - 559: 2"مقبره ی اودرغزنین زیارتگاه خاص وعام است ." - صفا ، 1372، ج - 559: 2 "مثنوی های عشق نامه ، عقل نامه ، تجربه العلم از آثار اوست که شامل معارف و حقایق و مواعظ است که به همراه طریق التحقیق ، کارنامه ی بلخ و سیر العباد - سته سنایی - را تشکیل می دهد - صفا ، 1372، ج - 563: 2 سنایی" نخستین شاعری است که اندیشه ها ،باورها وآموزه های تصوّف ازطریق اودرشعرودنیای آن راه می گشاید." - درگاهی ، - 84 :1374 ازسنایی قصایدی نیز دردست است.که اوج اخلاق وعرفان را می توان درآن هامشاهده کرد."قصاید سنایی اجتماعی است و اخلاقی - عرفانی ؛ زهد در آن موج می زند و انتقاد های اجتماعی و سیاسی را وارد شعر فارسی می کند ." - شفیعی کدکنی ، - 10 : 1372
-2فصل دوم
-2 -1 مذهب سنایی
درموردمذهب سنایی اختلاف نظروجودداردبرخی اوراپیروآیین تشیع می دانندوگفته اند:"او بی تردیدیکی ازدوستداران صدیق آل علی وخاندان پیامبربوده استنصیرالدین ابورشیدعبدالجلیل قزوینی رازی درکتاب النقص خودآن جاکه سخن ازرجال بزرگ ×وشاعران شیعه می گویدنام سنایی رابه عنوان بزرگترین شاعر ایین فرقه نام برده." - صفا، - 559: 1372"وتعریض هایی که به مخالفان اواز عایشه و معاویه و آل مروان و آل زیادوجزآنان داردهمه دلیل قاطع بر حب او نسبت به آن امام همام است . ستایش او از امام حسن و امام حسین و بدگویی قتله ی حسین هم دلیل دیگریبراین اعتقادشدیدسنایی به آل رسول است. بااین حال سنایی از مدح وستایش سه خلیفه ی اول و ائمه ی فقه اهل سنت خودداری نکرده است .بنابراین اگرهم اورااز جمله ی شیعیان بشماریم بایدمعتقدبه عدم تعصّب اودرمسایل مذهبی باشیم." - صفا ، 1372 ، ج - 560: 2
امّابه هرحال بامطالعه ی آثارش شواهدی به چشم می خوردکه تأمّل بر انگیز بوده پیروی اوازمکتب تسنّن راانکارناپذیر می نماید. تاجایی که به راحتی نمی توان ازسرآن گذشت.دراشعارسنایی"هم ستایش های گزاف وپرشورازخلفای سه گانه رامی توان یافتوهم اوبرخلاف دیگر شاعران وابسته به اهل سنّت درسخن گفتن ازعلی وخاندان او،ونیز ماجرای کربلا،پاازحد،معمول ومتعادل فراترنهاده وانصاف وبی تعصّبی بدیعی نشان داده است !تاآن جایی که به دلیل آوردن چنین ایده هایی درشعر خویش ،درزمره ی شاعران شیعی وموردقبول اهل تشیّعقرارگرفته،وبرخی هادرتشیّع اوتردید روانداشته اند." - درگاهی ، - 84 :1374 گذشته ازهمه ی این ها سنایی دروهله ی اوّل یک مسلمان است وهمه رابه سوی آن می خواند.همانادرشعرش به این موضوع اشاره دارد.
مسلمانان مسلمانان ، مسلمانی مسلمانی ازاین آیین بی دینان،پشیمانی پشیمانی
مسلمانی کنون اسمیست برعرفی وعاداتی دریغا کومسلمانی ، دریغا کومسلمانی - سنایی ، - 678 :1380
آری اوحقیتا یک مسلمان واقعی وصادق است.وهیچ گونه ریا درکارش یافت نمی شود.
-2-2نحوه ی نگرش وارادت سنایی به خلفای سه گانه وحضرت علی - ع - در اشعار ش
"سنایی درمدح وستایش خلفای راشدین نیز اشعارفراوانی رابه نظم درآورده ودر جای جای آثارش ازآنان تمجیدوتعریف نموده است.وی درحدیقه این اثرممتاز وبی نظیربعدازنعت حضرت رسول - ص - به ستایش ازشخصیت هایی چون ابوبکر ،عمر وعثمان
